GroenLinks

Speech Femke Halsema bij toekenning liberaal van het jaar

Vrijdag 6 januari 2006, 20.00 uur, JOVD-secretariaat, Herengracht 38 te Den Haag

EMBARGO TOT 6 JANUARI, 20.00 UUR

Sociale vrijheid begint met armoedebestrijding

"Een gelukkig nieuwjaar voor allen!
Toen ik gebeld werd door de JOVD met de mededeling dat ik verkozen was tot liberaal van het jaar was mijn eerste gedachte moet ik bekennen dat mij een kunstje werd geflikt. Op zijn best was het een persiflage op alle beste lijstjes, waarop wij permanent worden getrakteerd. Op zijn slechtst werd mijn oudlinkse critici het bewijs geleverd dat moderne progressieve opvattingen vooral een verrechtsing zouden zijn. Je kan in gedachten Jan Marijnissen triomfantelijk horen snuiven.Maar nog eens rustig nagedacht, kon ik eigenlijk niet verzinnen waarom de Jongerenorganisatie voor Vrijheid en Democratie zich de moeite zou getroosten om mij een poets te bakken. Electoraal ben ik geen concurrent van de VVD: over het algemeen zijn GroenLinks- en VVD-stemmers onverzoenlijke tegenstanders die zelden tot nooit naar het andere kamp overlopen. Ik pas ook in dat polaire schema. Het enige waarover ik het meestal met VVDers eens ben, is dat wij het oneens zijn. Zo bezien was er maar een conclu! sie te trekken en dat was dat niet mij, maar de VVD een kunstje wordt geflikt door haar onafhankelijke jongerenorganisatie. Waarom niet Van Aartsen of Wiegel gekozen tot liberaal van het jaar? Waarom niet Hirsi Ali, die dit jaar op veel minder lijstjes voorkomt en best een opstekertje kan gebruiken. Waarom niet Verdonk gekozen, die bij een groot deel van de Nederlandse bevolking ongekend populair is? Waarom juist een heel uitgesproken tegenstander van haar? Het lijkt mij een niet mis te verstaan signaal aan de conservatief-liberalen in dit kabinet en in de kamer en ik bedank het bestuur van de JOVD daar heel hartelijk voor. Zoals ik na rijp beraad ook dankbaar ben dat ik mag treden in deze eerbiedwaardige traditie, waarin niet de minsten staan. Ik noem Aart Jan de Geus, ik noem Sybilla Dekker. Dit zijn conservatieve bestuurders waarvoor ik als progressief en oppositioneel politicus een heilig ontzag heb. Maar goed, nu even voldoende stekelige grappen. Ik ken de JOVD als een serieuze en levendige groep jonge mensen die houdt van het politieke debat en conflict niet schuwt. Ik veronderstel dat het bestuur goede inhoudelijke redenen heeft om mij te selecteren en ik wil hen niet teleurstellen. Een aantal jaren geleden merkte Dick Pels op dat het de hoogste tijd was om het liberalisme van rechts te redden. Aanleiding was de dreigende schending van klassieke vrijheidsrechten (zoals de vrijheid van meningsuiting, van religie en organisatie) als een gevolg van de strijd tegen de Islam en de terrorismebestrijding. Migranten werden in toenemende mate behandeld als tweederangs burgers met een beperktere toegang tot klassieke en sociale rechten dan andere burgers. En onder invloed van de eigen-verantwoordelijkheids-doctrine van Balkenende en consorten werd een groeiende groep kansarme burgers aan zijn lot overgelaten.In een aantal artikelen en recent in het sociale manifest Vrijheid eerlijk delen heb ik het vrijzinnige streven naar vrijheid van rechts geprobeerd te redden. De titel van het manifest Vrijheid eerlijk delen, waarnaar het bestuur van de JOVD ook verwijst, is niet willekeurig gekozen. Westerse democratieen, zoals de onze, mogen zichzelf wat mij betreft pas in! Thorbeckiaanse traditie een liberale democratie noemen, als zij er in slagen alle burgers in dezelfde mate toegang te geven tot