Rusland als bruid
27 september 2005
Niet moedertje, maar 'bruid Rusland' staat centraal in het werk van
veel Russische schrijvers en denkers van de twintigste eeuw. De
politieke ontwikkelingen van de afgelopen eeuw in Rusland zorgden voor
een tendens om het eigen land te zien als een onbereikbare bruid die
gevangen werd gehouden door de Russische staat. Dat betoogt
NWO-promovenda Ellen Rutten in haar proefschrift dat zij 13 oktober
verdedigt aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Van de laatste Romanovtsaar tot Poetin - alle Russische leiders van de
periode tussen 1900 en nu worden in de literatuur wel een keer
voorgesteld in de rol van boze echtgenoot die het arme vrouwelijke
Rusland tiranniseert. In de meeste gevallen gaat het in deze beelden
eigenlijk om de rol van de Russische intellectuele elite, de
intelligentsia, die zichzelf ziet als bruidegom van datzelfde
vrouwelijke Rusland. Dat ontdekte Ellen Rutten in haar onderzoek naar
het beeld van Rusland in literaire, filosofische, publicistische en
esoterische teksten.
Verschillende vroeg twintigste-eeuwse schrijvers en denkers vergeleken
hun rol ten opzichte van Rusland en het Russische volk met die van een
minnaar die geen relatie met zijn vrouwelijke geliefde tot stand weet
te brengen. Dit was het gevolg van een identiteitscrisis die inzette
in de negentiende eeuw en die steeds nijpender werd in de jaren na
1900. Rutten laat zien dat deze gender-metafoor in de twintigste eeuw
beklijft.
Poetin als tirannieke echtgenoot
Inmiddels dient de voorstelling van Rusland als bruid als geliefd
onderwerp van spot en parodie in hedendaagse Russische romans en
gedichten, maar ook in bijvoorbeeld recente films en songteksten. De
rol van tirannieke echtgenoot wordt daarbij toebedeeld aan Russische
heersers variërend van Lenin tot Poetin; die van de falende minnaar
door hetzij de artistieke elite van voor de revolutie, hetzij de
dissidenten van de jaren '70.
Ruttens studie toont aan dat de seksuele dimensie van de metafoor in
kwestie steeds belangrijker wordt in de loop van de twintigste eeuw.
Populaire hedendaagse schrijvers stellen Rusland voor als een jonge
vrouw van vlees en bloed. De confrontatie met staat of intellectuele
elite wordt voor hen een zuiver fysieke aangelegenheid, waarin het
draait om het wel of niet beleven van een orgasme. Daar waar Rusland
bij een vroeg twintigste-eeuwse dichter als Aleksandr Blok
bijvoorbeeld nog vooral als een zwijgende, verheven vrouwelijke
gestalte verschijnt, maakt Vladimir Sorokin van Rusland een heldin
wier fysieke aantrekkingskracht en seksuele uitspattingen centraal
staan.
..............................
Meer informatie bij:
* drs. Ellen Rutten (RUG, Slavische Talen en hun Letterkunde)
* t: +31 (0)20 42 82 866
* m:+31 (0)6 10 52 62 18
* ellenrutten@gmail.com
* Promotie 13 oktober
* Promotor prof. dr. J.J. van Baak
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek