Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Postbus 90801
2509 LV Den Haag
der Staten-Generaal Anna van Hannoverstraat 4
Binnenhof 1a Telefoon (070) 333 44 44
Telefax (070) 333 40 33
2513 AA `s-GRAVENHAGE
Uw brief Ons kenmerk
Lijst van vragen / 29 376-6 AV/IR/2005/80277
en 81464
Onderwerp Datum
Antwoorden op feitelijke vragen over 20 oktober 2005
Reparatie Jaegerarrest
(aanwezigheidsdiensten)
Mede namens de minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport, de minister van
./. Binnenlandse Zaken en Konninkrijksrelaties en de minister van Defensie doe ik u hierbij
toekomen de antwoorden op de vragen die door de vaste commissie voor Sociale Zaken en
Werkgelegenheid zijn gesteld over de beoogde reparatie van het Arbeidstijdenbesluit in
verband met het Jaegerarrest (Kamerstuknummer 29 376-6).
De minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid
(mr. A.J. de Geus)
Lijst met antwoorden
Vragen 1 en 4
1. Waarom is de Sociaal Economische Raad niet om een advies gevraagd over reparatie van
het Arbeidstijdenbesluit in verband met het Jaeger-arrest bijvoorbeeld ten tijde van de
adviesaanvraag over vereenvoudiging van de Arbeidstijdenwet?
4. Waarom is geen advies aan de SER gevraagd over de gewenste en ongewenste gevolgen
van het Jaeger-arrest
2
Antwoorden 1 en 4
Ten tijde van de adviesaanvraag over vereenvoudiging van de Arbeidstijdenwet heeft de
regering zich in de aanloop naar en tijdens het Voorzitterschap sterk gemaakt om de
problematiek die door het Jaegerarrest is ontstaan op Europees niveau op te lossen door een
aanpassing van de richtlijn 2003/88/EG. Een nationale reparatie was op dat moment
terwijl de inzet gericht was op een aanpassing van de richtlijn niet opportuun. Wel is al
vroegtijdig, direct na het Jaegerarrest, met werkgevers- en werknemersorganisaties
gesproken over de gevolgen van de uitspraak en de mogelijkheden om de door het arrest
ontstane problematiek rond aanwezigheidsdiensten op te lossen.
Door de ontwikkelingen van de laatste maanden is de reparatie urgent geworden.
Eind juni 2005 werd duidelijk dat de voortgang op het Europees niveau met betrekking tot
de aanpassing van de richtlijn 2003/88/EG stagneerde. Tegelijkertijd is door recente
uitspraken van de Rb Arnhem (in juni en september jl.) de onduidelijkheid over de
vigerende normen rond arbeids- en rusttijden bij aanwezigheidsdiensten toegenomen.
De afgelopen maanden is daarom een nationale oplossing uitgewerkt. Omwille van de tijd is
over het reparatiebesluit geen afzonderlijk advies aan de SER gevraagd. In plaats daarvan is
het ontwerpbesluit aan zowel werkgevers- als werknemersorganisaties voor commentaar
voorgelegd. Ook is met diverse belangenorganisaties over de aanpassing van het
Arbeidstijdenbesluit gesproken. Hun standpunten en opmerkingen zijn meegenomen in de
uiteindelijke besluitvorming.
Vraag 2
Waarop baseert de regering de verwachting dat werknemers zullen instemmen met opt-out?
Antwoord 2
Het doel van de reparatie, waarvan de opt-out deel uitmaakt, is om de bestaande (en in
Nederland niet omstreden) praktijk van aanwezigheidsdiensten voort te kunnen zetten.
Feitelijk zal er voor de werknemers dus niets hoeven te veranderen. Daarvan uitgaande, is
de verwachting dat de meeste werknemers geen problemen zullen hebben met de opt-out. Of
werknemers zullen instemmen met een opt out ingeval van aanwezigheidsdiensten zal in de
praktijk moeten blijken.
