Gemeente Gaasterlân-Sleat
Open Monumentendag
Organisatie door informatiecentrum Mar en Klif in Oudemirdum.
Contactpersoon: W. Runia 0514 571777
Overzicht geopende monumenten zaterdag 8 september 2007.
Balk:
- Rooms-katholieke kerk
- Protestantse kerk It Breahûs
Sloten:
- Korenmolen
- Protestantse kerk
- Museum Stedhûs Sleat
Sondel:
- Protestantse kerk
Oudemirdum:
- Informatiecentrum Mar en Klif
- Luchtwachttoren
- Protestantse kerk
Harich:
- Hervormde kerk
Oudega:
- Hervormde kerk
Beschrijving Monumenten:
Balk
Sint Ludgeruskerk, Raadhuisstraat 44, 8561 BH
In 1883 kreeg het gezicht van Balk een heel ander uiterlijk. In dat
jaar kwam namelijk de bouw van de nieuwe Rooms-katholieke kerk gereed.
Het gebouw en met name de toren, dat hoog boven de huizen uitsteekt,
liet zien dat de katholieken er weer waren na een lange tijd van
kerken in schuilkeldertjes en maatschappelijke achterstelling.
Naast vele frescos van de schilder J.M. Ydema en de fraaie
gebrandschilderde ramen van kunstatelier Kocken uit Utrecht, is het
hoogtepunt van het kerkinterieur toch wel het hoogaltaar.
Dit neogotisch zandstenen beeldhouwwerk werd in 1899 te Utrecht
gemaakt door Friedrich Wilhelm Mengelberg. Aanvankelijk stond het
altaar in Zwolle en werd in 1963 door de toenmalige pastoor van Balk
aangekocht. Van dit soort neogotische altaren zijn er maar twee in
Nederland te vinden, één in Hilversum en één in Balk.
Protestantse kerk: It Breahûs, Van Swinderenstraat 6, 8561 AP
Het interieur van deze kerk, dat stamt uit 1728/1729, werd in het jaar
1998 grondig gerestaureerd en vernieuwd. Het gebouw heeft een totaal
nieuwe uitstraling gekregen door o.a. kleurstelling en verlichting.
Bij de kleurstelling is zichtbaar gemaakt dat elementen in het
interieur uit verschillende perioden stammen. Het bovenste deel van de
kansel is afkomstig uit een eerdere Hervormde kerk, dat in 1729 werd
afgebroken; de huidige bankopstelling stamt uit 1914 en het orgel uit
1834. In 1998 werd het reeds jaren eerder uit de kerk verwijderde
doophek in de Avondmaalstafel verwerkt. Twee wapenschilden werden
voorzien van de juiste heraldische kleuren. Het reeds in 1995
gerestaureerde denkraam is een pronkstuk in deze overigens eenvoudige
kerk, dat als voorbeeld van de kerkbouw uit de 18^e eeuw kan dienen.
Sloten.
Protestantse kerk, Heerenwal 53, 8556 XW
Het kerkgebouw is gebouwd door Pyter Cornelisz Cammelingh en Jan
Jacobs uit Edam, volgens bestek en conditiën van 24 september 1646,
voor de overeengekomen prijs van 8344 caroliguldens.
Op de 14^e mei 1647 legt de eerste President kerkvoogd dr. Epeus van
Oosterzee en de Verzetsman der stad Sloten de eerste steen van het
huidige kerkgebouw.
De kerk is opgetrokken van kleine gele baksteen en bestaat uit
éénschepige ruimte, welke aan de oostzijde door een halve tienhoek is
gesloten.
Boven de zware balklaag - voorzien van z.g. sleutelstukken - is een
houten tongewelf aangebracht rustend op de muurplaten welke tegen de
achtergevel zijn voorzien van 4 houten beeldjes (die volgens
Alberdinck Thijm vermoedelijk de vier menselijke deugden uitbeelden).
