---
Brieven aan de Kamer
---
Vijfde jaarrapportage over het helikopterproject NH90
17-10-2005 12:37:00
Hierbij bied ik U de vijfde jaarrapportage aan van het
helikopterproject NH90. Het helikopterproject NH90 is een Europees
samenwerkingsproject dat de ontwikkeling en productie behelst van een
middelzware helikopter in een maritieme variant (de "NATO Frigate
Helicopter", NFH) en in een tactische transportvariant (de "Tactical
Transport Helicopter", TTH).
Nederland neemt sinds 7 januari 1991 samen met Duitsland, Frankrijk,
en Italië deel aan dit Europese samenwerkingsproject en in 2001 is
Portugal toegetreden. Samen vormen deze vijf landen de ´Nato
Helicopter Management Organisation´ (NAHEMO). Daarnaast wordt nauw
samengewerkt met Noorwegen, Zweden en Finland. Deze landen hebben
eveneens NH90-helikopters besteld, maar zullen vooralsnog niet tot het
NH90-consortium toetreden. De interesse voor de NH90-helikopter neemt
nog steeds toe ook in het afgelopen jaar hebben nieuwe landen
bestellingen geplaatst.
Het contract dat Nederland in 2000 heeft gesloten gaat nog uit van
twintig NFHs in de periode van 2007 tot en met 2012. Dit contract
behelst veertien helikopters met een volledig missiesysteem voor
verkenning en de bestrijding van oppervlakteschepen en onderzeeboten,
en zes helikopters met voorzieningen voor de inbouw van een dergelijk
systeem. Naar aanleiding van de studie "integrale
helikoptercapaciteit", die de Tweede Kamer in 2004 op Prinsjesdag is
aangeboden, is de behoefte gewijzigd in twaalf NFH´s en acht maritieme
TTH´s (MTTH).
In de rapportageperiode zijn de eisen waaraan de Nederlandse MTTH moet
voldoen nader uitgewerkt en de industrie heeft inmiddels een offerte
aangeboden. Voordat het bestaande contract wordt gewijzigd, zal de
Kamer worden geïnformeerd.
Deze rapportage beslaat de periode van 1 juli 2004 tot 1 juli 2005. De
indeling van deze vijfde jaarrapportage komt overeen met die van de
voorgaande. Evenals vorige jaren wordt de informatie over het
projectbudget in een afzonderlijke brief aangeboden. Deze rapportage
gaat achtereenvolgens in op de voortgang van het "design and
development", de productievoorbereiding en productie, de
exploitatievoorbereiding, de financiën, de risico's en overige
ontwikkelingen.
Voortgang "design and development"
De "design and development"-activiteiten zijn nagenoeg geheel
voltooid. Alleen de ontwikkeling van de software voor het
NFH-missiesysteem en de kwalificatieactiviteiten moeten nog worden
afgemaakt. Tijdens de kwalificatie moet de industrie aantonen dat
wordt voldaan aan de eisen die de internationale partners in het
NH90-project (NAHEMO-landen) aan de NH90-helikopters hebben gesteld.
Het begin 2004 door de industrie opgestelde kwalificatieprogramma voor
alle NH90-componenten voor de TTH omvat uitgebreide beproevingen
waarbij van gekwalificeerde testfaciliteiten gebruik wordt gemaakt. De
beproevingsplannen en -resultaten worden beoordeeld door de
deelnemende landen en voor zover het de luchtwaardigheid betreft door
de nationale luchtvaartautoriteiten. De industrie heeft echter de
benodigde personele capaciteit voor het kwalificatieprogramma
onderschat, waardoor een achterstand is ontstaan en de voortgang in
2004 aanzienlijk is achtergebleven. Eind 2004 heeft de industrie een
"Qualification Task Force" opgericht om hier snel en doeltreffend
oplossingen te vinden voor de knelpunten die zich vooral in het
kwalificatieprogramma voordoen. Deze taakgroep heeft in het eerste
kwartaal 2005 maatregelen getroffen om het kwalificatieproces beter te
kunnen beheersen. Zo zijn realistische en gedetailleerdere
kwalificatieplanningen voor de TTH en NFH opgesteld. Om het opgelopen
tijdverlies in te halen, worden de kwalificatietesten niet alleen met
de prototypes uitgevoerd maar ook met de eerste seriehelikopters.
Omdat het kwalificatieprogramma langer duurt dan voorzien, zal de
eerste TTH voor Duitsland volgens de huidige planning eind 2005 worden
opgeleverd. Dit is ruim anderhalf jaar later dan voorzien. Dit toestel
kent dan onder bijzondere omstandigheden, vooral bij nucleaire,
biologische en chemische dreiging, nog operationele beperkingen. Vanaf
de zomer van 2007 zullen de TTHs zonder operationele beperkingen
worden geleverd.
