Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Speech van minister Dekker ter gelegenheid van 'Wereld Habitat Dag' op maandag 3 oktober 2005 in Den Haag.

Koninklijke Hoogheid, geachte voorzitter, dames en heren,

Hoe ziet de Nederlandse regering de voortgang rond de zogenaamde 'Millennium Development Goals'? Ik geef u graag onze opvatting. Het gaat immers om belangrijke wereldwijde doelstellingen waarover de VN, haar lidstaten en internationale instellingen het eens zijn. Over de resultaten tot nu toe is veel te zeggen. Ik zal mijn toespraak echter toespitsen op één van die "Goals" en wel op 'target 11' van MDG 7. De opgave van 'target 11' is volstrekt helder: in het jaar 2020 moet een "significante" verbetering van de levensomstandigheden van minstens 100 miljoen krottenwijkbewoners zijn bereikt.

Ik kom op die doelstelling zodadelijk terug, maar eerst iets over de bredere context.

Allereerst kort over het belang van de Millenium doelen. Het kabinet hecht daar groot belang aan en is zeer gecommiteerd om ze te realiseren. Samen met de doelen uit de agenda's van Johannesburg en Cairo en Beijing zijn ze ons kompas om een duurzame ontwikkeling te realiseren.
Dan specifiek over slums. Slums zijn niet alleen van deze tijd. Sinds de mensheid in steden woont zijn daar overbevolkte wijken ontstaan met slechte voorzieningen en onderkomens. Ten tijde van de introductie van de Woningwet in 1901 kende ook Nederland sloppenwijken. Oude foto's tonen hoe mensonwaardig de woon- en leefomstandigheden waren. Niet alleen in Nederland, maar ook elders in de groeiende steden van Europa.
Verschil met vele ontwikkelingslanden van tegenwoordig is dat de slumvorming nu op een veel grotere schaal plaatsvindt dan indertijd in Europa. De verstedelijkte bevolking in ontwikkelingslanden neemt met 3 procent per jaar toe; dat is 3 keer sneller dan in rurale gebieden. En tegen 2007 zal in die landen naar verwachting het aantal mensen dat in steden leeft groter zijn dan de rurale bevolking.

De praktijk leert dat slumvorming in die landen kan worden tegengegaan, maar dat er steeds weer nieuwe slums ontstaan. Slums zijn immers het onvermijdelijke toevluchtsoord voor armen en hun aantal neemt in rap tempo toe. VN Habitat heeft in 2003 de slumproblematiek in de wereld in kaart gebracht. In het rapport "The Challenge of Slums" worden slums gezien als het resultaat van falend woon- en woongerelateerd beleid. Met name in relatie tot enorme bevolkingsgroei, verstedelijking en globalisering. Het ontbreekt aan effectieve "governance". Dat wil zeggen; het hele samenstel van instellingen dat bestuurlijke verantwoordelijkheden draagt of dient te dragen om de levens van de wereldwijd bijna 1 miljard slumbewoners te verbeteren.

Hoe zwak of zelfs verkeerd bestuur kan zijn laat bijvoorbeeld het optreden van de huidige regering van Zimbabwe zien. Secretaris-Generaal Kofi Annan noemde het letterlijk "catastrofaal onrecht". Onrecht door de regering aangedaan aan maar liefst 700.000 Zimbabwaanse door gedwongen uitzettingen en directe vernietiging van woningen. Hij deed deze uitspraak op basis van een speciaal rapport dat de Uitvoerend Directeur van VN Habitat, Mw. Anna Tibaijuka, in juli jongstleden hierover aan hem uitbracht.

Tegen deze achtergrond is het van groot belang, dat de Verenigde Naties de slumproblematiek expliciet - als aparte (deel)doelstelling - op haar agenda heeft gezet, dat wil zeggen, op de "Millennium Agenda". Met het gezag dat de VN heeft worden nationale en lokale gezagsdragers en de vele niet-gouvernementele organisaties opgeroepen effectief tegen deze problematiek op te treden. Tijdens de recente VN-Top over de voortgang van de Millennium doelen is nogmaals het belang van deze doelstelling onderstreept.

