Contactpersoon
-
Datum
11 oktober 2005
Ons kenmerk
DGP/SPO/U.05.02475
Doorkiesnummer
-
Bijlage(n)
-
Uw kenmerk
-
Onderwerp
Vervoer HSL-Zuid
Geachte voorzitter,
In de reguliere voortgangsrapportage grote projecten informeer ik u
tweemaal per jaar over de voortgang van het HSL-Zuid project. In de VGR17
heb ik u aangegeven dat ik u separaat zou informeren over de uitkomsten van
de gezamenlijk met NS uitgevoerde analyse inzake de beschikbaarheid van
treinmaterieel. Voorts heb ik u bij brief van 30 augustus 2005 met kenmerk
DGP/SPO/u.05.02058 laten weten dat ik u zou informeren zodra de feiten
helder waren. Ik acht het wenselijk u nu vooruitlopend op het Algemeen
Overleg van 13 oktober aanstaande met deze brief te informeren over de
ontwikkelingen. De reden dat u deze brief zo kort voor het Algemeen Overleg
ontvangt is het feit dat de informatie pas recent is verkregen.
Hoofdlijnen
De spoorvervoerders NS en HSA, verantwoordelijk voor de beschikbaarheid van
treinen, hebben mij op 5 oktober 2005 gemeld dat de bouw van treinen voor
binnenlands vervoer en de dienst naar Brussel op de HSL-Zuid minimaal tien
maanden vertraging oploopt. Daarmee dreigt de HSL niet op 1 april 2007 voor
commercieel vervoer opengesteld te worden. De NS en HSA hadden al eerder
gemeld dat ook de treinen voor de dienst op Parijs niet tijdig gereed zijn.
Na bemiddeling door mij richting mijn Franse collega's, is deze vertraging
van voorjaar 2008 teruggebracht naar najaar 2007. Ik heb de vervoerders
gevraagd om te onderzoeken of er andere treinen beschikbaar kunnen worden
gemaakt waarmee vervoer wel op tijd kan starten en mij hierover binnen twee
weken meer zekerheid te geven.
NS/HSA hebben voorgesteld om naast het Europees afgesproken systeem voor
veiligheid (ERTMS, dit garandeert in de toekomst dat treinen makkelijker op
elkaars 'net' kunnen rijden) ook een ander systeem in de HSL te bouwen,
zodat met bestaand treinmaterieel over de HSL kan worden gereden. Ik wijs
dit voorstel af omdat deskundigen uit de spoorsector het erover eens zijn,
dat dit niet voor 1 april 2007 gereed kan zijn, er tientallen miljoenen
euro's mee zijn gemoeid en ervaring leert, dat twee veiligheidssystemen
'over elkaar heen' de betrouwbaarheid kwetsbaar maakt.
Ik zie meer in het tijdelijk rijden met andere treinen die geschikt zijn
voor het Europese veiligheidssysteem. Een onlangs getekende overeenkomst
met twee leasemaatschappijen voor vervoer over de Betuweroute, die gebruik
maakt van hetzelfde veiligheidssysteem als de HSL laat zien dat dit
mogelijk is. De maatschappijen, Mitsui en Angeltrains, hebben aangegeven
dat zij per 1 januari 2007 49 locomotieven klaar zullen hebben die met dat
systeem kunnen rijden. De NS en HSA hebben positief op mijn verzoek
gereageerd om dit te onderzoeken.
Verder zal ik HSA houden aan het contract dat is afgesloten. Dat contract
stelt dat de HSA verantwoordelijk is voor het tijdig klaar hebben van
treinen en dat vanaf 1 april 2007 een gebruiksvergoeding moet worden
afgedragen voor gebruik van de infrastructuur die dan klaar ligt. Omdat
voor mij de reiziger centraal staat, zal bij het uitblijven van
treindiensten op de HSL, de NS moeten garanderen dat de bestaande
internationale verbindingen blijven bestaan totdat er wel over de HSL wordt
gereden.