De eerste NFHs worden volgens de huidige planning in de eerste helft
van 2007 zonder operationele beperkingen aan Frankrijk en Italië
geleverd. Dit is anderhalf jaar later dan voorzien in het
productiecontract. De oplevering van de eerste Nederlandse NFH is nog
steeds voorzien voor 2007. Mede op grond van signalen van de industrie
wordt echter rekening gehouden met een tijdrisico van één tot twee
maanden. Het is dus niet uitgesloten dat de oplevering verschuift naar
eind 2007 of begin 2008. Deze mogelijke vertraging zal worden
betrokken in de wijziging van het bestaande contract. Volgens het
huidige afleveringsschema worden de NH90-helikopters voor Nederland
vanaf 2008 weer geleverd overeenkomstig het oorspronkelijke schema.
Zolang het kwalificatieprogramma niet is voltooid, is er sprake van
een tijdrisico.
Omdat Frankrijk en Nederland zich zorgen maken over de voortgang van
het project wordt bezien of een krachtiger middel kan worden ingezet
tegen verdere vertragingen. Hierbij is voorgesteld om incidenteel en
zo nodig structureel voortgangsbijeenkomsten te beleggen tussen de
´National Armaments Director´s´ van de NAHEMO-landen en
vertegenwoordigers van de industrie op het niveau van ´Chief Executive
Officers´. De uitvoering van afspraken die in deze bijeenkomst(-en)
worden gemaakt, kan dan nauwlettend worden gevolgd, zo-dat verdere
vertraging wordt voorkomen en de industrie beter wordt gehouden aan de
overeengekomen afspraken. Er wordt met de andere NAHEMO-landen
overlegd of er al voldoende aanleiding is om tot dit middel over te
gaan.
De in de vorige rapportage aangekondigde "anti-icing" beproevingen
voor de rotorbladen zijn afgelopen winter uitgevoerd. Na de
definitieve evaluatie van alle beproevingsresultaten kan de
kwalificatie van het gehele "de-icing"-systeem worden voltooid. Het is
de verwachting dat er dan geen vliegbeperkingen meer zullen zijn onder
omstandigheden waarin ijsafzetting op de rotorbladen kan ontstaan.
De kwalificatiebeproevingen van het driekoppige bemanningsconcept voor
de NFH (een vlieger, een "tactical coördinator" en een
"sensoroperator") worden naar verwachting aan het eind van het
kwalificatietraject (eerste helft van 2007) uitgevoerd. Hierbij wordt
gebruikgemaakt van de eerste NFH-seriehelikopter. Op deze wijze worden
de beproevingsomstandigheden geoptimaliseerd.
De vijf prototypes hebben inmiddels bijna 2.600 uur gevlogen, waarvan
1.300 uur met het (voor een helikopter) innovatieve "Fly by Wire"
systeem. Inmiddels heeft ook het tweede prototype zijn vluchtproeven
voltooid. Dit prototype is onlangs omgebouwd tot een statisch
NFH-demonstratiemodel en is in 2005 tijdens de nationale vlootdagen
voor het eerst aan het Nederlandse publiek getoond.
De ontwikkeling van de software voor het systeem dat de basisfuncties
van de vliegsystemen voor de TTH en de NFH uitvoert en bewaakt, is
nagenoeg voltooid. Hetzelfde geldt voor de software voor het
TTH-missiesysteem. De ontwikkeling van de software voor het
NFH-missiesysteem heeft vertraging ondervonden maar zal conform de
huidige planning eind 2005 worden voltooid. De vertraging wordt vooral
veroorzaakt doordat sommige onderleveranciers de uiteindelijk
benodigde gegevens niet tijdig kunnen leveren. Zodra de ontwikkeling
van software is voltooid, wordt het tijdrisico voor het
NFH-missiesysteem beperkt tot vertragingen die bij de kwalificatie
kunnen optreden.
Productievoorbereiding en productie
Er is goede voortgang geboekt bij de productie. De industrie heeft
gemeld dat de oplevering versneld zal worden uitgevoerd zodra een
NH90-variant is ge-kwalificeerd. In 2008 kan dan het contractueel
overeengekomen afleveringsschema weer worden hervat. Inmiddels zijn de
eerste drie Nederlandse NFHs in productie genomen. Volgens de huidige
productieplanning worden de romp-delen van de eerste Nederlandse NFH
in het voorjaar van 2006 samenge-voegd. Besloten is om de voorziene
´Kapton bekabeling´ te vervangen door DR-bekabeling. Deze
DR-bekabeling is voor de Airbus A-380 ontwikkeld en pas onlangs
beschikbaar gekomen voor de NH90. Dit nieuwe type bekabeling veroudert
veel minder snel dan de Kapton-bekabeling en is veiliger en goed-koper
in de exploitatie.
