Partij van de Arbeid


Den Haag, 09 november 2005


Bijdrage van Diederik Samsom (PvdA) aan plenair debat inzake begroting van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, onderdeel Milieubeheer (30 300 XI )
(Gesproken woord geldt)


Voorzitter, het zal niemand het afgelopen jaar zijn ontgaan. Deze staatssecretaris is gegroeid. Hij treedt wat vaker op de voorgrond, oogt zelfverzekerder en lijkt zowaar meer voor elkaar te krijgen in het Kabinet. Er straalt een stuk meer elan vanaf. Toegegeven, dat is ook niet zo moeilijk vanaf het dieptepunt van de nu-even-niet-staatssecretaris die we vorig jaar zagen, je zou haast zeggen the only way was up, maar toch .. ...je moet het dan toch nog maar even doen. Er is echter één maar. En een niet onbelangrijke. Deze staatssecretaris groeit, jazeker, maar de problemen groeien harder. En dat is niet zo best. Een bewindspersoon die de problemen boven het hoofd laat groeien doet hij niet waarvoor hij is aangesteld: problemen oplossen. Laten we ter illustratie nu eens het voorbeeld van de luchtvervuiling nemen: is deze staatssecretaris opgewassen tegen de snel groeiende problemen die gepaard gaan met de te vieze lucht in dit land? Het antwoord is tot nu toe negatief. Een kleine roetfilterstimulering en de beperking van de snelheid op een paar stukken snelweg, zijn de enige ingevoerde maatregelen tot nu toe. Daar verandert het stuwmeer aan plannen niets meer aan. Het is wat dat betreft vooral too little too late. En met de wet- en regelgeving is het al helemaal een drama. Een compleet mislukte regeling, een besluit waarvan de uitwerking nog niet klaar is en een aangekondigde wet, waar gemeentes en provincies niets anders dan een hoop bureaucratie van verwachten, is de ontluisterende oogst van het afgelopen jaar.
Voorzitter, het loont de moeite om in nog wat meer detail terug te kijken op het dossier luchtkwaliteit, want dan zal helaas duidelijk worden dat deze staatssecretaris een aantal grote blunders heeft begaan, waardoor we nu met de gebakken peren zitten. Geen schone lucht, geen woningen.
We kennen allemaal al de circulaire die de Staatssecretaris in september 2004 naar provincies en gemeentes zond, waarmee hij - ondanks onze waarschuwing - met een volstrekt verkeerde interpretatie van de Europese Richtlijn de lokale bestuurders het bos in stuurde. Die circulaire moest hij in april dit jaar schielijk intrekken op last van de Raad van State. Maar veel minder bekend is dat de staatssecretaris al een jaar eerder - in juni 2003 - dezelfde brieven naar provincies had gestuurd, in ieder geval aan de provincie Zuid-Holland. In totaal heeft VROM dus bijna twee jaar - en wellicht langer - expliciet verkeerde adviezen gegeven over de interpretatie van de richtlijn. Met de bekende desastreuze gevolgen. Gemeenten werden op het verkeerde been gezet en hun projecten liepen stuk bij de Raad van State. Het Stationsgebied in Amsterdam is daar een treffend voorbeeld van. Voorzitter, hier dient zich de verantwoordelijkheidsvraag aan. De staatssecretaris heeft twee jaar lang verkeerde adviezen gegeven aan lagere overheden, met als direct gevolg het sneuvelen of vertragen van grote bouwprojecten. De staatssecretaris heeft het de Kamer nooit expliciet gemeld, maar nu wil ik het toch heel precies weten. Welke projecten zijn er eigenlijk door dit verkeerde advies precies gesneuveld? Hoeveel financiële schade is er eigenlijk opgelopen onder de verantwoordelijkheid van deze staatssecretaris? Een helder antwoord daarop hoort wat onze fractie betreft thuis in dit debat.