Aanleiding
NS en HSA hebben mij op 15 augustus 2005 laten weten dat de door HSA via de
leasemaatschappij van NS, NS Financial Services (NSFSC) bij
materieelleverancier AnsaldoBreda bestelde hogesnelheidstreinen mogelijk
niet tijdig gereed zijn om te kunnen worden ingezet bij de start van het
commerciële vervoer over de HSL-Zuid per 1 april 2007. Volgens NS en HSA is
deze dreigende vertraging in de aflevering van de treinen het gevolg van
het pas recent beschikbaar stellen door de Staat van vastgestelde
specificaties voor het nieuwe Europese beveiligingssysteem ERTMS. In het
overleg met NS en HSA over deze kwestie heb ik hen laten weten dat de Staat
de verklaring van NS en HSA voor het niet tijdig afleveren van de HSA
treinen niet deelt. Het nog niet vastgesteld hebben van de nieuwe ERTMS
specificaties kon geen reden zijn om geen treinen te bestellen of om niet
te starten met de bouw van deze treinen. ERTMS specificaties zijn nodig
voor de installatie van het ERTMS beveiligingssysteem in de trein, het
betreft een klein onderdeel van de bouw van de trein die kort voor
oplevering moet plaatsvinden. De Staat heeft aan al haar verplichtingen
jegens HSA ten aanzien van de ERTMS specificaties voldaan. De
verantwoordelijkheid voor het tijdig beschikbaar hebben van treinen die
voldoen aan de eisen die er door de Europese Unie aan worden gesteld ligt
contractueel bij HSA.
Ik heb de NS op 15 augustus 2005 vier weken de tijd gegeven om uitsluitsel
te geven over het moment waarop de HSA treinen beschikbaar zijn voor inzet
op de HSL-Zuid. Daarnaast heb ik met de NS afgesproken om in deze periode
gezamenlijk alternatieven te onderzoeken opdat de start van het commerciële
vervoer over de HSL-Zuid per 1 april 2007 wel mogelijk zou zijn. NS en HSA
hebben mij op 5 oktober 2005 geïnformeerd over de uitkomsten van de
inspanningen van de afgelopen vier weken.
Stand van zaken voorbereiding start commercieel vervoer
HSA zal de dienst Amsterdam - Parijs uit voeren met bestaand Thalys
materieel dat nog omgebouwd moet worden om aan alle, met name,
veiligheidseisen te kunnen voldoen. Zoals ik u in VGR17 aangaf is de
planning voor deze ombouw zodanig dat de treinen niet per 1 april 2007
beschikbaar zullen zijn. Op verzoek van HSA heb ik HSA bijstand verleend in
de contacten met de Franse overheid en de Franse vervoerder SNCF met als
doel een versnelling in de ombouw te realiseren zodat de treinen wel tijdig
beschikbaar zouden zijn.
In dat kader heb ik de planning van de ombouw van de bestaande Thalys
treinen aan de orde gesteld bij de Franse minister de heer De Robien en
zijn opvolger de heer Perben. Daarnaast heb ik een gesprek gevoerd met de
president-directeur van de SNCF, de heer Gallois. Ook ambtelijk is er
geprobeerd een versnelling in de planning van de ombouw te bewerkstelligen.
Deze bijstandverlening heeft de planning van het ombouwproces wel enkele
maanden versneld, van voorjaar 2008 naar najaar 2007, maar niet het beoogde
resultaat gehad. Hoewel de inspanningen worden voortgezet is de verwachting
van NS en HSA dat de eerste omgebouwde V300 (Thalys)treinen per oktober
2007 beschikbaar zullen komen voor inzet op de HSL-Zuid. NS en HSA hebben
aangegeven dat er vanaf december 2007 voldoende treinen (zes) zijn om te
starten met de dienstregeling tussen Amsterdam en Parijs.
Voor alle andere treindiensten is HSA voornemens nieuwe V250
hogesnelheidstreinen van materieelleverancier AnsaldoBreda in te zetten.
Hiertoe hebben HSA en NMBS in mei 2004 twaalf treinstellen besteld en in
juni 2005 HSA nog zeven.