Vraag 3
Kan de regering reageren op de brief van de vakbonden over de voorgenomen wijziging van
het Arbeidstijdenbesluit in verband met het Jaeger-arrest?
Antwoord 3
Een afschrift van de antwoordbrief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
aan de vakcentrales is bijgevoegd.
Vragen 5 en 10
5. Ik welke sectoren is sprake van aanwezigheidsdiensten en wat zijn de gevolg de
personele, organisatorische en financiele gevolgen indien een aanwezigheidsdienst als
arbeidstijd wordt aangemerkt en er verder geen wijzigingen in het arbeidstijdenbesluit
worden aangebracht
10. Kunt u aangeven wat de effecten zijn van het Jaeger-arrest indien dit onverkort - dus
zonder wijziging van het Arbeidstijdenbesluit - wordt geïmplementeerd? Hoeveel extra
3
mensen zouden aangenomen moeten worden om dienstroosters te maken die 'Jaeger-proof'
zijn en wat voor kosten zijn hiermee gemoeid? Kunt u deze aantallen en bedragen uitsplitsen
naar de diverse sectoren?
Antwoorden 5 en 10
Aanwezigheidsdiensten komen voor in de sectoren zorg (gehandicaptenzorg, verpleeg- en
verzorgingshuizen, ziekenhuizen, geestelijke gezondheidszorg, ambulancezorg),
jeugdhulpverlening, schippersinternaten, welzijn en maatschappelijke dienstverlening, bij de
brandweer en bij defensie.
Zonder wijzigingen in de regelgeving zou de inzetbaarheid van het huidige personeel dat
werkt in aanwezigheidsdiensten sterk ingeperkt worden omdat alle uren tijdens een
aanwezigheidsdienst beschouwd moeten worden als arbeidstijd. Dit betekent dat de
maximale arbeidstijd voor aanwezigheidsdiensten - voor de meeste sectoren is dit 45 uur
resp. 40 uur per week indien er in de nachtelijk uren wordt gewerkt - sneller bereikt wordt.
Deze norm omvat tengevolge van het Jaegerarrest zowel de uren dat op oproep gewerkt
wordt als de uren van verplichte aanwezigheid, terwijl vóór het Jaegerarrest de inactieve
uren (wacht- of slaapuren) als rust beschouwd konden worden.
Zonder aanpassing van de regelgeving zou, om de continuïteit van de dienstverlening te
waarborgen, extra personeel aangetrokken moeten worden om dit op te vangen wat
aanzienlijke extra kosten tot gevolg heeft (maximaal geraamd op 450 mln; zie de brief van
de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 7 april 2004, Kamerstuk
29376, nr. 2). Bovendien zou dit vanwege de schaarste van voldoende gekwalificeerd en
deskundig personeel niet eenvoudig te realiseren zijn. In bepaalde defensieonderdelen is
bovendien uitbreiding van personeel door situationele omstandigheden niet mogelijk (bijv.
bij de marine).
De raming van het extra benodigd personeel uitgesplitst naar sectoren is als volgt:
in de sectoren zorg en "welzijn" ca. 10.000 extra medewerkers,
bij defensie ca. 800 en
bij de brandweer 1100.
Voor de volledigheid merk ik op dat Nederland geen keus heeft om het Arbeidstijdenbesluit
ongewijzigd te laten, omdat onderdelen daarvan tengevolge van het Jaegerarrest in strijd
zijn met het EU-gemeenschapsrecht en daarom aanpassing vergen. Zo is bijvoorbeeld de
bepaling in het ATB dat slaap- of wachturen tijdens een aanwezigheidsdienst als rusttijd
worden aangemerkt niet langer toegestaan.
Vraag 6
Wanneer ontvangt de Kamer het voorstel tot wijziging van het Arbeidstijdenbesluit? Wat is
de voorziene datum van inwerkingtreding?
