Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Binnenhof 1a
2513 AA Den Haag
Datum Uw brief (Kenmerk) Ons kenmerk
Fin 2005-01212
Onderwerp
Nozema Services - voorgenomen verkoop aan KPN
Telecom BV
Hierbij informeren wij u conform de
Comptabiliteitswet en in overeenstemming met de
toezegging van de minister van Economische Zaken
in het Algemeen Overleg met de Vaste
Kamercommissie voor Economische Zaken van 29
september 2005 over de voorgenomen verkoop van
de aandelen Nozema Services NV aan KPN Telecom
BV.
Inleiding
De Staat der Nederlanden heeft mede namens de
andere aandeelhouders het voornemen
overeenstemming te bereiken over de verkoop van
100% van de aandelen Nozema Services NV aan KPN
Telecom BV. De Staat houdt 59% van de aandelen
in Nozema Services, Nederlandse Omroep Stichting
40% en de Stichting Radio Nederland Wereldomroep
1%.
Uiteraard dient deze mogelijke verkoop van
Nozema Services NV nog de goedkeuring te krijgen
van de relevante medezeggenschapsorganen van
Nozema Services NV en KPN Telecom BV. Tevens zal
de voorgenomen transactie dienen te worden
voorgelegd aan de NMa in het kader van het
concentratie toezicht. Indien overeenstemming
wordt bereikt tussen partijen, zal het
aandelenbelang van gezamenlijke verkopers worden
overgedragen tegen een prijs van ? 75 mln op een
cash-en-debt-free basis. De toets door de NMa is
gebruikelijk bij dit type transactie. De
doorlooptijd van dergelijk onderzoek is
afhankelijk van de bevindingen van de NMa en kan
variëren van één tot enkele maanden.
Verkoopprocedure
Begin dit jaar is de Staat mede namens de andere
aandeelhouders een verkoopproces voor de verkoop
van de aandelen Nozema Services gestart. Dit
verkoopproces is op 29 juli 2005 op last van de
rechter stopgezet, omdat één van de deelnemende
partijen anders werd behandeld dan de overige
deelnemers. De rechter oordeelde in zijn vonnis
tevens dat het de Staat vrij stond een nieuwe
verkoopprocedure te starten. Na een herhaalde
zorgvuldigheidstoetsing van het verkoopproces,
is de Staat vervolgens een nieuw verkooptraject
begonnen. Dit verkooptraject is vormgegeven in
de vorm van een gecontroleerde veiling
(controlled auction). Een controlled auction
kenmerkt zich door het grote aantal partijen dat
bij aanvang van het traject deelneemt. In
verschillende rondes worden de biedingen van
partijen getoetst aan een aantal vooraf
vastgestelde criteria. Op basis van deze vooraf
gestelde criteria worden de meest geschikte
potentiële kopers geselecteerd met als gevolg
dat het aantal partijen gedurende het traject
afneemt. Belangrijk voor de verkoop is dat bij
de deelnemende partijen niet bekend is welke en
hoeveel partijen deelnemen aan het proces.
Belangrijke criteria waren de prijs, de
voorwaarden waaronder de verkoop zou
plaatsvinden, het effect op de continuïteit van
Nozema Services (inclusief Digitenne) en de
gevolgen voor de mededinging in de zin van het
ontstaan of versterken van een marktmacht.
Het tweede proces is gestart door bekendmaking
van de verkoop via een advertentie in de
Staatscourant. Tevens is dit voornemen
aangekondigd op de internetsite van het
ministerie van Financiën. In de advertentie zijn
geïnteresseerde partijen opgeroepen om zich te
melden. Naar aanleiding van deze advertentie
hebben zich elf partijen gemeld. Van deze
partijen zijn uiteindelijk negen partijen
daadwerkelijk aan het verkooptraject begonnen.
In de loop van drie rondes die zijn gevolgd,
zijn nog zeven partijen afgevallen of uit eigen
beweging gestopt. Voor een groot aantal partijen
bleek het marktrisico rond Digitenne een reden
om niet verder deel te willen nemen in het
traject. Danwel zij zagen risico?s in Digitenne
en wensten hiervoor gecompenseerd te worden in
geld of in de vorm van garanties over beleid.
Dit alles heeft in de finale fase in twee
definitieve biedingen geresulteerd.
KPN
De twee definitieve biedingen zijn beoordeeld
aan de hand van de vooraf gestelde criteria. KPN
bleek de meest aantrekkelijke bieding te hebben
neergelegd. Naast het feit dat KPN financieel
het hoogste bod heeft neergelegd, scoorde KPN
ook beter op de condities waaronder de verkoop
zou moeten plaatsvinden (in de andere
definitieve bieding werden meerdere voorwaarden
gesteld waarvan er een aantal moeilijk of
onmogelijk te honoreren was). Daarnaast is in
onze ogen de voorgenomen transactie goed voor de
continuïteit van Nozema Services. Voor Nozema
Services is de landelijke uitrol van digitale
televisie (DVB-T) van groot belang en juist KPN
gelooft in de toekomst van Digitenne en is
bereid alle investeringen te doen die nodig zijn
voor de landelijke uitrol. Dat dit geen loze
belofte is, is afgelopen jaren ook gebleken toen
KPN fors (mede) geïnvesteerd heeft in Digitenne.
