NIOD


5.7.2006

Tentoonstelling op het NIOD: Uitgeverij De Spieghel, Gerrit Jan van der Veen en de oorlogsjaren.

Op 5 juli opende Ageeth Scherphuis op het NIOD te tentoonstelling Uitgeverij De Spieghel, Gerrit Jan van der Veen en de oorlogsjaren. Deze tentoonstelling schetst de rol van Tine van Klooster en Koos Schregardus, twee vrouwelijke uitgevers. Zij traden in 1942 toe tot het kunstenaarsverzet, waar zij in contact kwamen met de beeldhouwer/verzetsman Gerrit Jan van der Veen. De tentoonstelling is nog tot eind oktober op het NIOD te bezichtigen

In 1926 begonnen dr Tine van Klooster (1894-1945) en Koos Schregardus (1897-1976) in Amsterdam Uitgeverij De Spieghel. Zij behoorden daarmee tot de eerste vrouwen in Nederland die een leidende functie in de uitgeversbranche bekleedden. De Spieghel, vanaf 1928 gevestigd op Prinsengracht 856, specialiseerde zich in het uitgeven van kunstboeken, (vertaalde) literatuur en natuurboeken. Zij gaf ook een aantal tijdschriften uit en werd vooral bekend als de uitgeverij van het literaire tijdschrift De Vrije Bladen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog weigerden de twee uitgeefsters zich aan te sluiten bij de Kultuurkamer en zij traden in 1942 toe tot het kunstenaarsverzet, waar zij in contact kwamen met beeldhouwer Gerrit Jan van der Veen. Op 1 mei 1944 gaf deze leiding aan een overval op het Huis van Bewaring op de Weteringschans. De Duitsers werden gealarmeerd en Van der Veen wist ternauwernood en zwaargewond te ontkomen naar het Spieghel-huis op de Prinsengracht, waar hij werd verpleegd door de beide uitgeefsters, verpleegster Coos Frielink, actrice Nell Knoop en Suzy van Hall, die een relatie had met Van der Veen. Het adres werd verraden, op 12 mei viel de Sicherheitspolizei het pand binnen. Samen met Van der Veen werden ook Tine Van Klooster, Suzy van Hall en Coos Frielink gearresteerd. Het pand Prinsengracht 856 werd leeggeroofd, en het archief van de uitgeverij ging verloren. Gerrit Jan van der Veen werd op 10 juni in de duinen bij Overveen gefusilleerd. Coos Frielink werd na een verblijf in de gevangenis aan de Amstelveenscheweg op Dolle Dinsdag vrijgelaten. Tine van Klooster stief op 30 januari 1945 in het concentratiekamp Ravensbrück. Suzy van Hall was in Dachau terecht gekomen, waar zij begin mei 1945 door de Amerikanen werd bevrijd. Na de oorlog heeft Tine's broer prof. dr. Hein van Klooster aan de Rijksuniversiteit Groningen ter nagedachtenis aan zijn zuster, die in 1924 in Groningen was gepromoveerd, een fonds geschonken, waaruit tot op heden beurzen voor vrouwelijke studenten worden betaald. Koos Schregardus en Suzy van Hall hebben na 1945 de uitgeverij nog een aantal jaren voortgezet. Zij waren bovendien actief in de `Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945'. In 1954 ging het fonds van De Spieghel over naar uitgeverij C.P.J. van der Peet en de twee vrouwen vestigden zich in de Dordogne, waar Koos Schregardus in 1976 stierf, Suzy van Hall twee jaar later.

De tentoonstelling is nog tot eind oktober op het NIOD te bezichtigen.

(Met dank aan de UBGroningen, UBAmsterdam en het Amsterdams Historisch Museum)