Voorzitter, dan de concrete maatregelen die de staatssecretaris heeft genomen om de lucht schoner te krijgen. Want met sleutelen aan regelingen en besluiten lukt dat niet. Dat kan alleen met roetfilters, minder dieselauto's, schonere vrachtwagens en langzamer rijden op de snelweg. Ook hier een terugblik. De milieubalans van september 2002 liet al onomwonden zien dat de Europese normen niet zouden worden gehaald. De begroting van dat jaar vermeldt: "Voor die locaties waar sprake is van overschrijdingen van plandrempels zullen in 2003 plannen worden ontwikkeld om aan de normstelling te kunnen voldoen.". Hoe naïef kan je zijn.. In juni 2004 presenteert de staatssecretaris dan zijn Nota Verkeersemissies die zich kort laat samenvatten als: wel ideeën, geen geld! Wij hebben hier toen ook al de nodige confrontaties in de Kamer over gehad; ik herinner me de dieselaccijns. Maar voor het totaalbeeld noem ik het hier nog een keer. Want wat gebeurde er vervolgens. Niets. Pas een jaar later, juni 2005, mocht de staatssecretaris aankondigen dat er nu ook geld was. Samen met het geld uit de Nota Mobiliteit 800 miljoen in 10 jaar. In september kwam daar nog 100 miljoen bij. Je zou haast zeggen: eind goed, al goed. Eerst waren er plannen, toen kwam er geld. Aan de slag. Maar niets daarvan. Nu moeten we weer wachten op pilots met roetfilters op vrachtwagens, schepen en locomotieven, nu moeten er nog allerlei regelingen worden opgetuigd en aangemeld in Brussel, nu moet er nog onderzoek gedaan worden naar de effectiviteit van luchtwassers in veestallen, onderzoek dat de staatssecretaris zelf nota bene twee jaar geleden aankondigde. Nu moet er nog gewacht worden op de verdeling van 100 miljoen voor lokaal beleid en weten de steden dus nog steeds niet waar ze aan toe zijn. Voorzitter, waarom is dat niet allang gebeurd? En vertel me nu niet dat u nog niet kon beginnen aan de voorbereiding van al deze zaken, omdat u nog geen geld had. Want toen ik de staatssecretaris vorig jaar kapittelde over het feit dat u die financiën niet had geregeld, stelde hij dat Samsom daar toch vooral niet zo'n drama van moest maken, want dat hij er zeker van was dat het geld heus wel zou komen. Nu is het één van beide. Ofwel de staatssecretaris wist inderdaad vanaf juni 2004 zeker dat hij genoeg geld zou krijgen, maar zette zich desondanks niet aan de voorbereidende regelingen. Ofwel hij wist het helemaal niet zeker en blufte dus gewoon. Ik weet niet wat erger is. Wat het ook zij, het heeft in ieder geval tot kostbaar tijdverlies geleid. Met als gevolg vieze lucht en verdere stagnatie van de woningbouw. Onze harde conclusie is dat de staatssecretaris dit grotendeels had kunnen voorkomen wanneer er de afgelopen twee jaar andere keuzes waren gemaakt. Dit is een conclusie achteraf, maar dat maakt de politieke verantwoordelijkheid er niet minder om. Wij hebben u expliciet gewaarschuwd. Mijn fractie is zeer benieuwd naar het verweer dat de staatssecretaris hier tegenin weet te brengen.
Voorzitter, hoe nu verder? Want we moeten verder. Er is nog steeds geen deugdelijk functionerend besluit of wet waarin de richtlijnen goed zijn vertaald, en er is nog steeds geen pakket van maatregelen dat het predikaat 'maximaal haalbaar' verdient. Er is nog steeds geen zicht op een oplossing. Mijn fractie heeft een aantal concrete voorstellen om die oplossing wél weer in het zicht te brengen en voor zover de staatssecretaris het na het eerste deel van mijn betoog nog niet begrepen had: wij zouden het op prijs stellen wanneer hij nu wél wil luisteren en niet weer op eigen houtje de bietenbrug op wandelt. Allereerst het pakket concrete maatregelen om de hoeveelheid luchtvervuiling terug te dringen. En dan geen esoterische vooruitzichten tot 2015, maar gewoon boter bij de vis voor 2006. Het kabinet reserveert komend jaar grofweg 150 miljoen in het komende jaar en dan heb ik ruim gerekend. Wij willen dat bedrag verdrievoudigen. Afschaffing van de accijnsvrijstelling voor rode diesel en verhoging van de aanschafbelasting van dieselauto's leveren in totaal 230 miljoen op die weer geïnvesteerd kunnen worden in maatregelen. Daarnaast - en dat is misschien wel veel belangrijker - stellen we een structurele maatregel voor om ons wagenpark op te schonen: we verhogen de dieselaccijns en we verlagen de benzineaccijns. Dat is een aanpassing van het voorstel dat we deze zomer deden. Voordeel van deze aanpassing is dat het mes twee keer zo hard snijdt, het gat tussen diesel en benzine wordt twee keer zo snel kleiner. Bijkomend voordeel is er aan de landsgrenzen. Op dit moment tanken Duitsers in Nederland goedkopere diesel en rijden Nederlanders naar Duitsland voor benzine. Dat heen en weer gerij maken we met deze maatregel ook meteen een stuk minder. Voorzitter, met dit laatste voorstel doen we echt iets structureels aan vieze lucht en komt mijn fractie maximaal tegemoet aan de wensen van andere partijen om de accijnzen niet te verhogen: dit is budgettair neutraal. Als dit niet welwillend wordt ontvangen, dan weet ik het niet meer.