De verkoop in relatie tot de marktordening
Vanuit mededingingsperspectief, is het van groot
belang om vooraf voldoende comfort te krijgen of
met een bepaalde partij een transactie kan
worden gesloten. Gedurende het verkooptraject is
dit dan ook een belangrijk aandachtspunt
geweest. Om dit te kunnen beoordelen, heeft de
minister van Financiën advies ingewonnen van de
NMa (het u bekende advies van 28 juni jl) en van
externe mededingingsjuristen. Op basis van hun
oordeel, heeft de minister van Financiën
geconcludeerd dat wat betreft KPN voor
(mogelijke) mededingingsproblemen afdoende
oplossingen mogelijk zijn.
De NMa heeft in haar advies potentiële problemen
gesignaleerd bij een koop van de aandelen door
KPN. Zij geeft aan dat het zeer wel denkbaar is
dat verwerving van de aandelen van Nozema
Services door KPN tot verticale uitsluiting van
concurrenten leidt op de markt waarop Nozema
Services als aanbieder van omroepzendernetwerken
actief is. Aldus bestaat het risico voor het
ontstaan of versterken van een economische
machtpositie op deze markt. Dat risico hangt
nauw samen met de positie van KPN als
(mede)eigenaar van eenaanzienlijk aantal
zendmasten voor radio-omroep. KPN heeft 25
betonnen torens (of mastvoeten) in eigendom. Op
22 van deze torens staan masten. Deze zijn
geplaatst om van grote hoogte omroepprogramma?s
te kunnen uitzenden. Van deze masten zijn er nu
13 van NOVEC en 9 van KPN.
In het algemeen geldt dat, als de NMa problemen
signaleert, de kopende partij maatregelen dient
te treffen om deze eventuele marktdominantie te
beperken. In hetzelfde NMa advies heeft de NMa
mogelijke maatregelen geschetst in het geval van
koop van de aandelen door KPN. KPN heeft laten
weten dat zij bereid is op voorhand een
maatregel aan te bieden om de gesignaleerde
marktmacht in de analoge radiomarkt te beperken.
KPN zal de mastvoeten en masten overdragen aan
een derde partij en het beheer exclusief in
handen leggen van NOVEC. KPN heeft in dit kader
een intentieverklaring afgesloten met NOVEC. Op
deze wijze is verzekerd dat alle partijen tegen
transparante en non-discriminatoire voorwaarden
toegang krijgen tot de mastvoeten en masten van
KPN evenals dat al het geval is met de hoge
masten van Nozema (die nu ook bij NOVEC zijn
ondergebracht). KPN is overigens ook bereid zijn
mastvoeten en masten te verkopen, uiteraard
tegen de juiste marktcondities. De beoordeling
van de noodzakelijke maatregelen is aan de NMa.
De marktordening heeft gestalte gekregen in het
algemene mededingingsbeleid en het
sectorspecifieke beleid als gevolg van de
Telecommunicatiewet evenals het toezicht hierop
van NMa en OPTA. Hiermee is een kader neergezet
waarbinnen (ook op de omroepzendermarkt)
eerlijke concurrentie mogelijk is en innovatie
wordt gestimuleerd in het belang van de
consument in termen van keuzevrijheid, kwaliteit
en service. Dit kader geeft de grenzen aan
waarbinnen de markt zich verder kan ontwikkelen.
Een uitgangspunt bij de voorgenomen verkoop van
Nozema Services was en is dat er geen sprake kan
zijn van het tot stand komen van ongewenste
machtsconcentraties die de marktwerking kunnen
belemmeren. Wij hebben daar in diverse
overleggen al met u van gedachten over
gewisseld. Nu er een voornemen tot verkoop
bestaat, zal - zoals hiervoor al werd aangegeven
- de NMa dienen te toetsen of door het samengaan
van partijen een economische machtspositie
ontstaat of wordt versterkt en zo ja, wat
mogelijke remedies zijn.
Digitenne
Met de voorgenomen koop van Nozema verwerft KPN
een (indirect) meerderheidsbelang in Digitenne.
De minister van Economische Zaken heeft in
eerdere overleggen (zie bijvoorbeeld
Kamerstukken II, 2004-2005, 24 095, nr. 162 en
Kamerstukken II 2004-2005, 24 095, nr. 170) met
de Tweede Kamer gediscussieerd over de vraag of
dit vanuit een aantal aspecten bezien een
wenselijke gang van zaken is. Zo is onder meer
gesproken over het voornemen van KPN om haar
belang in Digitenne uit te breiden naar 40% (de
brief van de minister van Economische Zaken van
4 mei 2004, Kamerstukken II, 2004-2005, 24 095,
nr. 162).
