Toespraak CDA-voorzitter Van Bijsterveldt tijdens mini-symposium d.d. 11 oktober 2005

Welkom op deze historische dag dat het CDA 25 jaar bestaat! Vandaag, 11 oktober, precies een kwart eeuw geleden werd na een langdurige en soms moeizame voorbereiding het fusieprotocol door voorzitter Piet Steenkamp ondertekend.

Hij laat u overigens allen groeten, hij kon hier vandaag vanwege zijn gezondheid niet zijn maar hoopt a.s. zaterdag in Den Bosch kort in ons midden te zijn. Ook wil ik u de hartelijke groeten overbrengen namens Bert de Vries. Hij kan er vandaag niet bij zijn omdat hij in het buitenland is.

Welkom aan u allen, die zich vanaf 1980 of zelfs daarvoor met hart en ziel hebt ingezet voor de christen-democratie.

Een speciaal welkom aan onze oud-premiers De Jong, Van Agt en Lubbers. En aan minister-president Balkenende die ik vanaf deze plaats ook feliciteer met het eredoctoraat dat hij gisteren aan de theologische faculteit van de Konrad Gaspari-universiteit te Boedapest ontving.

En natuurlijk een welkomst- en dankwoord voor de redactie en uitgever van het jubileumboek 25 jaar CDA-Tussen macht en inhoud. Ik kom, daar straks op terug.

Dames en heren,

Ik sprak over een lange en soms moeizame voorbereiding dus: drie partijen met verschillende achtergronden en culturen moesten aaneen worden gesmeed tegen een roerige politieke achtergrond met kabinetten van verschillende samenstellingen, en zelfs een kabinet (Den Uyl) waarin twee van de drie partijen wel zaten en de derde -de CHU- niet.

Wie de krantenartikelen uit die tijd nog eens bekijkt, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de Binnenhofwatchers en journalistiek wel heel erg somber en pessimistisch waren over deze nieuwe partij: 'een doodgeboren kindje' of 'uitstel van executie voor een steeds kleiner wordende christen-democratische stroming'; was zo ongeveer de teneur. De toekomst is moeilijk te voorspellen blijkt maar weer eens, en misschien geven de koppen van afgelopen zaterdag - 'Ondanks alles de grootste' (Trouw) en 'de wonderbare eenwording' (NRC) nog het meest treffend de stemming weer. Het waren overigens ook juist deze kranten die eind jaren 90 door hadden dat het CDA als eerste grote partij een wezenlijke vernieuwingsslag maakte, eigentijdse antwoorden ontwikkelden op nieuwe vragen. Daarbij moet ik ook het Financieel Dagblad noemen. Zeker de schrijvende pers had oog voor deze ontwikkelingen in de krochten van de oppositie.

25 Jaar later is het CDA springlevend; een partij die op alle niveau's de grootste is, bestuurt op alle niveaus en dat doet op basis van een visie die de tand des tijds doorstaat, sterker nog: telkens weer zijn uitgangspunten toetst aan nieuwe vraagstukken in de samenleving en daar een antwoord op probeert te geven, zoals bijvoorbeeld het rapport 'Vertrouwen in mensen' van Sjaak van der Tak, dat vorige week verscheen.

Wie het straks te presenteren jubileumboek tot zich neemt, komt in die 25-jarige historie een aantal centrale thema's tegen:


1. niet staat of markt maar de verantwoordelijke samenleving (civil society)
2. niet heersen maar dienen
3. een krachtige volkspartij

Laat ik ze alle drie kort langs lopen.

Ad. 1 De begrippen soevereiniteit in eigen kring en het subsidiariteitsbeginsel uit de ARP- en KVP-stroming hebben hun doorwerking gekregen in het CDA. Het concept van de verantwoordelijke samenleving is in die 25 jaar uitgewerkt op verschillende momenten en in verschillende rapporten. Er loopt een lijn van Verzorgingsmaatschappij naar verzorgingsstaat (1983) naar Nieuwe wegen, vaste waarden (1995) en naar Vertrouwen in mensen (2005).