Exploitatievoorbereiding
Het in de vorige jaarrapportages genoemde herstelplan voor de
internationale exploitatievoorbereiding heeft na aanvankelijke
verbeteringen in de afgelopen rapportageperiode toch achterstand
opgelopen op vrijwel alle deelgebieden van de bij de industrie
gecontracteerde exploitatievoorbereiding. Een gevolg hiervan is dat de
database met de definitieve materieellogistieke gegevens te laat wordt
opgeleverd. Eind 2005 zal Nederland het benodigde pakket reservedelen
met een lange levertijd bestellen. Er kan dan alleen van voorlopige
materieellogistieke gegevens worden gebruikgemaakt. Op diverse
managementniveaus hebben de landen de afgelopen jaren bij de industrie
aangedrongen op het naleven van de overeengekomen tijdschemas voor de
"Initial In Service Support". De industrie heeft echter nagelaten de
hiervoor benodigde technische en commerciële capaciteit tijdig
beschikbaar te stellen. Naar verwachting is het industriële deel van
de exploitatievoorbereiding midden 2007 klaar. Dit is meer dan een
jaar later dan voorzien. Met de huidige planningen voor de
exploitatievoorbereiding is Nederland op tijd gereed om vanaf eind
2007 het vliegen met de NH90-helikopter te kunnen ondersteunen. Zolang
de exploitatievoorbereiding niet is voltooid, is er echter sprake van
een tijdrisico.
De planning voor de nationale aspecten van de
exploitatievoorbereiding, waaronder de gehele introductie van de NH90,
is aangepast aan de integrale defensieplannen voor de toekomstige
exploitatie van helikopters. Ook zal het "Programma Organisatie
Oprichting Defensie Helikopter Commando" aandacht besteden aan een
aantal aspecten van de introductie van de NH90. Hierdoor kunnen de
exploitatievoorbereidingsactiviteiten op het Marinevliegkamp de Kooy
en op het vliegveld Gilze-Rijen goed op elkaar worden afgestemd. Het
Defensie Helikopter Commando wordt opgericht om de gehele
helikoptervloot van de krijgsmacht zo effectief en doelmatig mogelijk
te beheren. Met deze planning is Nederland op tijd gereed om eind 2007
de NH90-helikopter in te laten stromen.
In deze rapportageperiode is ten aanzien van de ontwikkeling van
trainingsmiddelen, waaronder de aanbesteding van de vluchtsimulator,
niet de gewenste vooruitgang geboekt. Dit is enerzijds veroorzaakt
doordat er geen volledige overeenstemming mogelijk bleek tussen de
NAHEMO-landen onderling en anderzijds doordat er geen overeenstemming
mogelijk bleek met NHI (Nato Helicopter Industries) over de
commerciële voorwaarden van een contract. Inmiddels is het
gezamenlijke aanbestedingstraject via NHI verlaten. Thans worden meer
alternatieven voor aanbesteding onderzocht. Bij deze alternatieven
wordt uitgegaan van verschillende internationale
samenwerkingsverbanden, waaronder participatie van Noorwegen, Zweden
en Finland, en van directe aanbesteding van de vluchtsimulator bij de
simulatorindustrie.
Naar de huidige inzichten zou een vluchtsimulator voor Nederland op
zijn vroegst vanaf begin 2009 beschikbaar kunnen komen. Het moment van
ople-vering wordt mede bepaald door het gekozen
aanbestedingsalternatief. Voorts is gebleken dat het geen realistisch
alternatief is om tijdelijk gebruik te maken van bestaande
simulatiefaciliteiten bij de industrie, omdat die te beperkt zijn.
Door de late oplevering van de simulator en het gebrek aan
alternatieven moeten in 2008 NH90-bemanningen op de eerste NFHs worden
opgeleid. Initieel kunnen daardoor te weinig NH90-bemanningen worden
opgeleid en als gevolg daarvan zal langer met de Lynx moeten worden
doorgevlogen. Vanaf midden 2009, wanneer voldoende bemanningen zijn
opgeleid, kan de NH90-helikopter dan geleidelijk de taken van de Lynx
overnemen. Als eerste betreft dit de waltaken. Dit is ongeveer
driekwart jaar later dan oorspronkelijk voorzien. Dit is mogelijk want
uit onderzoek is namelijk gebleken dat de technische levensduur van de
Lynx-helikopters zonodig kan worden verlengd met ongeveer 1.000 uur
per helikopter mits er intensievere inspecties worden uitgevoerd. De
oplevering van de simulator blijft evenwel een belangrijk tijdrisico.
Sinds december 2004 is het "NH90 In Service Support" MoU van kracht
voor de NAHEMO-landen. Volgens dit MoU kunnen deze landen door middel
van speciale uitvoeringsregelingen op diverse gebieden samenwerken
tijdens de exploitatiefase. Op dit moment wordt gewerkt aan regelingen
voor de gezamenlijke bewaking van de luchtwaardigheid, voor de
gezamenlijke uitvoering van configuratiemanagement, voor de
uitwisseling van onderhoudsgegevens en voor de opzet van een
gemeenschappelijke voorraad reservedelen.
