Opinie 33: `Zonder historisch besef geen toekomst'
Frank Ankersmit, geschiedfilosoof:
Op zaterdag 29 oktober 2005 begint de 'Week van de Geschiedenis'. Die
is erg belangrijk, want de Nederlandse maatschappij heeft onvoldoende
historisch besef. Dat zegt Frank Ankersmit, hoogleraar Intellectuele
en Theoretische Geschiedenis aan de RUG. `Met een groter overzicht van
de geschiedenis weet je veel meer dan als je alleen kennis hebt van
het nu.'
De ontwikkelingen in Nederland en de wereld gaan snel. Zo snel, dat
Nederlanders vandaag de dag denken dat ze van de geschiedenis niets
meer kunnen leren. Kennis van deze tijd moet voldoende zijn. Precies
de verkeerde reactie, zegt geschiedfilosoof Frank Ankersmit. Hij
vergelijkt kennis van de geschiedenis met kennis van een boek: een
lezer die alleen bladzijde 188 perfect uit zijn hoofd kent, weet veel
minder dan een lezer die wel pagina 1 tot en met 188 heeft gelezen
maar minder exacte kennis heeft van bladzijde 188. `Het probleem', zo
zegt Ankersmit, `is dat Nederlanders tegenwoordig alles afweten van
die pagina 188 (het nu), maar niets van de geschiedenis. We denken dat
we met kennis van het heden op alle vragen een redelijk antwoord
kunnen geven. Dat is niet zo. Alle grote problemen hebben een lange
voorgeschiedenis. Pas tegen de achtergrond van de geschiedenis kun je
ze juist interpreteren.'
Refeodalisatie
Het is de Nederlandse cultuur eigen dat we niets om het verleden
geven, zegt Ankersmit. Een verklaring ligt - uiteraard - in het
verleden. `Het is een overblijfsel van onze stedelijke versplintering
sinds het ontstaan van de Republiek in de zestiende eeuw. Nederland
heeft nooit echt een politiek centrum gekend als Londen of Parijs. Een
gefragmentariseerd beeld van het verleden zit ons in de genen.'
Dat is jammer, want meer aandacht voor geschiedenis zou bijvoorbeeld
in de politiek grote problemen helpen voorkomen, zegt Ankersmit. Neem
de opkomst van de ZBO's (Zelfstandige Bestuursorganen), ook bekend als
RWT's (Rechtspersonen met een Wettelijke Taak), de afgelopen decennia.
De overheid heeft publieke taken aan privaatrechtelijke ondernemingen
gedelegeerd en zo een einde gemaakt aan de scheiding tussen publiek-
en privaatrecht. Het was deze scheiding die na de Franse Revolutie
(1789) het begin vormde van de moderne staat. Juist een historicus kan
zien dat het hier om een refeodalisatie van de staat gaat. Met
ernstige gevolgen, zegt Ankersmit. `De feodale staat zien we als een
zwakke staat. Nu komen alle misbruiken van die feodale staat terug. De
graaicultuur bijvoorbeeld.'
Learning history
Toch groeit sinds enige jaren de belangstelling voor geschiedenis -
zelfs in het bedrijfsleven. De Amerikaan Peter Senge ontwikkelde de
theorie van de Learning histories. Daarin staat de gedachte centraal
dat geschiedenis wezenlijk is voor het functioneren van een bedrijf.
Bij het nemen van beslissingen en het doorvoeren van reorganisaties
kan het bedrijfsleven gebruik maken van historische kennis.
De methode kent veel succes. Samen met zijn collega, dr. Rik Peters,
introduceerde Ankersmit de aanpak drie jaar geleden in Nederland en
voerde historische onderzoeken uit voor verschillende gemeentes en
bijvoorbeeld de PvdA. De belangstelling is groot. `Het werkt geweldig
goed. Dankzij het schrijven van een geschiedenis van een instantie
ontdek je waar de zaak van de rails is gelopen en ontdek je wat moet
worden bijgesteld.'
We moeten blijven kijken naar de geschiedenis. Zonder historisch besef
gaan we namelijk een moeilijke toekomst tegemoet, voorspelt Ankersmit.
`Geschiedenis heeft een blijvende waarde. Als we die vergeten, krijgen
we te maken met een heleboel vermijdbare problemen.'
Curriculum Vitae
Frank Ankersmit (1945) studeerde geschiedenis en filosofie in
Groningen en is sinds 1977 verbonden aan de RUG. In 1981 promoveerde
hij in Groningen op het proefschrift Narrative logic, a semantic
analysis of the historian's language, een studie naar de relatie
tussen taal en werkelijkheid in historische teksten. In 1992 werd
Ankersmit hoogleraar Intellectuele en Theoretische Geschiedenis bij de
RUG. Ankersmit heeft inmiddels veertien boeken op zijn naam staan op
het gebied van esthetica, geschiedfilosofie en politieke filosofie.
Naar aanleiding van zijn zestigste verjaardag en het verschijnen van
zijn nieuwste boek Sublime Historical Experience (een beschrijving van
de historische ervaring) organiseerde de RUG in maart 2005 een congres
over het werk van Ankersmit. Professor Ankersmit is een van de
samenstellers van het Liberaal Manifest van de VVD. /RC
Informatie
prof.dr. F.R. Ankersmit, tel. (050) 363 59 84, e-mail
f.r.ankersmit@rug.nl (werk) of tel. (050) 406 35 29 (privé)
Rijksuniversiteit Groningen