Een opmerkelijk aspect van deze "Target 11" is, dat het de enige is die een zo duidelijk gekwantificeerde doelstelling kent. Ik bedoel dus het aantal van tenminste 100 miljoen krottenwijkbewoners wier leven significant verbeterd moet zijn voor het jaar 2020. Het is een bescheiden doel gezien de naar schatting bijna 1 miljard slumbewoners in de wereld. Volgens VN-deskundigen is een verbeterd leven van 100 miljoen slumbewoners inmiddels al gehaald. Maar de wereld staat niet stil: zij schatten ook dat er tegen 2020 weer circa 400 miljoen nieuwe slumbewoners bij zullen komen.

Op de 20e zitting van de Beheersraad van VN Habitat in april dit jaar in Nairobi is uitvoerig gediscussieerd over deze doelstelling. De vraag diende zich natuurlijk aan of dit onderdeel van Doelstelling 7 niet moest worden aangepast. Er werd in dat verband gesproken over toespitsing van de target op landen of zelfs steden. Dus een herformulering van de doelstelling. Zo ver is het niet gekomen. Het is ondertussen nog altijd evident dat de slumproblematiek goed te bestrijden valt, maar tegelijkertijd groeit.

Koninklijke Hoogheid, dames en heren: Het Habitat Platform werkt met mijn ministerie mee om uitvoering te geven aan de Habitat Agenda. Het is goed, dat de Sichting Habitat Platform sloppenwijken centraal stelt op deze Wereld Habitat Dag. Zulke wijken vormen immers het droevige gezicht van de habitatproblematiek in de wereld.

Er moet veel gedaan worden om sloppenwijken te verbeteren en te voorkómen. Eén van de middelen die wordt aanbevolen is de vorming van "internationale partnerschappen". Internationale partnerschappen worden - in de Habitat Agenda, maar ook bijv. in de Millennium Declaratie - gezien als belangrijke instrumenten om de grote mondiale problemen het hoofd te bieden. Het is dan ook een goede zaak, dat het Habitat Platform concreet met mijn ministerie samenwerkt. Niet alleen in Zuid-Afrika maar ook in Midden- en Oost-Europa. Staat u mij toe om daarover nog enkele opmerkingen toe te voegen:


- Met Zuid-Afrika heb ik een Memorandum of Understanding met het collega-ministerie voor wonen aldaar gesloten. Het is vooral gericht op kennisuitwisseling en -ontwikkeling om te komen tot een effectief sociaal huurbeleid. Daarbij spelen ook diverse Nederlandse gemeenten en woningcorporaties een rol - in totaal zo'n twintig. Er is geen ander land waar Zuid-Afrika zo nauw mee samenwerkt op "habitat"-gebied als Nederland. Het verheugt mij dat Nederland op die wijze een bijdrage levert, in partnerschap met gemeenten en corporaties in beide landen.

- Voor wat betreft het Midden- en Oost-Europa zijn voorbereidingen op mijn ministerie gaande om een publiek-privaat partnerschapsverband op te zetten voor een pilot-project op het gebied van duurzame hoogbouwrenovatie in Slowakije. De hoogbouwproblematiek in de nieuwe EU-lidstaten is groot omdat hoogbouw in die landen een groot deel (ruim éénderde) van de totale woningvoorraad vertegenwoordigt en omdat er sprake is van ernstig achterstallig onderhoud en uitblijvende renovatie. De problematiek is nadrukkelijk van een andere orde dan de sloppenwijk-problematiek in ontwikkelingslanden, maar in VN-verband wordt hier wel gesproken over "verticale sloppen".
- Mijn ministerie werkt vanuit het motto: Nederland is klein, denk groot. Het is voor ons daarom vanzelfsprekend dat we niet alleen in Nederland en Europa opkomen voor goede huisvesting, maar ons ook in Afrika en elders inzetten voor bestrijding van slums. Ik wens het Habitat Platform veel succes toe bij haar verdere werk als "partner for development".

Koninklijke Hoogheid, dames en heren: ik dank u voor uw aandacht.