Antwoord 6
Het voornemen is om na ontvangst van het advies van de Raad van State het
aanpassingsbesluit met het Nader rapport openbaar te maken door publicatie in het
Staatsblad. De exacte datum van inwerkingtreding moet nog worden vastgesteld. Het is de
bedoeling om partijen een invoeringstermijn te geven waardoor zij in de eerste helft van
2006 collectieve afspraken kunnen maken c.q. aanpassen over aanwezigheidsdiensten, maar
snellere invoering kan nodig zijn als de praktijk daarom vraagt.
Vraag 7
4
Kunt u bevestigen dat het Arbeidstijdenbesluit een Algemene Maatregel van Bestuur is en
dat wijzigingen enkel in werking kunnen treden na instemming van de Kamer?
Antwoord 7
Het Arbeidstijdensbesluit is inderdaad een algemene maatregel van bestuur en behoeft
formeel geen parlementaire instemming.
Vraag 8
Bent u bereid om voor inwerkingtreding de tekst en de toelichting van de voorgestelde
wijzigingen in het Arbeidstijdenbesluit ter toetsing voor te leggen aan de Europese
Commissie? Zo nee, waarom niet?
Antwoord 8
De Europese Commissie zal onverwijld in kennis worden gesteld als de opt out wordt
ingevoerd. Daarbij zal worden vermeld hoe Nederland deze in de regelgeving heeft
vormgegeven. Hiermee wordt voldaan aan artikel 22 paragraaf 3 van de richtlijn. Het is niet
gebruikelijk dat de integrale regelgeving vooraf aan de Europese Commissie ter toetsing
wordt voorgelegd.
Vraag 9
Hoeveel werknemers werken nu met een aanstelling of arbeidsovereenkomst die zich niet
verhoudt met het Jaeger-arrest? Kunt u deze aantallen uitsplitsen naar sectoren (waaronder
verplegenden en verzorgenden, artsen, ambulancepersoneel, chauffeurs, schippers en
medewerkers van brandweer en politie)?
Antwoord 9
Het is niet bekend hoeveel werknemers aanwezigheidsdiensten draaien. Wel is bekend dat
er per dag in de betrokken sectoren ongeveer 6700 aanwezigheidsdiensten worden
uitgevoerd, waarvan meer dan de helft in de gehandicaptenzorg.
De getallen achter de sectoren betreft bij benadering het aantal aanwezigheidsdiensten per
kalenderdag :
· gehandicaptenzorg (3500);
· geestelijke gezondheidszorg (100);
· schippersinternaten (45);
· jeugdhulpverlening (750);
· justitiële jeugdinrichtingen (54);
· academische ziekenhuizen (500), algemene categorale ziekenhuizen (400);
· verpleeg- en verzorgingshuizen (1000);
· ambulancevervoer (90);
· welzijn en maatschappelijke dienstverlening (320);
· brandweer (1200);
· defensie (200).
Vraag 11
Kunt u een tijdpad aangeven van de procedure van vaststelling en invoering van een nieuwe
Europese Arbeidstijdenrichtlijn?
Antwoord 11
5
Een tijdpad voor de invoering van een nieuwe Europese Arbeidstijdenrichtlijn die de
bestaande richtlijn betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd
wijzigt, is niet te geven. Naar het zich nu laat aanzien zal tijdens het Engelse
Voorzitterschap geen grote voortgang geboekt worden om tot een akkoord te komen over
een nieuwe richtlijn, hoewel het belang daarvan vanuit verschillende landen waaronder
Nederland uitdrukkelijk onder de aandacht is gebracht van het Voorzitterschap.
Vraag 12
Wat wordt bedoeld met de zinsnede "deze reparatie is in principe van slechts van tijdelijke
aard"? Wat betekent het op termijn terugdraaien van de reparatie voor individuele
werknemers die hebben ingestemd met een verlenging van hun arbeidstijd?
