je dan?"
"Als je mekaar niet meer vertrouwen kan, waar blijf je dan?"
2 januari 2006
Toespraak Hans Alders nieuwjaarsreceptie, 2 januari 2006,
provinciehuis Groningen
Natuurlijk allereerst iedereen een gezond en voorspoedig 2006
toegewenst. Dat het Groningen, stad en ommeland, goed mag gaan.
Vandaag wil ik het met u hebben - laat ik maar direct met de deur in
huis vallen - over vertrouwen. In de tv-serie Het Schaep met de Vijf
Poten zongen Leen Jongewaard, Piet Römer en Adèle Bloemendaal al weer
bijna veertig jaar geleden - wat gaat de tijd toch snel - "Als je
mekaar niet meer vertrouwen kan, waar blijf je dan? "
Het thema komt niet helemaal uit de lucht vallen. Vorig jaar verscheen
er een onderzoek van de Nederlandse Bank, waaruit bleek dat 20% van de
Nederlanders helemaal geen vertrouwen in het parlement heeft en 45%
niet zoveel vertrouwen meer.
Cijfers die bevestigd worden door een onderzoek van het Sociaal
Cultureel Planbureau, eveneens van vorig jaar, waaruit blijkt dat nog
maar één derde van de bevolking van mening is dat de Nederlandse
overheid goed functioneert terwijl dat in het jaar 2000 nog dubbel
zoveel was. 48% is (min of meer) tevreden met wat de Nederlandse
regering doet. Wie deze cijfers op zich laat inwerken realiseert zich
dat er sprake is van een probleem. Niet alleen op landelijk, maar ook
op provinciaal en gemeentelijk niveau.
Zeker als we ons realiseren dat we dit jaar gemeenteraadsverkiezingen
en dat volgend jaar de Staten- en Kamerverkiezingen er aan staan te
komen.
Maar we moeten er voor oppassen dat we ons niet nodeloos de put in
praten. Aan cultuurpessimistische uitlatingen van sommige politici
hebben we dan weinig. Zo werd onlangs gezegd dat Nederland in een
staat van ontreddering verkeert en dat we een dolende samenleving
zijn. Ook kamerleden komen in een weg met ons mentaliteit maar al te
graag op zondagmorgen in Buitenhof vertellen dat zij ook niet zoveel
op hebben met dat Haags gedoe.
Als we niet oppassen zitten we binnen de kortste keren weer in de
situatie van 1672, het jaar van Groningens Ontzet, waarin het volk
redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos was.
Beter is het - maar dat heeft u mij vaker horen zeggen - beter is het
om eerst naar de oorzaken van het probleem te kijken en wat we er aan
kunnen doen.
De vraag is dus: hoe kunnen politiek en overheid het vertrouwen van de
burger terugwinnen? Bij de uitreiking van de Machiavelliprijs vorig
jaar aan Pieter van Vollenhoven kwam professor Rosenthal voor mijn
gevoel met een heldere analyse. Hij betoogde dat - willen politiek en
overheid niet aan het kortste eind trekken - dan moeten ze de diepe
gevoelens van onzekerheid en onveiligheid wegnemen. In de eerste
plaats hebben burgers geen greep op veel wat zich buiten hen om heen
afspeelt, denk aan de regelgeving vanuit Brussel. En verder hebben
veel burgers bovendien te maken met directe inbreuken op het eigen
bestaan.
Mensen geven er blijk van behoefte te hebben aan een veilige,
overzichtelijke en vertrouwde leefomgeving en juist dat is onzeker
geworden in de ogen van velen.
De invoering van het nieuwe zorgstelsel bijvoorbeeld heeft gezorgd
voor de nodige onrust. Veel mensen vinden het lastig om een keuze te
maken uit de aanbiedingen die verzekeraars aan hen hebben gedaan Paul
Scheffer stipt wat dat betreft een essentieel punt aan: "Eigen
verantwoordelijkheid lijkt nu teveel het credo van een overheid die
niet meer in zichzelf gelooft en daarom de verantwoordelijkheid bij de
burgers wil leggen onder het motto: `Mensen kunnen veel zelf als ze de
vrijheid krijgen'. Het doet afbreuk aan de bestaanszekerheid wanneer
deze maatregelen deel uitmaken van een reeks hervormingen zonder
einde. "
De steeds vaker gehoorde roep om leiderschap is te gemakkelijk en te
kort door de bocht. Leiderschap en gezag moet je verdienen. Tijdens
een lezing voor de Rabobank, maakte de schrijver Geert Mak een
koppeling tussen leiderschap, gezag en vertrouwen: "Vertrouwen is een
wisselwerking. Van beneden naar boven maar evengoed van boven naar
beneden. Wie durft te vertrouwen verwerft gezag. Wie gezag heeft,
krijgt vertrouwen. De wereld is gecompliceerd, maar dit soort zaken
blijven vrij simpel."
In dat licht moet het mij van het hart dat het hoopgevend is dat Piet
Hein Donner is uitgeroepen tot politicus van het jaar. Een minister
die indruk maakt door inhoudelijke overtuigingskracht en consequente
systeemverdediging. Die beschikt over een waardenkompas - zie het boek
"Op zoek naar leiderschap" van Paul ´t Hart en Marcel ten Hooven - dat
zo velen in de politiek kwijt lijken te zijn. Zonder zo´n
waardenkompas wordt vertrouwen gekwalificeerd tot een transactie onder
het motto "what have you done for me lately?". Dan wordt vertrouwen
vluchtig!
Voor de provincies lijkt 2006 een spannend jaar te worden. Minister
Remkes van Binnenlandse Zaken heeft het plan om de Tweede Kamer een
notitie over het middenbestuur aan te bieden en heeft onder andere de
commissarissen van de koningin gevraagd een analyse van de knelpunten
op papier te zetten. Dat debat is al - voor wie het volgt - volop
gaande.
Ik hoop één ding: dat de discussie niet weer primair over structuren
gaat, over het samenvoegen van provincies tot landsdelen en wat dies
meer zij. Zo'n discussie voer je pas aan het eind.
Het is van belang dat je eerst de maatschappelijke problemen van nu in
kaart brengt en analyseert hoe je die het beste kunt oplossen en wie
dat dan het beste kan doen en op welke manier. Pas dan gaan we
nadenken over structuren. En dan kan heel goed blijken dat je in de
Randstad de dingen heel anders moet gaan regelen dan in het Noorden.
Die discussie moeten we voeren, in die volgorde.
Als we daarin slagen - en ik heb er alle vertrouwen in - dan kunnen we
ons dit jaar opmaken voor de Statenverkiezingen en duidelijk maken dat
het huis van Thorbecke - met middenbestuur, en dit zeg ik speciaal
tegen Engbert Drenth - dat dit huis meer voorstelt dan het besparen
van een ritje Den Haag voor een lokaal bestuurder en uiteindelijk nog
niet zo gek in elkaar zit!
nieuwjaarsreceptie 2006 Nieuwjaarsreceptie 2006
Nieuwjaarsreceptie 2006 De beste wensen voor het nieuwe jaar!
9 januari 2006
Provincie Groningen