NS en HSA hebben mij op 5 oktober laten weten dat de aflevering van deze
treinen is vertraagd met, volgens de huidige inschatting, tien maanden.
Daarmee zijn per februari 2008 zes V250 treinen beschikbaar en kan worden
gestart met een (beperkte) dienstregeling. NS en HSA wijten de vertraging
aan het pas in een laat stadium beschikbaar komen van vastgestelde ERTMS
specificaties.
Ten aanzien van de door NS en HSA genoemde oorzaak van de vertraging geldt
dat het treinbeïnvloedingssysteem ERTMS is neergelegd in een Technical
Specification for Interoperability (TSI), vastgesteld door de Europese
Commissie.
In de concessieovereenkomst tussen de Staat en HSA van 5 december 2001 is
opgenomen dat het materieel dat ingezet wordt op de HSL-Zuid Infrastructuur
dient te voldoen aan de TSI's. Zolang een TSI nog niet van kracht is moet
HSA bij de bouw van nieuw materieel uitgaan van de laatste (ontwerp) TSI's.
De Staat dient HSA onverwijld op de hoogte te stellen indien hem nieuwe
ontwerp-TSI's zijn voorgelegd. Op deze wijze is in het contract met HSA
rekening gehouden met het feit dat er gedurende de voorbereiding van het
vervoer door HSA, en gedurende het bouwproces van de treinen wijzigingen
zouden optreden in de ERTMS specificaties die op termijn in een TSI zouden
worden vastgelegd. HSA is verplicht met dergelijke wijzigingen rekening te
houden bij de bouw van de treinen zolang dit redelijkerwijs nog mogelijk
is. Deze bepaling is in het contract opgenomen omdat zowel de Staat als HSA
wisten dat er wijzigingen in de ERTMS specificaties nodig waren, en omdat
de Staat en HSA wisten dat er tijdens de bouw van de treinen nog
mogelijkheden bestonden om aanpassingen in de ERTMS specificaties door te
voeren. De installatie van het beveiligingssysteem vormt een relatief klein
onderdeel van het bouwproces dat in de latere fases van de bouw
plaatsvindt.
Aan de verplichting van de Staat om HSA onverwijld op de hoogte te stellen
van (ontwerp) wijzigingen van de TSI's en aan de verplichting van de Staat
om gedurende de onderhandelingen van HSA met NMBS en SNCF de redelijkerwijs
gewenste bijstand te verlenen heeft de Staat steeds voldaan en zal de Staat
blijven voldoen. HSA daarentegen heeft bij de bestelling van het materieel
bij AnsaldoBreda haar verplichting om wijzigingen in de TSI's te verwerken
in de bouw van de treinen niet met AnsaldoBreda gecontracteerd. HSA heeft
een vaste versie (uit mei 2004) met AnsaldoBreda gecontracteerd. Hiermee
heeft HSA de mogelijkheden om nog wijzigingen in de ERTMS specificaties in
de bouw van de treinen mee te nemen beperkt, daarvoor is nu een aanpassing
van het contract met AnsaldoBreda nodig. Bij brief van 17 juni 2005,
kenmerk HSA/05-031, laat HSA aan de Staat weten; "met de leverancier van
het 250 km/uur materieel, AnsaldoBreda (AB) dient een contractwijziging te
worden overeengekomen. In het aankoopcontract is versie 2.2.2. van ERTMS
gespecificeerd (versie mei 2004). Nu hierop wijzigingen dienen plaats te
vinden heeft dit financiële gevolgen en wellicht ook consequenties voor de
planning. Een eerste inschatting van AB leert dat de meerkosten ca. E3,5
mio bedragen."
Ook los van zijn contractuele verplichtingen heeft de Staat in Europees en
in bilateraal verband de uitontwikkeling van ERTMS zoveel mogelijk
bespoedigd en heeft hij HSA daarbij nauw betrokken. Zo heb ik u in mijn
brief van 30 augustus jongstleden ook laten weten (DGP/SPO/U.05.02058). Nu
de met ERTMS uitgeruste treinen niet tijdig beschikbaar zullen zijn, draagt
HSA daarvan op grond van de concessieovereenkomst de gevolgen.
Geconstateerd moet worden dat per 1 april 2007 zowel de V300 (Thalys)
treinen voor de dienst Amsterdam - Parijs, als de V250 (AnsaldoBreda)
treinen voor de overige diensten niet beschikbaar zullen zijn. Als de
vertraging in de ombouw van de V300 en de aflevering van de V250 treinen in
de nu verwachte mate zich voordoet zal het commercieel vervoer over de HSL-
Zuid niet vóór 1 januari 2008 kunnen starten.
Alternatieven
NS en HSA hebben, conform de afspraak die ik op 15 augustus met hen had
gemaakt, onderzocht of er alternatieven mogelijk zijn waarbij wel per 1
april 2007 met het commercieel vervoer over de HSL-Zuid kan worden gestart.
Aan dit onderzoek is meegewerkt door HSA, ProRail, mijn ministerie
(inclusief IVW), alsmede door de Belgische infrastructuurbeheerder Infrabel
en de Belgische vervoerder NMBS. De uitkomsten zijn aan Infraspeed
voorgelegd omdat zij als bouwer van de HSL-Zuid zouden moeten meewerken aan
alternatieven die een aanpassing van de infrastructuur met zich meebrengen.
In het onderzoek zijn zeventien alternatieven onderzocht op technische
haalbaarheid, de mogelijkheid om het alternatief tijdig te realiseren, en
de complexiteit. Zowel alternatieven in de infrastructuur - te weten het
aanleggen van een extra beveiligingsysteem in de HSL-Zuid naast ERTMS level
2 - als mogelijkheden om te rijden met ander treinmaterieel zijn
onderzocht. Ik zal u een beschrijving van de zeventien alternatieven doen
toekomen.
Infrastructuur alternatieven
De conclusie van ProRail, IVW en ook Infraspeed luidt ten aanzien van de
infrastructuuralternatieven, dat hoewel deze - op een enkele uitzondering
na - technisch haalbaar zijn, geen van de alternatieven per 1 april 2007 op
de HSL-Zuid gerealiseerd kan zijn. Het van de onderzochte zeventien best
scorende alternatief, de aanleg van het Belgische TBL2 systeem, vergt na
het besluit tot aanleg in Nederland minimaal twee jaar om het technisch te
realiseren en de koppelingen met het beveiligingsysteem van de HSL-Zuid en
de overgang van ATB naar TBL2 te verzorgen. Dit door mij als uiterst
risicovol beoordeelde proces vergt ook een intensief vrijgavetraject van
TBL2 in Nederland, aangezien het een Belgisch systeem (van Alstom) betreft
waarmee in Nederland geen ervaring is opgedaan. Van deze optie geeft ook
InfraBel aan dat zij het, gezien haar ervaringen in België, niet mogelijk
acht dat men in Nederland voor 1 april 2007 TBL2 op de HSL-Zuid
gebruiksklaar kan hebben.
Bij aanleg van TBL2 in Nederland zal het bestaande contract met Infraspeed
moeten worden opengebroken en zal er een investering van enkele tientallen
miljoenen extra moeten plaatsvinden. Bovendien is de ervaring dat een
dergelijke aanleg van verschillende beveiligingssystemen "over elkaar heen"
kan leiden tot aantasting van de betrouwbaarheid.
Aanleg van TBL2 in Nederland vereist dat ook in België op het traject
tussen Antwerpen en de Nederlandse grens TBL2 wordt aangelegd. Daartoe
bestaan in België geen plannen zoals recent nog is bevestigd in het
Opvolgingscomité.
Materieel alternatieven
Ten aanzien van alternatieven waarbij tijdelijk met ander treinmaterieel
wordt gereden, in afwachting van de omgebouwde Thalys treinen en de
AnsaldoBreda treinen, is de conclusie van het onderzoek dat er in Europa
verschillende treintypen zijn die met enkele aanpassingen, nodig om te
kunnen rijden met ERTMS level 2, ingezet kunnen worden op de HSL-Zuid. Het
gaat daarbij om treinen die maximaal 200 km/uur rijden.
Zoals u bekend is heb ik voor het vervoer over de Betuweroute op 19
september jongstleden een memorandum of understanding getekend met
leasemaatschappijen Mitsui en Angeltrains. Deze maatschappijen hebben
aangegeven dat zij per 1 januari 2007 negenenveertig locomotieven
beschikbaar hebben die rijden met ERTMS level 2.
Ik heb NS en HSA gevraagd of een vergelijkbare aanpak ook hier mogelijk is.
Of er andere treinen beschikbaar kunnen worden gemaakt voor inzet op de HSL-
Zuid, en in welke hoeveelheden, wordt door NS en HSA nader onderzocht.
Hiertoe gaan zij met Europese vervoerders en leasemaatschappijen in
gesprek. Gezien het gesloten memorandum of understanding met Mitsui en
Angeltrains acht ik het niet uitgesloten dat er door afspraken tussen
NS/HSA en andere Europese vervoerders of leasemaatschappijen treinen met
ERTMS tijdelijk beschikbaar kunnen komen voor inzet op de HSL-Zuid per 1
april 2007. NS en HSA zullen mij hierover binnen twee weken meer zekerheid
moeten geven.
Conclusie
Gelet op bovenstaande moet de conclusie zijn dat de omgebouwde Thalys
treinen en de AnsaldoBreda treinen niet per 1 april 2007 beschikbaar zullen
zijn voor inzet op de HSL-Zuid. Volgens NS en HSA zal er naar huidige
inzichten een vertraging van minimaal 10 maanden optreden. De mogelijkheden
om per 1 april 2007 te starten met het commerciële vervoer over de HSL-Zuid
lijken te zijn beperkt tot het rijden met andere treintypen. De aanleg van
een extra beveiligingssysteem naast ERTMS is niet zonder risico's en kan
niet tijdig gerealiseerd worden om vervoer per 1 april 2007 mogelijk te
maken. Ik heb NS en
HSA derhalve verzocht te onderzoeken of er andere treinen beschikbaar
kunnen worden gemaakt waarmee een start van het vervoer per 1 april 2007
mogelijk wordt en mij hierover binnen twee weken meer zekerheid te geven.
HSA is verantwoordelijk voor het voorbereiden van het vervoer, inclusief de
aanschaf van treinen en de processen die nodig zijn om met de treinen te
kunnen rijden op de infrastructuur (toelating). Ik zal HSA houden aan de
verplichtingen uit de concessieovereenkomst. Per 1 april 2007 zal HSA
gebruiksvergoeding dienen af te dragen, of er treinen rijden of niet.
Financiële gevolgen voor de Staat door de vertraging van de treinen zijn er
niet. De Staat betaalt Infraspeed conform planning vanaf 1 april 2006 voor
de beschikbaarheid van de infrastructuur en HSA betaalt conform planning
vanaf 1 april 2007 voor het recht over de infrastructuur
hogesnelheidsvervoer uit te voeren.
Omdat voor mij de reiziger centraal staat, zal, als NS en HSA per 1 april
2007 niet kunnen starten met de diensten over de HSL-Zuid, de NS moeten
garanderen dat de bestaande internationale verbindingen over conventioneel
spoor blijven bestaan totdat er wel over de HSL-Zuid wordt gereden. Wanneer
HSA en NS erin slagen om met alternatief materieel toch per 1 april 2007 te
starten met de diensten over de HSL-Zuid zal ik beoordelen of die diensten
een kwalitatief goed vervoerproduct bieden aan de reizigers. Ik ben
overigens bereid om NS en HSA bijstand te verlenen bij haar inspanningen om
met andere treinen ook daadwerkelijk per 1 april 2007 met de
vervoerdiensten te starten.
Ik zal u op de hoogte houden van de vorderingen van de gesprekken en
uitkomsten.
Met vriendelijke groet,
DE MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT
Karla Peijs
Ministerie van Verkeer en Waterstaat