Maar er is meer nodig. We moeten ook ingrijpen in de procedures. En dan bedoel ik dus niet de door sommigen bepleitte ontkoppeling of het uitgekookt omgaan met salderingsmethodes maar dan bedoel ik het verlossen van de wethouders en andere plannenmakers uit de wurggreep van de dure onderzoeksbureau's. Die verdienen miljoenen aan dit drama; terwijl gemeentehuizen in zak en as zitten, gaat daar de vlag uit. Dat kan zo niet langer. Het publieke belang van schone lucht en voldoende woningen rechtvaardigt een publieke investering. Rust het RIVM zodanig toe, dat zij kunnen beschikken over een meetnet dat fijnmazig genoeg is en modellen die antwoorden geven op vragen van lokale bestuurders. En dan bedoel ik antwoorden waarover niet meer gecorrespondeerd kan worden en die stand houden bij de rechter. Voorzitter, het zal heus allemaal ingewikkeld zijn met die modellen, maar het gaat er bij mij niet in dat wij wél de samenstelling van de atmosfeer van de planeet Venus kunnen vaststellen, maar niet die van de Jan van Galenstraat. Dat is een kwestie van prioriteiten stellen.
En het laatste voorstel, voorzitter. Geef de lokale besturen veel meer geld en mogelijkheden om de luchtvervuiling aan te pakken. Wij vinden bijvoorbeeld dat grote steden zelf moeten kunnen beslissen over de snelheid op de ringwegen. Het is toch te gek voor woorden, dat Amsterdam en Rotterdam niet mogen beslissen wat de maximumsnelheid is op de rijkswegen die letterlijk door hun stad lopen. De PvdA wil daarnaast in het komende jaar 100 miljoen extra geld uittrekken om gemeenten en provincies bij hun lokale initiatieven te ondersteunen. Ik weet niet hoe het met u is, maar ik wordt pas echt vrolijk van plannen zoals die nu in Amsterdam en Nijmegen zijn gemaakt. Wat een creativiteit. Dat moeten we belonen. Voorzitter, het zal duidelijk zijn. Wij zien niets in ingewikkelde trucjes om de normen te omzeilen. Wij zetten in op maatregelen, op lokale creativiteit en daadkracht en op meer kennis over luchtkwaliteit, Want áls we dan naar Brussel moeten - ook ik kan dat niet uitsluiten - dan ga ik liever met opgeheven hoofd en een flink pakket maatregelen in mijn achterzak, dan met het schaamrood op de kaken en een halfzacht pakketje aan roetfilterregelingetjes. Wat zou meer kans maken denkt u?
Voorzitter, mag ik tot slot nog twee onderwerpen snel langslopen. Allereerst de Toekomstagenda Milieu. Die werd vorige begrotingsbehandeling al aangekondigd. De voltallige Kamer vroeg zich toen af of zoiets nou nog wel nuttig was zo tegen het einde van uw ambtstermijn. U bezwoer de Kamer dat uw nota ruim op tijd zou komen omdat u wel degelijk wil dat ze feitelijk operationeel kan worden. Of 2006 nou nog op tijd is, daar kun je over discussiëren - wij vinden het rijkelijk laat in uw ambtstermijn - maar over uw opmerking over het operationaliseren kan ik duidelijk zijn: op basis van het nu voorliggende document zie ik niet wat er nu eigenlijk te operationaliseren valt. Maar misschien doe ik hiermee uw inspanningen geen recht en moeten we het er later nog eens over hebben.
Als laatste voorzitter, aandacht voor energiebesparing. Ons amendement om extra geld vrij te maken voor energiebesparingsprogramma's bij arme huishoudens is helder. Energiebesparing is hard nodig, en een extra ondersteuning voor de armste huishoudens is hard nodig. U bent de enige bewindspersoon die in één klap beide kan doen. Laat die kans niet liggen. Ik begreep dat het CDA mijn oude strijdmakkers heeft opgezocht om met soortgelijke ideeën te komen. Hoe meer hoe beter. Wellicht kunnen we iets samenvoegen.
Voorzitter, ik rond af. Het zal duidelijk zijn dat het onderwerp luchtvervuiling bij deze begrotingsbehandeling de absolute prioriteit krijgt. Ik heb daarbij de staatssecretaris hard aangesproken op zijn verantwoordelijkheid en ik hoop dat hij die handschoen opneemt. Ik verwacht morgen niets anders dan een frontale tegenaanval, want zo ken hem, maar ik hoop in vredesnaam dat we de zaal morgennacht niet verlaten zonder concrete resultaten. Voor die mensen die nu soms naar adem snakken én voor die mensen die zo hard een woning nodig hebben. Want dáár doen wij het voor.