Steeds staat voorop: het vertrouwen in mensen en in hun verbanden: het gezin, de vereniging, de school, meer op macro niveau maatschappelijke organisaties en instellingen. Wij willen verantwoordelijkheid geven, omdat wij weten dat mensen pas ten volle tot hun recht komen in de relatie met anderen. Dat mensen er voor elkaar zijn. Er zijn zoveel woorden voor: naastenliefde, gemeenschapszin, nabuurschap, solidariteit. De staat kan de voorwaarden scheppen, de markt kan er soms -niet altijd- de dynamiek inbrengen. Maar uiteindelijk zijn het mensen en hun instellingen die aan solidariteit en naastenliefde kleur en inspiratie geven. Geld is vaak de teller, maar barmhartigheid blijft altijd de noemer (S.A. Kierkegaard). Noch staat noch markt kunnen die barmhartigheid geïnspireerd invulling geven. Dat kan alleen uit mensen komen. De politiek moet mensen daarom in staat stellen die verantwoordelijkheid waar te maken. Niet om verantwoordelijkheid af te schuiven of over de schutting te kieperen, maar om mensen meer tot hun recht te laten komen, om hen ruimte te geven voor initiatief.

Wie de afgelopen 25 jaar de revue laat passeren, weet overigens hoe weerbarstig de politieke praktijk kan zijn. Het hebben van een visie op de verantwoordelijke samenleving betekent nog niet dat deze als een blauwdruk te realiseren is. Het vergt anno 2005 namelijk wezenlijke kantelingen die op weerstand en inertie, die op gevestigde belangen en ingesleten patronen stuiten. Het vergt ook mentaal het nodige. Het vergt namelijk vertrouwen. Vertrouwen dat mensen bereid zijn om zichzelf in te zetten voor zichzelf en elkaar, en juist ook voor hen die zichzelf niet kunnen helpen. Voor hen die niet sterk zijn. Dat vertrouwen zijn we afgeleerd in een lange periode van denken waarin alle heil van de overheid werd verwacht. Maar het blijft ons belangrijke streven, ook in het rapport Vertrouwen in mensen.

Ad. 2 Het wezen van christelijke politiek is het besef dienstbaar te zijn aan mensen en idealen; Dienstbaar te zijn aan het ideaal de wereld nu en straks, hier en ver weg te verbeteren. Politiek vraagt om een idealisme dat zich mengt met werkelijkheidszin en nuchterheid. Die combinatie is het beste gewaarborgd als dienstbaarheid voorop staat. Wie dienstbaar is, is geïnteresseerd in de ander. Wie dienstbaar is heeft oog voor nuances, voor de details van het leven, voor zaken die mis- en voor zaken die goedlopen. Dienstbaarheid maakt daarom ook creatief en is een stimulans voor betrokkenheid.

Politiek leiderschap is daarom in wezen de samenleving dienen, en verantwoordelijkheid dragen uit naam van de kiezers. Die verantwoordelijkheid omvat ook de na ons komende generaties; wij mogen onze kinderen en kleinkinderen niet opzadelen met problemen waarvan wij het moeilijk of lastig vinden ze op te lossen. Dat is de kracht van het CDA geweest in de jaren tachtig. Een kracht die nu nog in het oog springt. Nog maar zeer onlangs deelde Die Zeit een pluim uit aan onze Ruud Lubbers, die bakens verzette die Duitsland in stand liet. Daarom kon Nederland in de jaren negentig, vele jaren later, zo'n voorsprong nemen. Het is ook de kracht anno 2005; niet weglopen voor moeilijke keuzen. En Die Zeit zal ook in 2015 nog wel verschijnen. Dan lezen we verder.

Niet heersen maar dienen. De geest van We run this country, mag nooit meer over christen-democraten vaardig worden. Dat is de blijvende les van het verkiezingsdrama in 1994. Leiderschap en dienstbaarheid gaan hand in hand. Hoogmoed komt altijd een keer voor de val.

