Partij van de Arbeid

Den Haag, 22 mei 2007

Bijdrage van het lid Hamer(PvdA) aan het plenaire debat over de jaarverslagen 2006

"Opdracht aan het kabinet: verbeter de uitvoeringspraktijk en wel direct"!

MdV,
"Het vertrouwen in de overheid is gedaald. Dit laat de regering niet onberoerd...… De regering beseft dat er veel van mensen gevraagd wordt...…. Zij wil nu voorrang geven aan een zorgvuldige uitvoering van de afgesproken maatregelen".

"2006 wordt ... vooral een jaar van werk in uitvoering.... zodat maatwerk kan worden geleverd aan individuele burgers... Het kabinet zal de vinger aan de pols houden... zodat eventuele problemen op tijd kunnen worden aangepakt”.

Tja, MdV, dat waren citaten uit de Troonrede van 20 september 2005 en de PvdA was het daar hartgrondig mee eens. Laat ik daarom met de deur in huis vallen. Het doet veel pijn om twintig maanden later te moeten constateren dat het juist in die uitvoering vreselijk is misgegaan. Daarvan zijn vele burgers de dupe geworden. Het maatwerk is niet geboden. En dat is slecht voor het vertrouwen in de overheid.

Volop noodzaak daarom voor de nieuwe regering om keihard aan de slag te gaan. Uit mijn betoog zal blijken dat het op grond van de jaarverslagen 2006 ook echt noodzakelijk was dat er een ander kabinet kwam. Een kabinet met meer aandacht voor de uitvoeringspraktijk.

MdV, ik realiseer me dat de kabinetsleden van nu niet allemaal verantwoordelijk zijn voor die mislukte uitvoering. Sterker nog, het was deze minister van Financiën die voorop liep in de oppositie tegen het kabinet dat zich eigenlijk vandaag zou moeten verantwoorden. Maar laat dat niet betekenen dat de huidige bewindslieden onbekommerd achterover kunnen leunen. Onze kritiek op de uitvoering in 2006 is tegelijkertijd de opdracht aan het nieuwe kabinet om het anders te doen.

In het debat over de regeringsverklaring hebben we aangegeven dat wij van de nieuwe regering een volstrekt andere aanpak verwachten. Een aanpak waarbij mensen niet worden buitengesloten maar waarin iedereen keihard nodig is. Deelname aan het kabinet betekent dan ook voor ons dat er een omslag moet worden gemaakt van: toenemende verschillen tussen arm en rijk naar eerlijk delen. Van "regels zijn regels" naar rechtvaardigheid;
van eigen verantwoordelijkheid naar gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Ik noem deze punten omdat wij weten dat de nieuwe regeringsploeg deze omslag zal moeten maken en ook omdat de PvdA-fractie het kabinet er op zal beoordelen dat zij tot deze omslag komt.

MdV,
Natuurlijk geef ik vandaag een oordeel over het uitgevoerde beleid. Maar ik zal ook iets zeggen over het VBTB-proces en enkele suggesties doen.

Het jaar van de uitvoering

MdV, Ik begon mijn betoog met de verwijzing naar het jaar van de uitvoering. Het kabinet toont over 2006 verheugende cijfers, met name over banengroei en economische opleving. Ook de PvdA is blij dat de werkgelegenheid weer groeit en de werkloosheid daalde. En het EMU-saldo was gelukkig weer positief. Wij zien daarin vooral de mondiale opleving van de economische conjunctuur en de torenhoge meevallers bij de gasbaten weerspiegeld, maar á la, laat ik dat feestje van het vorige kabinet niet verstoren. Belangrijker bij de beoordeling van het gevoerde beleid is voor ons de vraag hoe de uitvoering is verlopen. En juist op dat punt zijn de jaarverslagen onthullend.

MdV,
De regering die voorrang wilde geven aan een zorgvuldige uitvoering van de afgesproken maatregelen is daarin niet geslaagd. Het lukte het kabinet onvoldoende de hervormingsagenda om te zetten in een goede uitvoeringspraktijk. Het vorige kabinet is blijven steken in het denken in termen van beheersing en systemen. Vertrouwen in burgers en professionals was er niet bij. Ik zal dat illustreren op een aantal onderdelen. Ik ga hierbij niet meer dan zijdelings in op de financiële aspecten. Die komen de komende weken per departement nog wel aan de orde. Vandaag hebben we wat mij betreft een politiek debat.