De nationale exploitatievoorbereiding wordt uitgevoerd door de
projectgroep Introductie NH90. De nationale exploitatievoorbereiding
omvat ook de belegging van het hoger onderhoud, de benodigde
infrastructuur en de internationale operationele evaluatie. De verdere
uitwerking wordt afgestemd op de plannen met betrekking tot de
oprichting van het Defensie Helikopter Commando. Mede door de late
oplevering van de simulator is voor de volledige transitie van Lynx
naar NH90, meer tijd nodig dan oorspronkelijk voorzien. De nationale
exploitatievoorbereiding om het vliegen met de NH90-helikopter na
aflevering te ondersteunen, is tijdkritisch maar ligt wel op schema.
Het Commando Zeestrijdkrachten zal in 2008 deelnemen aan de
internationale operationele evaluatie.
Financieel
Het projectbudget is ten opzichte van de voorgaande rapportage
aangepast en bedraagt 992,2 miljoen (prijspeil 2005).
Betalingen aan de industrie zijn gedaan in overeenstemming met de
contracten voor "design and development" en "production
investment/production". Een gering deel van de risicoreservering is
tijdens deze rapportageperiode aangesproken voor de resterende
betaling van omzetbelasting over de in Nederland geplaatste
productiemiddelen. Daarnaast zal de risicoreservering waarschijnlijk
worden aangesproken bij de verwerving van de trainingsmiddelen.
Risicos
De thans resterende, relevante projectrisico's zijn de tijdrisico's
die samenhangen met de eventuele verdere vertraging van het
kwalificatieprogramma, van de softwareontwikkeling van het
NFH-missiesysteem, van de exploitatievoorbereiding en van de
oplevering van de vluchtsimulator. In het beoogde overleg tussen de
NAHEMO-landen en de industrie wordt getracht de gevolgen van de reeds
opgelopen vertragingen bij de kwalificatie, de software-ontwikkeling
en de exploitatievoorbereiding op te heffen en om verdere vertraging
te voorkomen. Behalve het risico rondom de tijdige oplevering van de
vluchtsimulator is de verwachting dat de overige risico's allemaal
vóór de leve-ring van de eerste NH90 aan Nederland, eind 2007, zijn
opgelost. Over de tijdige oplevering van de vluchtsimulator zal pas in
2008 meer zekerheid ontstaan.
Overige ontwikkelingen
De internationale belangstelling voor de NH90-helikopter blijft nog
steeds toenemen. Sinds de vorige jaarrapportage hebben Oman en
Australië een bestelling geplaatst voor in totaal 32 TTHs met een
optie op nog eens 34 stuks. In totaal zijn nu 104 NH90-helikopters
verkocht aan landen buiten NAHEMO met opties voor nog eens 65 stuks.
Voorts hebben Nieuw-Zeeland en Spanje inmiddels besloten hun
helikopters te vervangen door NH90-helikopters. Ook België heeft
belangstelling getoond voor de NH90.
Samenvatting
Omdat voor het kwalificatietraject meer tijd nodig is, zal de eerste
Nederlandse helikopter later in 2007 worden opgeleverd dan
aanvankelijk voorzien. Het is niet uitgesloten dat het uiteindelijk
begin 2008 wordt. Er is wel goede vooruitgang geboekt met de
ontwikkeling, de productievoorbereiding, en de productie. Ook is
vooruitgang geboekt bij de exploitatievoorbereiding, maar deze blijft
een punt van aandacht. De eerste seriehelikopters zijn inmiddels
geproduceerd en worden ingezet voor kwalificatiebeproevingen.
Waarschijnlijk kan de eerste TTH eind 2005 aan Duitsland worden
geleverd, waarna de volgende helikopters versneld kunnen worden
afgeleverd.
De belangrijkste risico's van het project hangen samen met de
eventuele verdere vertraging van het kwalificatieprogramma en van de
oplevering van de vluchtsimulator. De verwachting is dat het eerste
risico is opgelost voordat de eerste NH90 aan Nederland wordt
geleverd.
In financieel opzicht voltrekt het project zich volgens planning. Voor
de NH90-helikopter blijft de internationale belangstelling toenemen.
Sinds de vorige jaarrapportage zijn orders geplaatst voor in totaal 32
helikopters.
Inmiddels is een offerte ontvangen voor de aanpassing van het
NH90-productiecontract naar twaalf NFHs en acht MTTHs. Ik verwacht de
resultaten van de voorbereiding van de contractaanpassing nog dit jaar
aan de Kamer te kunnen aanbieden.
DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE
Ministerie van Defensie