En nog sterker dan toen geldt dat het electoraat kritisch is en bij twijfel overstapt naar andere partijen of leiders. Dat betekent dat politieke partijen en leiders zich voortdurend moeten verantwoorden, hun boodschap moeten communiceren, compassie moeten tonen en maatschappelijke signalen moeten opvangen. Juist dat mag van een partij als het CDA verwacht worden.

Ad 3 Het CDA is voortgekomen uit drie volkspartijen. In de CHU heette dat zo treffend: voor heel het volk. Via de ARP werden de kleine luyden geëmancipeerd; en de RKSP van Schaepman en later de KVP zorgde voor de politieke emancipatie van het katholieke volksdeel. Het waren partijen waar vertegenwoordigers van werknemers, naast werkgevers politiek actief waren; partijen waar alle lagen van de bevolking zich gerepresenteerd wisten.

Dat moet ook voor ons huidige CDA gelden: onze partij vindt haar electoraat in alle lagen van de bevolking, is het meest regionaal gespreid van alle partijen, mensen uit alle lagen van de bevolking vertegenwoordigen onze partij. Dat moet zo blijven. Onze partij moet een ambitieuze en uitnodigende partij zijn. Uitnodigend ook in die zin dat zij inspireert.

Meer dan vijfentwintig jaar geleden verscheen het boekje Grondslag en politiek handelen. Je zult het maar aandurven: na de secularisatiegolf van de jaren zestig en zeventig. Met voorspellingen van een terminale verbroedering van drie zieltogende partijen in de nek, zocht een jonge partij naar inspiratie in het Evangelie. Die inspiratie bleek volop aanwezig. Met de keuze voor de kwetsbaren. Met de radicale keuze voor vrijheid en oprechtheid als voorwaarde voor geloof. Met de gedecideerde manier waarop morele en religieuze overmoed in het Nieuwe Testament werden bestreden. Dat Evangelie inspireert ons nog steeds. Het sluit geen mensen en geen groepen uit, maar nodigt juist uit. Over de grenzen van etniciteit, afkomst en sociale klasse heen. Daarom: politieke uitgangpunten en toekomstvisies zijn belangrijk voor een partij, maar zonder een inspiratiebron verkruimelen ze tot technische handgrepen en futloze kneepjes van het vak. Het is inspiratie die dynamiek en betrokkenheid geeft en waarborgt.

Dames en heren, 25 jaar CDA biedt veel om dankbaar voor te zijn. Maar inspireert ons ook de uitdagingen en vraagstukken van de toekomst met vertrouwen en enthousiasme tegemoet te treden, ook de komende 25 jaar.

En dan kom ik nu bij de presentatie van het jubileumboek 25 jaar CDA- Tussen macht en inhoud.

De redactie van dit boek stond onder leiding van Evert Mathies. Samen met de redacteuren Jan Schinkelshoek, Theo Brinkel, Rijk van Ark en Hans-Martien ten Napel heeft hij vele, vele uren gewerkt aan dit boek dat in betrekkelijk korte tijd, in goede samenwerking met uitgever en partijbureau tot stand is gekomen.

Ik wil met Evert de hele redactie, en alle andere betrokkenen hartelijk danken voor hun inzet. (overhandiging bloemen aan Evert, de rest van de redactie krijgt later bloemen)

---- -- http://www.cda.nl/domains/cda/content/downloads/speeches/2005/cda jubileum jpb.doc

11 oktober 2005: Jubileumboek 25 jaar CDA: "Tussen macht en inhoud"

Jan Peter Balkenende: "Van "opdracht in bescheidenheid" naar "eenheid in verscheidenheid"."

Geachte aanwezigen, Beste Partijvrienden, Het is mij een eer hier, vandaag, precies 25 jaar na de oprichting van het CDA dit jubileumboek in ontvangst te mogen.