MdV,
Ik begin met de Toeslagen, de miljoenenbureaucratie. De meest opvallende systeemwijziging was zonder meer de invoering van de toeslagensystematiek. Het kabinet dat "minder regels" in zijn vaandel voerde heeft daarentegen een bureaucratie van zorg- en huurtoeslagen opgetuigd van 6 miljoen uitkeringen. Half Nederland werd uitkeringsgerechtigd. Daarbij is veel mis, te veel mis gegaan: in honderdduizenden gevallen kon geen of nog geen juiste toeslag worden vastgesteld. De Rekenkamer én de Ombudsman spreken van een ernstige tekortkomingen. Dit geldt zowel de problemen rondom de zorgtoeslag, de huurtoeslag als de kinderopvangtoeslag. Het is alsof je iemand zijn portemonnee uit handen neemt of besluit hem of haar geen bankafschriften meer te sturen. Mensen raken totaal het overzicht kwijt met deze toeslagenpraktijk. Óf mensen weten niet wat ze krijgen, óf ze krijgen te weinig geld óf ze krijgen te veel geld en moeten later terugbetalen. En het gaat hier niet om enkele duizenden, maar enkele honderdduizenden mensen. Daarachter ligt nog de enorme problematiek van de polis- en loonadministraties die niet op orde is. Omdat de Belastingdienst niet goed functioneert, krijgt het UWV onvoldoende gegevens en kan het CBS dus geen betrouwbare cijfers geven over het verloop van de werkgelegenheid. Om de Nationale Ombudsman te citeren: "Bij stelselwijzigingen gaan vrijwel altijd dingen mis. Het is noodzakelijk om aan burgers die dan in de problemen komen opvang te bieden. Daaraan heeft het bij de Belastingdienst, het CVZ en ook bij het UWV ontbroken".

Die problemen zijn niet van vandaag of gisteren en het kabinet was ervoor gewaarschuwd. Laat ik hier duidelijk over zijn: in het Jaarverslag 2007 moet staan dat de problemen met de Toeslagen zijn opgelost. De bewindslieden van Zorg en Belastingen krijgen wat ons betreft de gele kaart met "dank aan hun voorgangers". Als de problemen eind 2007 niet zijn opgelost, moeten daar naar de mening van de PvdA consequenties aan worden verbonden.

MvdV. Ik ga nog even verder met het departement van de Zorg. Dit departement heeft de begroting van 238 pagina's weten te overtreffen met een verslag van 245 pagina's. Laat minister Ter Horst het maar niet horen! Ook inhoudelijk maakt het Jaarverslag ons niet gelukkig. Hoe komt het toch dat VWS op het gebied van de Zorg bijna altijd overschrijdingen kent? Ook in 2006 was dat weer het geval: het Beleidskader Zorg werd met 900 miljoen overschreden. De zorguitgaven in de periode 2003-2006 groeiden niet met de geraamde 1,7% per jaar maar met 2,1%. In de afgelopen regeerperiode werden die gaten in de Zorg steevast gedicht met meevallers in de Sociale Zekerheid, maar die meevallers zijn er niet meer. Graag hoor ik van het kabinet hoe zij dit hardnekkige ramingsprobleem gaat aanpakken. Dat het urgent is blijkt wel uit het feit dat de staatssecretaris van VWS er op haar eerste werkdag mee werd geconfronteerd dat de groei in de persoonsgebonden budgetten zo groot was (en is) dat we nu al over het subsidieplafond heen gaan. Is het waar dat dit probleem bekend was bij het vorige kabinet, maar dat er niets mee is gedaan? Verder hebben wij de indruk dat er diverse kunstgrepen zijn toegepast om de stijging van de zorgpremie te beheersen zoals: het opleidingsfonds dat niet meer uit de premie wordt gehaald maar naar de begroting is gegaan, verzekeraars die hun reserves hebben aangesproken. MdV, dat komt straks toch als een boemerang terug? Is de minister van Financiën dat met mij eens? En wat dan? Komt die verhoogde zorgpremie er dan alsnog en betaalt de burger de rekening of komt er een andere oplossing?

MdV, dan het vraagstuk van de Integratie
Vier jaar lang heeft het geduurd om een nieuwe wet te maken. De streefdatum van 1 januari 2006 werd uiteindelijk nog weer een jaar verschoven. "Een grote stelselwijziging", zo bracht minister Verdonk haar inzet op inburgeringbeleid. Ze heeft inderdaad van alles overhoop gehaald, maar bitter weinig om met trots te laten zien. Het aantal inburgeraars van 29.500 is een dieptepunt sinds de invoering van de Wet Inburgering onder Kok II. De doelstelling waas toch 60.000? De opleidingsinstituten zijn daarbij twee jaar lang in de ban geweest van mogelijke bezuinigingen, een problematiek die ergens tussen OCW en Justitie bleef hangen. Geen goede uitvoeringspraktijk dus en wederom de inburgeraars de dupe. We kunnen wel op de mensen mopperen dat zij zich niet goed integreren maar dan moeten we ze wel de kans bieden!

Bestrijding van illegaliteit was eveneens een belangrijk punt voor 2006. Het WODC-onderzoek naar illegaliteit heeft aangetoond dat het aantal illegalen in Nederland in principe gelijk is gebleven. Dit is teleurstellend aangezien er toch een aantal maatregelen is genomen om de illegaliteit te bestrijden. In de begroting 2006 werd toch gesproken over 65.000 verwijderingen? De vele stoere beloftes van de minister over terugkeerbeleid zijn dus niet waargemaakt.

MdV, de uitvoering van het milieubeleid
Soms heb je niet veel woorden nodig om het resultaat weer te geven. Of het nu gaat om luchtkwaliteit, bodem, water, of CO2-reductie, op vrijwel geen enkel vlak is er voortgang van betekenis geboekt. Bij energiebesparing was er zelfs achteruitgang. De plotselinge stopzetting van de MEP-regeling in augustus 2006 heeft een ontwrichtend effect gehad op het vertrouwen van de markt in de overheid waar het gaat om duurzame energie. Dat betekent dus een dikke onvoldoende voor het vorige kabinet. Gelukkig erkent het nieuwe kabinet deze wereldomspannende problematiek wél.

De paradepaarden van het vorige kabinet.

MdV, Ik kom bij een paar kernpunten van het vorige kabinet en de politieke partijen die er deel van uitmaakten. De punten waarop zij het verschil wilden maken.

MdV. Het normen- en waardendebat. Het kernpunt voor de premier van het vorige kabinet. Volgens het jaarverslag van Algemene Zaken is het gelukt om het besef daarover te vergroten. Maar de onderzoeken gaan vooral over het nut van de discussie en niet over de vraag of het tot ander gedrag heeft geleid. En dat valt zeer te betwisten: zo blijkt uit het Inspectierapport dat geweld en seksuele intimidatie bij leerlingen van het lager onderwijs toeneemt. Dat lijkt me een triest voorbeeld van verlies aan goede normen en waarden.

Ook op het gebied van onderwijs, het punt van D66, is het kabinet naar onze mening niet geslaagd in de uitvoeringspraktijk. Het aantal leerlingen dat naar scholen voor leerlingen met gedragsproblemen blijft schrikbarend groeien, net als de wachtlijsten. Mijn collega Angelien Eijsink heeft hier keer op keer voor gewaarschuwd en terecht blijkt nu. Ook het inrichten van 1.000 veiligheidsplaatsen in het (voortgezet) speciaal onderwijs is maar ten dele gelukt, terwijl dit als een van de belangrijke oplossingen werd gezien voor de agressie in scholen na de moord op de conrector in Den Haag. Er was gesteggel over cijfers over het voortijdig schoolverlaten en de belangrijkste maatregel om het voortijdig schoolverlaten aan te pakken, het invoeren van een diplomaplicht voor jongeren tot 23 jaar of zoals sommigen zelfs willen tot 27 jaar, werd uitgesteld. De problematiek van het voortijdig schoolverlaten is dan ook nog altijd even groot. En ook telt Nederland al jaren 1,5 miljoen functioneel analfabeten. Het vorige kabinet is terecht met een Aanvalsplan Laaggeletterdheid gekomen. Maar de grote zorg is dat het plan in de opbouwfase blijft steken. En in dit licht is het nog zorgelijker dat een grote groep leerlingen aan het begin van het voortgezet onderwijs onvoldoende kan rekenen en lezen, waarover de onderwijsinspectie de alarmklok heeft geluid. En dan het innovatieplatform. Eén van de concrete doelen was dat er in 2007 in vergelijking met 2000 15 % meer studenten zou zijn ingeschreven voor hogere bèta- en techniekopleidingen. En wat is het resultaat. Op het hbo blijkt er zelfs sprake van daling van de instroom (-7,5 %).

MdV,
Als het gaat om veiligheid, rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding, ook topprioriteiten van het vorige kabinet, verbaast ons het ontbreken van een gevoel voor urgentie en continuïteit. Gemeenten geven 335 miljoen meer uit aan veiligheid dan ze in het Gemeentefonds krijgen. In 2006 zijn ze daarvoor met 220 miljoen gecompenseerd. Incidenteel. Maar veiligheid houdt toch niet op per 31 december 2006? Bij veelplegersplaatsen is er onderuitputting. In de jeugdstrafrechtketen zijn de voorgenomen normtijden voor het eerste verhoor of onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming niet gehaald, net zo min als de normtijden in de jeugdreclassering. Dat past toch niet in een lik-op-stuk beleid voor jeugd?

Wat wordt niet verantwoord?

