Lof en troost van de wijsbegeerte (Hans Achterhuis)
30.05.2007 / 15:28 / Rubriek: Binnenland / Organisatie: Universiteit twente
Universiteit twente
Lof en troost van de wijsbegeerte (Hans Achterhuis)
'Wie schrijft als filosoof, schrijve persoonlijk of schrijve niet.' Met een rede onder dat
motto neemt Hans Achterhuis op donderdag 7 juni afscheid van de Universiteit Twente als
hoogleraar Algemene Wijsbegeerte. De Twentse filosoof maakt zich sterk voor een brede
benadering van filosofie, waarin ethiek en het nadenken over wat een geslaagd leven
inhoudt, net zo belangrijk zijn als logica en kennistheorie. En hij kondigt meteen een
nieuwe studie aan, waarin hij probeert de gewelddadigheid van onze tijd te begrijpen:
'Met alle geweld'.
Vanzelfsprekendheden onderuithalen is voor Achterhuis een van de hoofdtaken van de
wijsbegeerte. Daaruit verklaart hij ook wat hem twee decennia aan problematieken heeft
beziggehouden, van vroege bestsellers als 'De Markt van Welzijn en Geluk' uit 1979 tot
'Politiek van de goede bedoelingen' uit 1999. Als onverbeterlijke moralist, zoals hij
zichzelf noemt, waren 'ongemakkelijke filosofen' die zijn eigen moralisme uitdaagden, bij
hem favoriet: Camus en Illich voor de 'jonge' Achterhuis, Macchiavelli voor de 'oude' en
van begin tot eind, om existentiële inhoud èn stijl van filosoferen, Hannah
Arendt.
Utopie
Kritisch filosoferen betekende voor Achterhuis daarom ook: tegen zichzelf indenken. Zijn
legitimatie van revolutionair geweld in 'Filosofen van de derde Wereld' uit 1975 was
destijds een perfecte uitdrukking van de tijdgeest. Niettemin zag diezelfde Achterhuis al
vroeg een aantal ontsporingen en dwaalwegen uit die lange jaren zestig. Het nastreven van
utopische doeleinden hoorde daar ook bij. 'Ik moest en zou begrijpen hoe het utopische
verlangen zich in de westerse geschiedenis had gemanifesteerd. 'De erfenis van de utopie'
was de uitkomst van deze lange zoektocht.' Ook zijn actuele thema van het
geweld behelst deels een kritische reflectie op de lichtvaardige wijze waarop progressief
Nederland - maar ook hijzelf - in een recent verleden over geweld nadachten.
Anglo's
De filosofie waar Achterhuis de lof van zingt, is breed als het leven zelf. Vandaar zijn
moeite met vakgenoten uit wat heet de Angelsaksische traditie, die de exacte en
natuurwetenschappen tot norm voor wetenschap en filosofie verheffen en zich enkel wensen
in te laten met taalfilosofie, kentheorie en logica. Tegenover deze meerderheidsrichting
verdedigt Achterhuis de traditie van de zogeheten continentalen uit het oude Europa, die
daarnaast plaats inruimen voor ethiek, politieke filosofie, esthetiek en religie.
Sterker, hij lanceert als hypothese die hij graag ter weerlegging aanbiedt: 'De anglo's
mogen op hun beperkte vakgebied (...) ongetwijfeld interessant en waardevol onderzoek
verrichten. Zodra zij zich daar wetenschappelijk of maatschappelijk buiten wagen, gaat
het mis. Dan zijn zij ineens al hun stelregels over helderheid en argumentatie vergeten.
Op al deze bredere terreinen lijkt het mij dat continentale denkers veel zorgvuldiger met
argumenten en vooronderstellingen omgaan.'
Achterhuis prijst zich gelukkig van voor de 'publish of perish'-generatie te zijn. Als
zijn boeken de maatschappij een spiegel voorhouden, dan mede omdat hij in zijn
universitaire leven de ruimte kreeg om vrijelijk de groten onder de filosofen te
frequenteren. Voor hun vriendschap en, waar nodig, woorden van troost.
Noot voor de pers
De afscheidsrede van prof. dr. H.J. Achterhuis, getiteld Lof en troost van de filosofie,
is elektronisch tot 7 juni verkrijgbaar bij Petra Bruulsema, 053-489 3297,
p.bruulsema@utwente.nl Daarna is de tekst in de boekhandel verkrijgbaar (uitgeverij
Ambo).
Contactpersoon Universiteit Twente, Bureau Communicatie: Berend Meijering, 053-489 4385,
e-mail: b.meijering@utwente.nl