D66
Het wetsvoorstel om psychiatrische patiënten tegen zich zelf te
beschermen en via de zelfbindingsconstructie hun vrijheid in te perken
raakt de fundamenten van onze rechtsstaat.
Het gaat hier om mensen die op heldere momenten weten dat ze later
misschien in de war raken en dan dingen doen waar ze later weer
ernstige spijt van hebben. In zon heldere periode kunnen ze in goed
overleg met hun behandelaar zichzelf binden om in een slechte periode
tegen hun wil te worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. In
de zelfbindingsafspraken wordt vastgelegd dat ze ook behandeld kunnen
worden in het ziekenhuis. De omstandigheden worden zo nauwkeurig
mogelijk vastgelegd.
Juridisch gezien is de zelfbindingsconstructie een lastige kluif. Want
op het moment dat de vooraf afgesproken omstandigheden in werking
treden, wil de patiënt niet opgenomen worden. De vraag of je vooraf je
eigen wil en dus je zelfbeschikking opzij kan zetten, is voer voor
juristen. D66 is het eens met de regering en al diegenen in de
samenleving die toch voor deze constructie kiezen.
Toen ik nog in de psychiatrie werkte als rechter heb ik vaak
meegemaakt, hoe pijnlijk het is, wanneer iemand niet tegen zich zelf
op zijn eigen verzoek beschermd kan worden.
Zo herinner ik mij de situatie van een man die manisch-depressief was.
Vaak functioneerde hij redelijk en nam hij zijn medicijnen stipt op
tijd in. Maar dan brak er een periode aan dat hij zichzelf steeds
belangrijker begon te vinden, en ging ontsporen. Hij dacht het wel
zonder medicijnen af te kunnen. Vlak voor hij ging ontsporen begon hij
zich anders te kleden en gewichtig te praten. Hij trok dan een net pak
aan en ging dure autos kopen en raakte steeds verder verstrikt in een
web van fantasieën en bedrog. Gevolg : schuldeisers en politie op de
stoep. De situatie liep steeds verder uit de hand en dan werd hij een
onmiddellijk dreigend gevaar voor zichzelf en anderen. Gedwongen
opname volgde. Als hij na enige tijd en na medicatie weer tot rust
kwam, dan schaamde hij zich diep. Ook voor zijn vrouw en kinderen was
de situatie uiterst pijnlijk.
Deze man zou prima met een zelfbindingsverklaring uit de voeten
kunnen. Zodra hij weer in pak begon rond te lopen en naar dure winkels
ging, zouden de afspraken uit de verklaring in werking kunnen treden.
Veel ellende wortd daarmee voorkomen.
D66 vindt wel dat de omstandigheden waaronder iemand op eigen verzoek,
maar toch tegen zijn eigen wil kan worden opgenomen en welke
behandeling hij dan krijgt, goed en helder moeten worden beschreven.
In zon situatie moet duidelijk zijn wat de afspraken zijn en of de
omstandigheden zich daadwerkelijk voordoen. Tegelijkertijd willen we
ook dat er geen bureaucratische rompslomp ontstaat. In het kader van
de evaluatie moeten we goed kunnen beoordelen of de praktijk voldoende
ruimte heeft om dit goed in te vullen.
Ik heb een vraag over de gang van zaken in het psychiatrisch
ziekenhuis.
Een patient met zelfbindingsverklaring wordt in de inrichting
opgenomen en tussen de andere patiënten geplaatst. De zelfbinder heeft
zich gebonden aan een bepaalde behandeling, ook als hij op dat moment
geen gevaar veroorzaakt. Saillant is de situatie, wanneer hij niet
behandeld wil worden. Hij zit dan in de inrichting en vanwege de door
hem zelf te voren gemaakte afspraken wordt hij wel behandeld, op dat
moment tegen zijn wil. Maar even verderop in de gang zit een patiënt
die gedwongen is opgenomen met een in bewaringstelling of een
rechterlijke machtiging. Als die patient op dat moment een gevaar
vormt, maar niet heel ernstig, dan is er bij die patiënt geen
dringende noodzaak om hem tegen diens wil te behandelen. Daar is dan
geen wettelijke grondslag voor. M.a.w. : twee patiënten die in de
inrichting in dezelfde situatie verkeren, vallen onder een ander
regime. Is dat niet verwarrend? Hoe beïnvloedt dat de gang van zaken
in de inrichting? Bestaat er een kans dat de psychiater en het
personeel eerder tot dwangbehandeling overgaan bij patiënten die geen
zelfbinder zijn?
Wat als de patiënt die met zijn behandelaar een zelfbinding heeft
afgesproken aan het reizen gaat en in een ander deel van Nederland
zonder de verklaring op zak wordt aangetroffen? Is er een patiënt
volgsysteem, waardoor duidelijk wordt dat eerder ingegrepen kan worden
dan wanneer getoetst wordt aan het gevaarscriterium uit de wet? Hoe
gaat dat in de praktijk?
Als je je zelfbeschikking van te voren hebt ingeperkt en op het moment
dat is afgesproken tegen je wil kan worden opgenomen, dan is het
essentieel dat er plaats is in het psychiatrisch ziekenhuis. Het zou
voor het vertrouwen van de patiënt en zijn familie funest zijn, als er
dan geen plaats is. De regering reageerde nogal laconiek : misschien
scheelt het wel plaatsen, dus we gaan geen uitbreiding van het aantal
plaatsen realiseren. Ik maak me hierover zorgen. Ik wil dat goed in de
gaten gehouden wordt dat dit goed loopt. Mochten er zelfbinders de
deur worden gewezen, omdat de ziekenhuizen overvol zijn, dan moet de
regering meteen uitbreiding financieren. Is de minister daartoe
bereid?
In dit verband spreek ik steun uit voor de opvatting van de regering
dat een zelfbinder alleen dWangbehandeling in het psychiatrisch
ziekenhuis mag ondergaan. Er zou een ondoorzichtige situatie optreden,
wanneer dwangbehandelingen ook thuis plaats zouden kunnen vinden.
D66 is het eens met de regering dat ook een negatieve wilsverklaring
mogelijk moet zijn. M.a.w dat de patiënt met de behandelaar van te
voren kan afspreken welk type behandeling of medicatievorm hij niet
wil. Bijvoorbeeld niet ingespoten worden met medicijnen, maar die
oraal innemen of andersom. Toch moeten we oppassen dat er niet
eindeloos onderhandeld moet worden in het kader van de zelfbinding.
Sommige patiënten willen nog wel eens gaan marchanderen. De praktijk
zal moeten uitwijzen of dit goed gaat.
Terecht heeft de SP gewezen op het belang van goede, in het
psychiatrisch recht gespecialiseerde advocaten bij het aanvragen van
de zelfbeschikkingsmachtiging. Ook de mogelijke inschakeling van de
patiënt vertrouwenspersoon is voor D66 een belangrijke verbetering.
Wij zijn het zeer eens met de regering dat er een rechterlijke toets
vooraf zal moeten plaatsvinden en niet achteraf of vooraf door de
geneesheer-directeur. Het heeft voor ons zowel een principieel als een
praktisch motief. Omdat het om vrijheidsbeneming gaat, moet de rechter
de inbreuk daarop van te voren toetsen. De termijn van 5 werkdagen die
nu gehanteerd gaat worden, lijkt ons redelijk.
Met belangstelling kijken wij uit naar hoe de wet in de praktijk gaat
werken. De evaluatie moet zorgvuldig ter hand worden genomen.
13-10-2005 12:29