MdV, Er staat ook veel niet in de jaarverslagen. Zo wordt niet ingegaan op het niet-gebruik van inkomensregelingen en er staat niets in de jaarverslagen over de ontwikkeling van de armoede in Nederland. Er wordt niets gezegd over het niveau van dienstverlening door uitvoeringsorganen op het terrein van SZW. Ten onrechte. Beslissingen door het UWV leidden tot 124 duizend bezwaarschriften. In het eerste kwartaal van 2006 was de uitvoering van de ziektewet door UWV rampzalig. Mensen kregen hun uitkering niet of veel te laat. En, bij alle waardering voor de resultaten van de discussies over herziening van het Statuut en de staatkundige vernieuwing die broodnodig is, het heeft de daadwerkelijke problemen, bijvoorbeeld op het gebied van armoede, jongeren en onderwijs, naar de achtergrond gedrukt. Ook daarover lezen we niets. Net zo min als dat wij lezen over het vele geld dat niet bij de uitvoerders terecht kwam of over bijvoorbeeld de klachten van scholen en bedrijven dat in tegenstelling tot de doelstelling van vermindering van regeldruk er alleen maar meer administratieve lasten zijn gekomen.

MdV, het was de ministeriële invaller Winsemius die nog melding maakte van 40 wijken die in de gevarenzone zijn beland. Niets daarover in het jaarverslag!

Natuurlijk MdV, ik realiseer me dat niet alles in de jaarverslagen kan staan, maar het gaat hier om zaken die kwetsbare mensen raken. En juist een kabinet wat zo de mond vol had over verantwoordelijkheid van burgers moet ook zelf die verantwoordelijk nemen en had zich hierover dus wel moeten verantwoorden.

Het verantwoordingsproces zelf

MdV,
Ik kom als vanzelf bij mijn laatste punt: het VBTB-proces zelf. Laat ik vooraf dit stellen: als er één fractie is die het belang van VBTB erkent en blijft benadrukken, dan is dat de PvdA. Wij willen dan ook per sé doorgaan met dit proces. Daarbij sluiten we de ogen niet voor de beperkingen en de hindernissen. Die zijn er en dat is op zich niet verontrustend. De goed lopende praktijk van de Miljoenennota en de departementale begrotingen is ook niet in 7 jaar tot stand gekomen. Het proces moet dus worden verbeterd. Op dat punt ben ik blij met de woorden die de minister van Financiën daarover al heeft gezegd. Wij sluiten ons aan bij die lijn. Kort gezegd: In een democratie is verantwoorden nodig en onmisbaar. We moeten ons voortdurend richten op de uitvoering. Verantwoorden is geen op zich zelf staand proces: de lessen moeten worden vertaald naar de praktijk. We moeten de bureaucratie en de papierwinkel verminderen, ook rond VBTB.

De suggestie van de Minister van Financiën om mee te denken nemen we graag over. In dat verband doe ik namens mijn fractie graag enkele voorstellen. Zo stellen wij voor het financiële deel van het verslag te koppelen aan het proces van de Voorjaarsnota. De lessen van het ene jaar kunnen zo direct worden gekoppeld aan de praktijk van het lopend jaar. Die koppeling moet in de Voorjaarsnota dan ook expliciet worden gemaakt. Een woordelijk jaarverslag krijgt de vorm van een jaarverslagrede, uitgesproken door de minister-president gevolgd door een debat. Daarbij moet u voor de vorm denken aan die van een regeringsverklaring. Uit die jaarverslagrede moet blijken welke doelen wel en welke niet zijn bereikt, mét de lessen die daaruit worden getrokken. Het debat dat daarop volgt wordt dan dus ook een echt politiek debat waarin de Kamer haar oordeel kan geven.

Daarnaast stellen wij voor dat ook de Tweede Kamer zelf onderzoek doet. Wat ons betreft besluit de TK bij de begrotingsbehandelingen welke zaken ze het komend jaar wil gaan onderzoeken en precies wil volgen. De resultaten van dat onderzoek worden ook gepresenteerd op Verantwoordingsdag en besproken bij het debat over de jaarverslagrede. De Kamer kan daarbij wat ons betreft ook kiezen voor een departementoverstijgend onderwerp zoals bijvoorbeeld een verbeterde uitvoeringspraktijk waarbij over meerdere departementen onderzoek wordt gedaan.

Tenslotte

MdV,
Daarmee rond ik af, in het besef dat wij niet alleen de vorige regering hebben gekritiseerd, maar in die kritiek de nieuwe regering ook een zware opdracht hebben gegeven. Ik ben daarom heel erg benieuwd hoe dit kabinet tegen de kritiekpunten aan kijkt. En hoe het kabinet denkt dit de komende tijd te gaan verbeteren. Ook hoop ik een reactie van het kabinet en de van de fracties in de Kamer te krijgen op mijn voorstellen gericht op een verbetering van het VBTB-proces.

Met vriendelijke groet,

Chantal Linnemann
Secretaresse Voorlichting

Tweede Kamer-fractie Partij van de Arbeid
Plein 2
K 117
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
Tel: 070 318 2694
Fax: 070 318 2800
c.linnemann@tweedekamer.nl