sociaal-economische en politieke vrijheid. Als burgers vrij van sociaal-economische, culturele of politieke obstakels deel kunnen nemen aan het maatschappelijke en politieke verkeer. De politiek filosoof Bert van den Brink noemt dat in een bijdrage aan een recent boek van ons wetenschappelijk bureau publieke vrijheid Hij bedoelt daarmee dat vrijheid pas een publiek goed (of een gedeeld goed is) is als alle burgers gelijkwaardig en vrij kunnen deelnemen aan de besluitvorming over hun eigen lot en over het algemeen belang.Het behoeft weinig betoog dat in onze huidige samenleving hiervan geen sprake is.Als eerste zijn, door sociale afkomst, door klasse, milieu en opleidingsniveau, veel mensen beperkt in hun beroepskeuze, hun financiele omstandigheden, in hun emancipatiekansen. Armoede is onvrijheid in de meest letterlijke zin van het woord: onvoldoe! nde geld om je gezondheid te beschermen, je kinderen kansen te bieden en je zelf te kunnen ontwikkelen of bevrijden uit uitzichtsloosheid mag niet, zeker niet door vrijheidsminnende liberalen, worden gerelativeerd. Culturele herkomst, culturele tradities maar ook achterstelling, discriminatie en uitsluiting beperken, als tweede, veel migranten en allochtonen in hun vrijheid zichzelf te mogen zijn, en in hun vrijheid om te mogen integreren (we vergeten nog wel eens dat integratie een recht is, veel meer dan het een plicht is).Daarbij leidt, ten derde, de introductie van nieuwe repressieve bevoegdheden tezamen met het wegvallen van rechtstatelijke waarborgen, tot de selectieve achterstelling van groepen mensen. De bijna ongeclausuleerde bevoegdheid tot preventief fouilleren, de uitgebreide toepassing van de identificatieplicht, de Rotterdamwet die vrije vestiging beneden bepaalde inkomensgrenzen verhindert, beperkt onevenredig de vrijheid van jongeren, bewoners van achterstandswijken, migranten en dan in het bijzonder moslims. In onze samenleving is vrijheid met andere woorden een schaars goed dat vooral toevalt aan Nederlandse autochtone burgers die wat ouder zijn, die bemiddeld zijn, beter zijn opgeleid en mondig zijn, en die zich vrijwillig bewegen binnen de benauwde burgermansmoraal van het kabinet CDA-VVD. Alle anderen hebben in toenemende mate te maken met beperking van hun vrijheid. En de VVD werkt daar helaas - enthousiast aan mee. Wat te denken bijvoorbeeld van het initiatief van de VVDer Weekers om buiten blowen te verbieden. De opmerkingen in de VVD-integratie-nota dat een allochtoon pas goed is geintegreerd als hij juicht voor het Nederlands elftal of de voorstellen van Ayaan Hirsi Ali om de staat de opvoeding te laten overnemen van kansarme, allochtone ouders. En dan zijn dit nog willekeurige binnenlandse voorbeelden en heb ik het niet over het gedogen van de Amerikaanse martelpraktijken in Guantanamo Bay en in de beruchte Amerikaanse gevangenis in Kabul, Afghanistan. Ik vind het niet acceptabel dat vrijheid een schaars goed is, dat als dit kabinet doorgaat en zijn zin krijgt, vrijheid van velen zelfs schaarser wordt. Het bestuur van de JOVD veronderstelt dat GroenLinks zich hiermee losmaakt van zijn wortels. Als je nagaat dat een van de voorlopers van GroenLinks de CPN is, dan zijn we inderdaad van ver gekomen. Maar met mijn opvattingen over gedeelde vrijheid keer ik juist terug naar de wortels van het GroenLinks dat meer dan tien jaar geleden is opgericht. In ons beginselprogramma staat het begrip sociale vrijheid centraal. Dat wil zeggen: de gelijke kans voor ieder individu om zich te kunnen ontplooien, zonder dat de vrijheid van anderen of van toekomstige generaties wordt aangetast. En in ons beginselprogramma wordt uitdrukkelijk geconludeerd dat GroenLinks zich hiermee plaatst in de vrijheidslievende tradities van links. Met andere woorden: als er een ommezwaai heeft plaatsgevonden, dan was dat bij de oprichting van het moderne Groen! Links. Wat niet wegneemt, dat het publieke beeld van GroenLinks lang anders is geweest en dat ik de publieke erkenning van groenLinks als linkse vrijheidslievende partij wel onbescheiden op mijn conto schrijf.Wat betekent die vrijheidslievende linkse traditie, waardoor ook de JOVD zich kennelijk voelt aangetrokken, nou eigenlijk? De inmiddels overleden essayist, beroemd anarchist en PC-Hooftprijs-winnaar Arthur Lehning, vatte dit ooit mooi samen: Als vrijheid het hoogste goed is, dan heeft iedereen er recht op, dat wil zeggen dat er gelijkheid van vrijheid moet bestaan. Nu mag iedereen dan volgens de mensenrechten vrij zijn, het komt er op aan ook van de vrijheid gebruik te kunnen maken. Genoeg abstracties nu! De vraag is natuurlijk wat dit betekent voor praktische politiek. Als je vindt dat er gelijkheid van vrijheid moet zijn, dan kun je armoede niet accepteren. Je kan het ook niet, onder een verwijzing naar de derde wereld, relativeren. Het is een klap in het gezicht van honderduizenden mensen dat Gerrit Zalm die zelden over de rand van zijn huishoudboekje kijkt, nu het buitenland er met de haren bijsleept om hun misere te bagatelliseren. Armoede in Nederland is achterstand, is kansarmoede. Armoede betekent minder kansen voor je kinderen, betekent het gevaar van overdracht naar volgende generaties, betekent onderklassevorming, erfelijk bepaalde onvrijheid. Nederland kent volgens een schatting van Minister de Geus op korte termijn twee miljoen kansarmen. Dat zijn met name laagopgeleide jongeren, alleenstaande moeders, allochtonen en gedeeltelijke arbeidsongeschikten. Zij dreigen de outsiders van onze samenleving te worden., arm omdat zij tot bijstand of! arbeid op het allerlaagste inkomensniveau veroordeeld zijn, perspectiefloos omdat zij vaardigheden en emancipatiekansen missen. Bij hen is er een groot vrijheidstekort, en is er in een liberale democratie de dure opgave hen te bevrijden.Daarover gaat het manifest vrijheid eerlijk delen, met voorstellen varierend van inkomensnivellering, de invoering van een gedeeltelijk basisinkomen voor werkenden, het goedkoper maken van arbeid, afschaffing van de bijstand in ruil voor participatiecontracten op minimumloonniveau en verandering van het ontslagrecht.Als je outsiders kansen wil geven, vrijheid wil geven, dan heeft dat een prijs. En die prijs komt terecht bij de beter bemiddelde werknemers. Goud gerande ontslagregelingen zijn fijn als je er toegang toe hebt, maar ze benadelen de outsiders. Wil je toegang tot de WW hebben dan moet je ongeveer 15 jaar voor dezelfde baas hebben gewerkt; als je beter hebt verdiend, krijg je ook meer geld. Vut-regelingen, de WAO, levensloopregeli! ngen bevoorrechten allen de beter bemiddelden, terwijl de toegang tot de arbeidsmarkt en het maatschappelijke leven voor een groeiende groep outsiders belemmerd blijft. Geld dat we hard nodig hebben voor met name onderwijs voor outsiders, gaat hierdoor bovenmatig naar de inkomenszekerheid van de mensen die het over het algemeen al goed hebben. Tot de JOVD mij ontdekte, moest de VVD niet zoveel van deze GroenLinkse plannen hebben. Woorden als staatsdirigisme vielen en vooral vindt men de gedachte dat de vrijheid van de meest kansrijke landgenoten wel iets minder kan worden gesubsidieerd (door de pensioen- en hypotheekrente-aftrek te