Antwoord 12
Met het in principe tijdelijke karakter van deze reparatie wordt bedoeld dat deze wijziging
noodzakelijk is zolang de Europese richtlijn 2003/88/EG nog niet is aangepast. In
afwachting van deze aanpassing zal binnen de grenzen van de huidige richtlijn een
oplossing gezocht moeten worden voor de ontstane problematiek. De opt out is daarvoor
onmisbaar omdat de huidige richtlijn geen onderscheid tussen actieve tijd (werken op
oproep) en inactieve tijd (wacht of slaapuren) tijdens een aanwezigheidsdienst toestaat.
De opt out wordt in de reparatie van het Arbeidstijdenbesluit beperkt tot die bijzondere
vorm van arbeid waarvoor uitsluitend aanpassing noodzakelijk is, namelijk bij
aanwezigheidsdiensten. Indien de richtlijn wordt aangepast op het punt van
aanwezigheidsdiensten (een dergelijke aanpassing is onderdeel van de huidige voorstellen
tot wijziging) dan zal de noodzaak voor een opt out in de Nederlandse regeling komen te
vervallen. Instemmende verklaringen met verlenging van de arbeidstijd verliezen uiteraard
hun waarde als de opt out wordt teruggedraaid.
Vraag 13
Waarom wordt de reparatie niet beperkt tot de sectoren waar sprake is van
aanwezigheidsdiensten
Antwoord 13
Hierboven is vermeld dat de reparatie zich uitsluitend beperkt tot die diensten waarvoor ten
gevolge van het Jaegerarrest aanpassing geboden is: aanwezigheidsdiensten. Als vanzelf
beperkt de reparatie zich daardoor tot die sectoren waar met aanwezigheidsdiensten wordt
gewerkt (zie ook antwoord 5).
Vraag 14
Laat de Arbeidstijdenwet toe dat er een algemeen geformuleerde opt-out regeling in een
AMvB komt, terwijl in de wet afwijkingen toegesneden moeten zijn op bepaalde arbeid of
onder bepaalde omstandigheden
Antwoord 14
De invoering van de opt out wordt in de reparatie beperkt tot die bijzondere vorm van arbeid
waarvoor deze uitsluitend noodzakelijk is: ingeval van aanwezigheidsdiensten. De
bepalingen over aanwezigheidsdiensten zijn opgenomen in het Arbeidstijdenbesluit.
Aanpassing van de Nederlandse regelgeving om deze weer in overeenstemming te brengen
met het gemeenschapsrecht vereist aanpassing van het Arbeidstijdenbesluit. Wetswijziging
is niet noodzakelijk. De wet staat expliciet toe (artikelen 2:1 en 5.12, eerste lid, van de
6
ATW) dat voor bepaalde vormen van arbeid of arbeid onder nader omschreven
omstandigheden afwijkingen geregeld kunnen worden in het Arbeidstijdenbesluit.
Vraag 15
Wat zijn gevolgen van de individuele opt-out regeling in Groot Brittanie voor de lengte van
de feitelijke arbeidstijden
Antwoord 15
De situatie in Groot Brittanië waar de opt out in algemene zin toepasbaar is, is niet
vergelijkbaar met de wijze waarop nu in Nederland een beperkte opt out wordt ingevoerd. In
de Nederlandse situatie wordt een verlenging van de arbeidstijd uitsluitend mogelijk ingeval
van specifieke aangeduide diensten (aanwezigheidsdiensten). Het doel hiervan is om de
bestaande (en niet omstreden) praktijk van aanwezigheidsdiensten te kunnen voortzetten.
Daarbij wordt ook de opt out begrensd tot een maximum (gemiddeld 60 uur per week),
omdat dit maximum toereikend is voor alle sectoren waar aanwezigheidsdiensten
voorkomen. Verder is van belang dat in de Nederlandse situatie aanwezigheidsdiensten
uitsluitend in een collectieve regeling bepaald worden, dus nadat werkgever en
werknemers(vertegenwoordigers) het er over eens zijn dat er redelijkerwijs geen andere
manier is voor het organiseren van de arbeid.
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid