125 - Kwaliteit inlichtingendiensten kan voortaan vooraf getoetst
Datum: 18 oktober 2005
Wat is de kwaliteit van inlichtingen- en veiligheidsrapporten waarmee
politici, bedrijven en non-gouvernementele organisaties werken? Nagenoeg
niemand weet het. Maar daar komt verandering in. Promovendus Giliam de Valk
nam Nederlandse inlichtingen-rapporten onder de loep en concludeert dat er
nog veel te verbeteren valt. Hoe dat moet, vertelt hij ook. De Valk
promoveert op 27 oktober aan de RUG.
De Valk onderzocht inlichtingenrapporten van de Binnenlandse
Veiligheidsdienst (nu AIVD) uit de jaren tachtig. Bijvoorbeeld over
antidemocratische elementen in de antikernenergie beweging. En over
`Stop de neutronenbom', een mantelorganisatie van de Communistische
Partij van Nederland (CPN). Deze rapporten waren afkomstig van
Directie B, de afdeling `antidemocratische bewegingen' in de
wandelgangen. Andere kwamen van de hand van de veel kleinere
Stafafdeling Buitenlandse Politiek, bijvoorbeeld over China en de
Sovjet-Unie.
Feedback en discussie
Meteen viel De Valk het enorme verschil in kwaliteit op. De
Stafafdeling schreef rapporten die tot de beste ter wereld behoorden,
terwijl de Directie B er soms weinig van bakte. Waar komen die
verschillen vandaan? Volgens De Valk gaat de kwaliteit van een rapport
omhoog als er verschillende vormen van feedback op het rapport zijn en
er dus een discussie ontstaat. Als een onderzoek in het uiterste
geheim plaatsvindt, wordt de ruimte voor feedback en discussie
kleiner.
Institutionele crisis
Een rapport wordt ook beter als de onderzochte partij niet meewerkt
met het onderzoek of als ze de onderzoekende instantie probeert te
manipuleren. De onderzoeker zal meer technische middelen inzetten,
meer informanten en agenten en betere analisten, die erg kritisch zijn
ten opzichte van hun eigen aannames. `Als het onderzoek echt moeilijk
wordt, ontstaat een soort institutionele crisis,' aldus De Valk.
`Daardoor gaan organisaties optimaal functioneren. Dit is een passief
mechanisme. Maar onder Arthur Docters van Leeuwen heeft de BVD het tot
beleid verheven.'
Politieke druk
Funest voor de kwaliteit van een inlichtingenrapport is diplomatieke
en politieke druk. `Als diplomatie en politiek het enige forum is waar
dingen worden besproken, keldert de kwaliteit,' aldus de promovendus.
Dit kwam in het verleden onder meer omdat de politiek en de BVD elkaar
niet begrepen. `Neem het rapport over de CPN. Ed van Thijn heeft als
minister van Binnenlandse Zaken ontkend dat die organisatie onderzocht
werd, terwijl dat in werkelijkheid wel gebeurde. Dat was natuurlijk
slecht voor de motivatie binnen de BVD. Onder de vier ministers die
hem volgden is nog aangerommeld met dat dossier. Daar valt ook nu nog
van te leren.'
Kwaliteitstoets
Vaak blijkt pas achteraf of inlichtingendiensten goed werk hebben
geleverd. Na een aanval op de WTC-torens in 2001 bijvoorbeeld, of de
aanslag in Madrid in 2004. `Post mortem' is een analyse relatief
makkelijk te maken. Vooraf (ex ante) is dat een stuk moeilijker. De
Valk ontwikkelde een kwaliteitstoets voor inlichtingenrapporten. Aan
de hand van enkele criteria kan de kwaliteit van een rapport worden
bepaald voordat de uitkomst van een gebeurtenis bekend is.
Aanbevelingen
De criteria houden inhoudelijk sterk verband met de aanbevelingen die
De Valk in zijn proefschrift doet: zorg voor `peer review',
protocolliseer het onderzoeksproces in overzichtelijke stappen en geef
een hogere prioriteit aan het gebruik van informanten en agenten. Dat
laatste is nodig om diep genoeg in de kwaadwillende organisaties te
infiltreren en eventueel het geweld dat ze gebruiken te controleren.
De Valk: `Na de val van de muur is het gebruik van informanten en
agenten teruggenomen. Terwijl juist zij een belangrijke bijdrage
kunnen leveren aan de kwaliteit van een inlichtingenrapport.'
Curriculum vitae
Giliam de Valk (Rotterdam, 1961) studeerde politieke wetenschappen aan
de rechtenfaculteit in Leiden. De Valk promoveert tot doctor in de
rechten bij prof. dr. M. Herweijer van de RUG en prof. dr. A.B.
Hoogenboom van de Universiteit Nijenrode. De Valk promoveert als
externe kandidaat bij de vakgroep Bestuursrecht. Momenteel is hij
raadslid in het Amsterdamse stadsdeel Oud-West voor GroenLinks. De
titel van het proefschrift luidt: Dutch Intelligence. Towards a
qualitative framework for analysis.
Noot voor de pers
Informatie: Giliam de Valk, tel.: (020)675 61 97 of (020)686 76 10,
giliamdv@xs4all.nl
Rijksuniversiteit Groningen