beperken), zacht gezegd afschrikwekkend. Om kort te zijn. Bij de VVD geldt in ieder geval tot vanavond vrijheid eerlijk delen? OK, maar ikke wel ietsje meer dan jij. Het zou een fantastisch perspectief bieden als de JOVD afstand neemt van deze conservatieve opvattingen waardoor de oneerlijke verdeling van vrijheid in stand blijft. Dat de VVD mij kritiseerde lag in de lijn van de verwachting maar dat mijn linkse broeders, Marijnissen en Bos, zich er met gemakzuchtige one-liners van af maken, is verontrustend. Zeker aangezien zij zelf geen nieuwe plannen hebben om de groeiende armoede te verminderen en outsiders werkelijk perspectief te geven. Nu kun je van Marijnissen nog zeggen dat het past bij de SP-habitus van altijd nee-zeggen, zelfs al leidt dat er toe dat de SP nu vooral de weinig sociale politiek van Paars verdedigt.Maar van Bos, zeker nu hij de ambitie heeft om premier te worden, mag je toch verwachten dat hij beter kan. Het is echter niet Bos, maar premierskandidaat en hors concours Job Cohen die de eer te beurt valt armoede terecht in zijn nieuwjaarstoespraak te hebben geagendeerd. En het is misschien ook niet toevallig dat hij daarbij uitgebreid naar Groenlinks verwijst, aangezien zijn eigen partij hem weinig ideeen aanreikt. GroenLinks heeft een nieuw fundament gelegd voor een progressief k! abinet dat de verzorgingsstaat moderniseert en de vrijheid eerlijker deelt. Ik roep Bos en Marijnissen op hierop voort te bouwen of om met een beter en concreet alternatief te komen. Hebben jullie overigens Bos zijn boekje gelezen? Een aanrader, je hebt het uit in een vloek en een zucht. En wat ook je politieke achtergrond is of je ideologische overtuigingen zijn: het is onmogelijk om er aanstoot aan te nemen. Maar je komt er ook niet echt verder mee. Inzicht in zijn opvattingen gaf Bos pas in een recent interview in de Telegraaf met als veelzeggende titel Van Basten is mijn grote voorbeeld. Zonder inhoudelijke motivatie, kiest Bos voor het CDA als toekomstige regeringspartner. Vergeten is de mislukte formatie, vergeten is de kritiek van de afgelopen jaren, vergeten is het conservatisme van Verhagen en anderen. In zijn angst betrapt te worden op een politieke koers, kiest hij voor een grijs middenkabinet. Met Bos op naar Balkenende III.Dat bracht mij op een gedachte. In mijn kast heb ik een ander boekje staan: namelijk van onze premier. En zie: wat een overeenkomsten. Niet alleen in de titel (Anders en Beter versus Dit land kan zoveel beter), maar ook ! in foto en styling. Inmiddels heeft Wouter Bos zijn liefdesverklaring aan het CDA weer een beetje teruggenomen en zijn wij weer terug bij af. En dat allemaal onder het mom van bindend leiderschap. Dat lijkt mij eerder behaagziek leiderschap. Job Cohen heeft dat toch beter begrepen, door tegen de wind in ruimhartig te kiezen voor de arme kant van Nederland. Die begrijpt hoe belangrijk het is om ook, en juist hen te binden aan onze gemeenschappelijke toekomst door hen vrij te maken. Om in sportvergelijkingen te blijven lijkt Cohen toch meer op Marco van Basten en Wouter Bos op Hilbert van der Duim die uitglijdt over het eerste het beste vogelpoepje van machtspolitiek. Kort en goed. Ik dank het bestuur voor de toekenning van deze prestigieuze titel. Het betekent voor mij dat de JOVD, anders dan de moederpartij, sociale vrijheid centraal stelt en een progressief kabinet wel degelijk een wenkend perspectief vindt. Ik hoop dat deze ommezwaai duurzaam is. Mocht dat zo zijn dan zou ik me kunnen voorstellen dat volgend jaar Job Cohen de prijs in ontvangst mag komen nemen."

Femke Halsema.