Een eer, om hier te mogen spreken na Piet de Jong, Dries van Agt en Ruud Lubbers. Dat heb ik 25 jaar geleden volstrekt niet kunnen bevroeden!

Maar dat tekent het CDA. Het bereikt meer dan velen hebben verwacht en gedacht.

Opdracht in bescheidenheid

"opdracht in bescheidenheid" dat waren de woorden van Dries van Agt tijdens dat oprichtingscongres.

Geen dag van feestvreugde, maar sobere ingetogenheid. Spanning zelfs. Zou het goed gaan? Er was tenslotte al zoveel aan vooraf gegaan. Het congres van 1975 lag iedereen nog vers in het geheugen.

Gelukkig ging het goed en kreeg Steenkamp het resultaat waar hij zo lang, met zoveel inzet, doorzettingsvermogen en overtuigingskracht aan had gewerkt.

In het boek spreek hij dan ook over "een topdag in mijn leven".

Hij kan hier vandaag helaas niet zijn. Maar laten we goed beseffen dat zonder hem, wij hier geen van allen hadden gestaan om 25 jaar CDA te vieren. Hem komt het grootste applaus toe op deze dag! (..)

Waar Steenkamp volstrekt gelijk gekregen heeft met zijn streven naar 1 christen-democratische volkspartij, geldt dat gelukkig niet voor de voorspelling van Joop van den Berg (PvdA): "zij zullen in elkaars armen sterven".

CDA als overlever

Het is de rode draad in de geschiedenis én de bejegening van het CDA: het CDA in de beleving van de kritische buitenstaander als een laatste poging om het onvermijdelijke te ontlopen, namelijk het verdwijnen van christen-democratische partijen in onze geseculariseerde samenleving.

Nu, 25 jaar later, is het CDA echter nog steeds een bepalende factor in de Nederlandse politiek. Ik zeg dat niet zozeer vanwege de kwantiteit als wel vanwege de kwaliteit.

Het is en CDA is en blijft 1 van de 3 politieke hoofdstromen van dit land.

Ik zeg u: zelfs in een tweepartijen-stelsel zal het CDA 1 van die twee leidende partijen zijn!

Echter, we moet het niet willen. Een tweepartijenstelsel leidt tot verdere polarisatie. Ik streef liever naar meer eenheid in dit land, dan naar verdere verdeeldheid.

Je moet toch niet denken aan een Tweede Kamer zonder Bas van der Vlies. Of zelfs een Tweede Kamer zonder Jan Marijnissen.

Pluriformiteit, het rekening houden met minderheden en daarmee samenhangend het poldermodel maken deel uit van de kracht van de Nederlandse samenleving,

Inhoud als groene draad

Partijvrienden, Het CDA is dus zelfbewust en zelfverzekerd.

Afgelopen week: manifest "vertrouwen in mensen". Een herkenbare christen-democratische mens- en maatschappijvisie, waarin "grondslag en politiek handelen" uit 1978 nog evenzeer herkenbaar is als in "van verzorgingsstaat naar verzorgingsmaatschappij" uit 1983 als "Nieuwe wegen, vaste waarden" uit 1995.

De inhoud is onze groene draad. Ik kijk graag even met u terug naar onze verschillende jubilea.

1980

Onze eerste partijleider was Dries van Agt. En wat hij zegt in het interview in het jubileumboek over die tijd sluit naadloos aan op het manifest van vorige week.

Van Agt spreekt over het leerstuk van de persoonlijke verantwoordelijkheid. Over een visie tussen markt en staat.

Ook in onder zijn leiderschap is - na zetelverlies in 1981 en 1982 - gekozen voor de inhoud: "Appél en weerklank".

Wil hem prijzen als de CDA-leider die het onderwerp waarden en normen op de agenda heeft gezet. Tegen de verdrukking in.

1985

In 1985 is Ruud Lubbers al drie jaar onze partijleider een heeft hij stevige stormen weerstaan. Zowel rond bezuinigingen als rond de kernwapendiscussie.

