D66

Het wetsvoorstel om psychiatrische patiënten tegen zich zelf te beschermen en via de zelfbindingsconstructie hun vrijheid in te perken raakt de fundamenten van onze rechtsstaat.

Het gaat hier om mensen die op heldere momenten weten dat ze later misschien in de war raken en dan dingen doen waar ze later weer ernstige spijt van hebben. In zon heldere periode kunnen ze in goed overleg met hun behandelaar zichzelf binden om in een slechte periode tegen hun wil te worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. In de zelfbindingsafspraken wordt vastgelegd dat ze ook behandeld kunnen worden in het ziekenhuis. De omstandigheden worden zo nauwkeurig mogelijk vastgelegd.

Juridisch gezien is de zelfbindingsconstructie een lastige kluif. Want op het moment dat de vooraf afgesproken omstandigheden in werking treden, wil de patiënt niet opgenomen worden. De vraag of je vooraf je eigen wil en dus je zelfbeschikking opzij kan zetten, is voer voor juristen. D66 is het eens met de regering en al diegenen in de samenleving die toch voor deze constructie kiezen.

Toen ik nog in de psychiatrie werkte als rechter heb ik vaak meegemaakt, hoe pijnlijk het is, wanneer iemand niet tegen zich zelf op zijn eigen verzoek beschermd kan worden.
Zo herinner ik mij de situatie van een man die manisch-depressief was. Vaak functioneerde hij redelijk en nam hij zijn medicijnen stipt op tijd in. Maar dan brak er een periode aan dat hij zichzelf steeds belangrijker begon te vinden, en ging ontsporen. Hij dacht het wel zonder medicijnen af te kunnen. Vlak voor hij ging ontsporen begon hij zich anders te kleden en gewichtig te praten. Hij trok dan een net pak aan en ging dure autos kopen en raakte steeds verder verstrikt in een web van fantasieën en bedrog. Gevolg : schuldeisers en politie op de stoep. De situatie liep steeds verder uit de hand en dan werd hij een onmiddellijk dreigend gevaar voor zichzelf en anderen. Gedwongen opname volgde. Als hij na enige tijd en na medicatie weer tot rust kwam, dan schaamde hij zich diep. Ook voor zijn vrouw en kinderen was de situatie uiterst pijnlijk.

Deze man zou prima met een zelfbindingsverklaring uit de voeten kunnen. Zodra hij weer in pak begon rond te lopen en naar dure winkels ging, zouden de afspraken uit de verklaring in werking kunnen treden. Veel ellende wortd daarmee voorkomen.

D66 vindt wel dat de omstandigheden waaronder iemand op eigen verzoek, maar toch tegen zijn eigen wil kan worden opgenomen en welke behandeling hij dan krijgt, goed en helder moeten worden beschreven. In zon situatie moet duidelijk zijn wat de afspraken zijn en of de omstandigheden zich daadwerkelijk voordoen. Tegelijkertijd willen we ook dat er geen bureaucratische rompslomp ontstaat. In het kader van de evaluatie moeten we goed kunnen beoordelen of de praktijk voldoende ruimte heeft om dit goed in te vullen.

Ik heb een vraag over de gang van zaken in het psychiatrisch ziekenhuis.
Een patient met zelfbindingsverklaring wordt in de inrichting opgenomen en tussen de andere patiënten geplaatst. De zelfbinder heeft zich gebonden aan een bepaalde behandeling, ook als hij op dat moment geen gevaar veroorzaakt. Saillant is de situatie, wanneer hij niet behandeld wil worden. Hij zit dan in de inrichting en vanwege de door hem zelf te voren gemaakte afspraken wordt hij wel behandeld, op dat moment tegen zijn wil. Maar even verderop in de gang zit een patiënt die gedwongen is opgenomen met een in bewaringstelling of een rechterlijke machtiging. Als die patient op dat moment een gevaar vormt, maar niet heel ernstig, dan is er bij die patiënt geen dringende noodzaak om hem tegen diens wil te behandelen. Daar is dan geen wettelijke grondslag voor. M.a.w. : twee patiënten die in de inrichting in dezelfde situatie verkeren, vallen onder een ander regime. Is dat niet verwarrend? Hoe beïnvloedt dat de gang van zaken in de inrichting? Bestaat er een kans dat de psychiater en het personeel eerder tot dwangbehandeling overgaan bij patiënten die geen zelfbinder zijn?

Wat als de patiënt die met zijn behandelaar een zelfbinding heeft afgesproken aan het reizen gaat en in een ander deel van Nederland zonder de verklaring op zak wordt aangetroffen? Is er een patiënt volgsysteem, waardoor duidelijk wordt dat eerder ingegrepen kan worden dan wanneer getoetst wordt aan het gevaarscriterium uit de wet? Hoe gaat dat in de praktijk?

Als je je zelfbeschikking van te voren hebt ingeperkt en op het moment dat is afgesproken tegen je wil kan worden opgenomen, dan is het essentieel dat er plaats is in het psychiatrisch ziekenhuis. Het zou voor het vertrouwen van de patiënt en zijn familie funest zijn, als er dan geen plaats is. De regering reageerde nogal laconiek : misschien scheelt het wel plaatsen, dus we gaan geen uitbreiding van het aantal plaatsen realiseren. Ik maak me hierover zorgen. Ik wil dat goed in de gaten gehouden wordt dat dit goed loopt. Mochten er zelfbinders de deur worden gewezen, omdat de ziekenhuizen overvol zijn, dan moet de regering meteen uitbreiding financieren. Is de minister daartoe bereid?
In dit verband spreek ik steun uit voor de opvatting van de regering dat een zelfbinder alleen dWangbehandeling in het psychiatrisch ziekenhuis mag ondergaan. Er zou een ondoorzichtige situatie optreden, wanneer dwangbehandelingen ook thuis plaats zouden kunnen vinden.

D66 is het eens met de regering dat ook een negatieve wilsverklaring mogelijk moet zijn. M.a.w dat de patiënt met de behandelaar van te voren kan afspreken welk type behandeling of medicatievorm hij niet wil. Bijvoorbeeld niet ingespoten worden met medicijnen, maar die oraal innemen of andersom. Toch moeten we oppassen dat er niet eindeloos onderhandeld moet worden in het kader van de zelfbinding. Sommige patiënten willen nog wel eens gaan marchanderen. De praktijk zal moeten uitwijzen of dit goed gaat.

Terecht heeft de SP gewezen op het belang van goede, in het psychiatrisch recht gespecialiseerde advocaten bij het aanvragen van de zelfbeschikkingsmachtiging. Ook de mogelijke inschakeling van de patiënt vertrouwenspersoon is voor D66 een belangrijke verbetering. Wij zijn het zeer eens met de regering dat er een rechterlijke toets vooraf zal moeten plaatsvinden en niet achteraf of vooraf door de geneesheer-directeur. Het heeft voor ons zowel een principieel als een praktisch motief. Omdat het om vrijheidsbeneming gaat, moet de rechter de inbreuk daarop van te voren toetsen. De termijn van 5 werkdagen die nu gehanteerd gaat worden, lijkt ons redelijk.

Met belangstelling kijken wij uit naar hoe de wet in de praktijk gaat werken. De evaluatie moet zorgvuldig ter hand worden genomen.

13-10-2005 12:29