Erasmus MC
24-01-2006: Onderzoek aan biologische klok
gebundeld in groot Europees netwerk
In januari is een nieuw Europees onderzoeksnetwerk gestart, EUCLOCK
genaamd, waarin 34 onderzoekers van 29 verschillende universiteiten en
bedrijven uit 11 landen de krachten bundelen om het mechanisme van het
gelijkzetten van de biologische klok te ontrafelen. Voor dit unieke
onderzoek, dat in januari is gestart en 5 jaar gaat duren, heeft de
Europese Gemeenschap meer dan 16 miljoen Euro beschikbaar gesteld.
Nederlandse deelnemers aan dit initiatief zijn de Universiteit van
Groningen, het Leids Universitair Medisch Centrum, het Erasmus Medisch
Centrum en Personal Health Instute Int. VOF.
Nagenoeg alle hogere levensvormen vertonen circadiane (circa =
ongeveer; dies = etmaal) veranderingen in fysiologie en gedrag.
Bekende voorbeelden van circadiane ritmen bij de mens en andere
zoogdieren zijn de dagelijkse schommelingen in bloeddruk,
lichaamstemperatuur en prestatievermogen, alsmede de slaap-waak
cyclus. Deze biologische ritmen verlopen onafhankelijk van de
dagelijkse licht-donker cyclus en worden gestuurd door een intern
uurwerk in de hersenen, beter bekend als de "biologische klok". Om te
voorkomen dat de biologische klok uit de pas gaat lopen met het aardse
dag-nacht ritme, wordt hij iedere dag opnieuw gelijk gezet als reactie
op licht.
Het belang van het resetting mechanisme voor de biologische klok, en
dus voor het functioneren van een organisme, blijkt duidelijk uit het
feit dat de actieve periode van de mens zelden synchroon loopt met de
dag-nacht cyclus. We verlengen met behulp van kunstmatig licht
voortdurend de lengte van de natuurlijke dag. Wanneer we verre reizen
van oost naar west of omgekeerd maken moet de klok zich opnieuw
aanpassen aan de nieuwe tijd op de plaats van aankomst, een
verschijnsel beter bekend als jetlag. Verder kunnen bij het ouder
worden, of door een erfelijk defect in de biologische klok problemen
ontstaan bij de aanpassing van de slaap-waak cyclus aan de omgeving.
Wellicht de meest voorkomende oorzaak van desynchronisatie van interne
en externe tijd is werken in ploegendienst, iets wat 20% van de
beroepsbevolking doet.
EUCLOCK gebruikt geavanceerde onderzoeksmethoden op het niveau van
genen en eiwitten, fysiologie en gedrag. Zo wordt bijvoorbeeld
ploegendienst nagebootst in diermodellen en worden gegevens gekoppeld
aan onderzoek bij de mens. De verkregen onderzoeksresultaten zijn niet
alleen van groot fundamenteel belang, maar dragen ook bij aan een
verbeterd menselijk welbevinden in de moderne 24-uurs samenleving.