Wie herinnert zich niet de beelden van de Houtrusthallen. Lubbers die een zaal trotseert, die hem de rug toekeert.

Lubbers voert uit waarvoor Andriessen eerder de steun niet kreeg. (Bijzonder element in dit boek: zowel Aantjes als De Vries erkennen dat ze Andriessen ten onrechte niet gesteund hebben. Groots om dat te erkennen).

Waar we nu bezig zijn met "het CDA komt naar u toe" was dat ook toen een werkelijkheid: kamerleden en bewindslieden die in bomvolle zalen het beleid verdedigen.

1985 is het jaar dat voorafgaat aan het jaar dat velen in het boek het hoogtepunt van 25 jaar CDA noemen: de 54 zetels van de verkiezingen in 1986. Een onverwacht groot succes. Lubbers mag zijn karwei met overweldigende steun gaan afmaken.

1990

Het CDA bestaat 10 jaar en Willem Breedveld schrijft "iedereen heeft zich op het CDA verkeken". De kranten staan vol met lovende stukken over het CDA en haar leider.

Men voorspelt dat het CDA tot ver in de komende eeuw een vooraanstaande rol in de Nederlandse politiek zal blijven spelen. De bomen lijken tot in de hemel te groeien.

Echter, het is Lubbers zelf die in het boek analyseert dat er vanaf 1992 zaken al niet goed gingen. Passie had plaatsgemaakt voor vanzelfsprekendheid. Verdieping en verbreding lijken niet goed samen te gaan.

(het lijkt Europa wel..)

Een gevaarlijke ontwikkeling in een omgeving waar de VVD het CDA na twee kabinetten moe is en D66 enorme frustratie heeft overgehouden aan de formatie van 1989. De PvdA krijgt een knauw mee rond het 'bami-akkoord' van 1993.

1995

In 1995, als het CDA 15 jaar bestaat, staan de zaken er dan ook heel anders voor.

Na de 20 zetels verlies in 1994 en het vertrek van Elco Brinkman is de partijleider Enneus Heerma die zich geconfronteerd ziet met een politieke omgeving die jubelt en juicht dat het einde van het CDA nu werkelijk nabij is.

Hoe triest dit allemaal ook lijkt: 1995 is het jaar van de ommekeer, alhoewel niemand dat dan nog ziet.

De algemene beschouwingen van Enneus Heerma in dat jaar, waarin hij het gezin op de politieke agenda zet, en daarnaast: het verschijnen van ÂŽnieuwe wegen, vaste waarden'.

De groene draad is hervonden: kiezen voor de inhoud. De verzwegen keuze van Nederland was ook de verzwegen keuze van het CDA geweest.

Van alle partijleiders van het CDA heeft Enneus Heerma de meest zware taak te vervullen gehad. Leiding te moeten geven aan een partij na een dergelijk verlies.

Het is bijzonder triest dat hij niet meer heeft mogen meemaken dat zijn geplante mosterdzaadje mocht uitgroeien tot dit resultaat, 10 jaar later. Daarvoor past ons diep respect.

2000

Tijdens ons 20 jarig bestaan kent het CDA weliswaar nog weer 5 zetels minder, maar de sfeer was vele malen beter dan 5 jaar daarvoor.

Wetenschappelijk Instituut, partij en fractie werken eendrachtig samen aan een uitgebreide inhoudelijke agenda onder het leiderschap van Jaap de Hoop Scheffer.

Het is het jaar waarin Klaas de Vries het bestaat om te zeggen dat "het CDA inhoudelijk leeg is!"

(als hij het CDA van toen al leeg vond zal hij op zijn huidige plek vast het gevoel hebben dat hij door de ruimte zweeft! (..)

2000 is ook het jaar waarin een belangrijk debat in de Tweede Kamer plaatsvindt: het integratiedebat.