Op dat moment was een belangrijke overweging om
een maximum aandelenbelang te noemen voor een
aandeelhouder in Digitenne dat bepaalde partijen
om strategisch defensieve redenen de
ontwikkeling van de digitalisering van de ether
zouden willen blokkeren en dat bij een
meerderheidsbelang dan ook zouden kunnen
blokkeren. Sindsdien is een belangrijke
wijziging opgetreden. KPN heeft aangegeven de
strategie van Nozema (inclusief de uitrol van de
digitale ether televisie) te steunen. Om die
reden heeft de minister van Economische Zaken
zijn mening bijgesteld.
In het Algemeen Overleg op 29 september 2005
heeft de minister van Economische Zaken derhalve
aangegeven dat het eventuele aandelenbelang van
80% van KPN in Digitenne het vigerende beleid
niet doorkruist. Immers, meer en stevigere
concurrentie voor de kabel - niet alleen via de
satelliet, maar ook via de ether - is toe te
juichen. Het is van belang dat snel tegenwicht
wordt gegeven aan het kabelmonopolie door middel
van infrastructuurconcurrentie. Distributie van
digitale televisie signalen via de ether is een
potentieel concurrerende infrastructuur naast
die van kabel en satelliet. Een verdere uitrol
van deze infrastructuur zal de concurrentie
tussen de infrastructuren waaronder de kabel
vergroten. Zoals eerder met uw Kamer besproken,
is het bevorderen van infrastructuurconcurrentie
een essentieel onderdeel van het beleid van de
minister van Economische Zaken.
Verder is digitalisering van de ether een
ontwikkeling die het kabinet ook vanuit het
oogpunt van doelmatig frequentiebeleid wenselijk
acht. Analoge ethertelevisie gebruikt een
relatief groot deel van de beschikbare
frequentieruimte. Digitalisering zal leiden tot
een efficiënter gebruik van de ether. De ether
biedt daarnaast - anders dan de kabel - een 100%
dekking dus ook in de landelijke gebieden van
ons land. Met de verkoop van Nozema aan KPN
heeft Nozema een aandeelhouder die bereid en in
staat is de benodigde investeringen in een
verdere uitrol van digitale ether televisie te
doen. Ook dit is een factor die bij de totale
afweging van aspecten dient te worden
meegenomen.
Hierbij is tevens van belang dat op de markt
voor elektronische communicatie kabelbedrijven
en de telecommunicatiebedrijven zich in hun
strijd om de gunst van de consument meer en meer
zullen richten op het leveren van ?all-in?
pakketten. Op dit moment is feitelijk alleen de
kabelinfrastructuur geschikt voor het leveren
van meerdere diensten (omroep, internet en
telefonie). Ook via andere infrastructuren
zullen meerdere diensten tegelijk kunnen worden
aangeboden. Echter op welke wijze en hoe snel
deze ontwikkelingen zullen gaan, is nog onzeker.
Het loslaten van de eis van een gemaximeerd
belang in Nozema Services betekent ruimte voor
offensieve investeringen in de digitale ether.
De verdere ontwikkeling van de digitale ether
kan een waardevolle toevoeging betekenen aan de
door de minister van Economische Zaken
voorgestane concurrentie tussen infrastructuren
en diensten
Slot
Alles overziende zijn wij van mening dat op
basis van de definitieve voorstellen KPN het
meest aantrekkelijke voorstel heeft neergelegd
en dat ook vanuit beleidsmatig kader geen
beletsel bestaat om het (indirecte)
aandelenbelang van KPN in Digitenne uit te
breiden van 40% naar 80%. Uiteraard dient deze
mogelijke verkoop nog de goedkeuring te krijgen
van de relevante medezeggenschapsorganen. Tevens
zal de voorgenomen transactie nog worden
voorgelegd aan de NMa. Een verdere ontwikkeling
van de digitale ether is van belang zowel uit
oogpunt van doelmatig etherbeleid als vanuit de
wenselijkheid concurrentie tussen
infrastructuren te stimuleren. Met het bestaande
marktordeningskader zijn NMa en OPTA uitgerust
om adequaat toezicht te houden en misbruik van
machtsposities te voorkomen en - zonodig - te
corrigeren. In dit kader wijzen wij erop dat
OPTA eind september 2005 (concept) besluiten
heeft gepubliceerd die voorzien in het opleggen
van onder meer toegangsverplichtingen aan
partijen met een aanmerkelijke marktmacht op de
markt voor de doorgifte van analoge
ethersignalen, waaronder KPN, Nozema Services en
Novec. Ik voeg hier voor de volledigheid aan toe
dat op basis van artikel 3.7 van de
Telecommunicatiewet een frequentievergunning
zonodig kan worden ingetrokken als de
instandhouding van de vergunning de
daadwerkelijke mededinging op de relevante markt
in aanzienlijke mate zou beperken.
De Minister van Economische Zaken
mr. L.J. Brinkhorst
De Minister van Financiën
G. Zalm
Ministerie van Financiën