Jaap de Hoop Scheffer pleit voor gedeelde waarden, burgerschap en inburgering in het land van herkomst. Hij krijgt enorm veel kritiek, maar laat daarmee heel direct zien dat Paars de boodschap van de samenleving niet meer verstaat!

De fractie neemt zich voor dat de verkiezingen van 2002 geen schijnwedstrijd meer tussen VVD en PvdA mogen worden. "stop paars, stem CDA" wordt de werktitel van de voorbereiding.

Op basis van de missie voor een betrokken samenleving kiest het CDA voor een eigen geluid en een andere aanpak. Jaap verdient daarvoor de eer.

Het is ook om die reden dat ik in mijn bijdrage aan het boek 2001 als het dieptepunt heb bestempeld: de crisis in de partij en het vertrek van Jaap.

2005

Dan zijn we waar we zijn vandaag: 2005. 25 jaar CDA.

Het CDA staat aan het begin van twee jaar van campagne. 2006 en 2007.

Inmiddels hebben we al weer 3 jaar van regeren achter de rug. Net als Lubbers in 1985. Net als in zijn periode hebben we jaren van bezuinigingen achter de rug.

Maar de tijden zijn niet te vergelijken. De ontwikkeling van Nederland niet. Net zo min als die van de politieke partijen.

Sinds 11 september heeft Nederland veel meegemaakt. Zekerheden zijn verdwenen. Onrust is toegenomen.

Voor politieke partijen is de werkelijkheid dat achterbannen steeds meer ongewis worden. De winnaar van vandaag kan de verliezer van morgen zijn. De campagne in Duitsland heeft ons nog weer eens helder met de neus op de feiten gedrukt.

In onze mediademocratie kan de waan van de dag totaal beslag op de politieke keuzes leggen.

Het CDA is in de vijfentwintig jaar van haar bestaan nooit een partij geweest die de koers en keuzes heeft laten afhangen van de waan van de dag.

Zowel in goede als slechte tijden hebben we willen kiezen voor de inhoud.

Dat geeft stabiliteit en koers. (vb van landing in de wolken)

Dat is ook onze opdracht voor de komende periode.

Nieuwe solidariteit in een betrokken samenleving

Het CDA heeft een perspectief dat verder reikt dan de volgende verkiezingen.

Op basis van uitgangspunten met eeuwigheidswaarde willen we vormgeven aan de samenleving van de toekomst.

Ik vat dat streven samen als: "nieuwe solidariteit in een betrokken samenleving" .

Nieuwe solidariteit vraagt om keuzes. Een scherper onderscheid om een schild te zijn voor de werkelijk zwakkeren. Daarom ook een onderscheid arbeidsgeschikten en arbeidsongeschikten. Zodat die laatsten kunnen rekenen op een hogeren uitkering.

Maxime Verhagen heeft dat verschil in opvatting bij de laatste Algemene Beschouwingen ook helder gemarkeerd.

Nieuwe solidariteit in een samenleving van respect en verantwoordelijkheid.

Zowel Lubbers als Van Agt zeggen het in hun interview met zoveel woorden: de samenleving heeft genoeg van een 'alles moet kunnen-mentaliteit'.

Daarin voorziet het CDA. Niet meer schuchter, zoals op die dag 25 jaar geleden. Het bestaansrecht is bewezen. De daadkracht getoond.

Verscheidenheid is gebleven, maar daarbinnen wel een eenheid. Als een mozaiek in een stevig raamwerk. Een raamwerk van gerechtigheid, gespreide verantwoordelijkheid, solidariteit en rentmeesterschap.

Duidelijk is dat wij, als CDA-ers, vooral die eenheid ervaren en dat buitenstaanders vooral de nadruk leggen op de verscheidenheid.

Dat was zo 25 jaar geleden, dat is nu zo, en dat zal ongetwijfeld zo blijven.

Het beste antwoord daarop: "laat de honden maar blaffen, de karavaan trekt verder!"

---- --

dinsdag 11 oktober 2005