Verdere bezienswaardigheden zijn:
- het grote Jan Harmens orgel is in 1710 gebouwd en in 1786 bij
besluit van de magistraat;
- de koperen kronen, geschonken door de familie Van Coehoorn;
- diverse grafzerken van vooraanstaande families uit Sloten;
- rouw- en wapenborden;
- Poutsmabank, toendertijd in gebruik bij het aan de
Lindengracht gevestigde internaat.
Museum Stedhûs Sleat, Heerenwal 48, 8556 XW
Het Museum Stedhûs Sleat, de naam verraad het al, is gehuisvest in het
oude stadhuis van Sloten. Sinds de samenvoeging op 1 januari 1984 van
de gemeenten Sloten, Gaasterland en een gedeelte van de gemeente
Hemelumer Oldeferd, heeft het stadhuis een museumfunctie gekregen. Dit
in 1759 gebouwde monumentale pand heeft een grondige restauratie
ondergaan en is geheel in zijn oude glorie hersteld. De volledig
nieuwe inrichting van het museum sluit aan bij de specifieke sfeer van
het gebouw en benadrukt op speelse wijze het vroegere gebruik als
stadhuis. Het biedt de bezoeker nu een verrassende en levendige kijk
op de stadsgeschiedenis door middel van presentaties vol technisch
vernuft en een uitgekiende vormgeving. Minstens zo mooi is de
presentatie van Laterna Magica, het toverlantaarnmuseum van oud-
Slotenaar Peter Bonnet.
Korenmolen ,, De Kaai, Bolwerk ZZ 81, 8556 XS
Deze zgn. Bovenkruier, werd vanouds al gebruikt als korenmolen en is
in 1755 gebouwd op de plaats waar voorheen een ouder type molen heeft
gestaan. De molen staat op de Lemster Dwinger één van de vroegere
bastions van de stad Sloten en is in beheer bij de vereniging
Korenmolen.
Jonge enthousiaste molenaars zijn in hun vrije tijd bezig het aloude
beroep van molenaar uit te oefenen en verkopen daarbij meel aan
particulieren.
Sondel.
Protestantse kerk ,, De Haven, Beuckenswijkstraat 1A, 8565 GM
In 1495 zou de katholieke kerk zijn opgebouwd uit de restanten van een
nog oudere kerk, dat door de brand zou zijn verwoest. De kerk van nu
dateert uit 1870 en is gebouwd op de fundamenten van een het vroegere
middeleeuws kerkje. De kerk zelf is geen monument. De eikenhouten
preekstoel is uit de 17e eeuw en met een overhuifde familiebank uit
dezelfde eeuw zijn deze uit de oude kerk naar de nieuwe kerk
overgebracht. Dit gebeurde ook met de luidklok. Deze heeft geen
opschrift en juist daarom wordt het geschat als een der oudsten van de
streek. Volgens deskundigen kan hij wel 700 jaar oud zijn.
Het orgel werd in 1897 ingewijd. Het is geplaatst ter nagedachtenis
aan Vrouwe van Swinderen, die erg op Gaasterland was gesteld. Dit
blijkt uit de tekst dat op het bord onder het orgel staat vermeld.
Op de begraafplaats ligt o.a. Cornelis Fransicus Frisius Hylckama
begraven. Op zijn grafzerk wordt vermeld, dat hij majoor was en ridder
in de Militaire Willemsorde. Deze orde had hij verdiend door zijn
heldhaftig optreden bij Quatrebras en in de tiendaagse veldtocht. Hij
was indertijd aangesteld door Napoleon als Garde dHonneur. Verder
liggen er verschillende grafstenen van Franse vluchtelingen, die in
Gaasterland hun toevlucht zochten. Ook hier liggen leden van de
voorname familie Rochefort en Carpentier begraven.
Oudemirdum.
Informatiecentrum Mar en Klif, De Brink 4, 8567 JD
Het informatiecentrum Mar en Klif te Oudemirdum is als gebouw geen
monument in de zin van de Monumentenwet. Wel is wat de bezoeker binnen
aantreft een bezoekje waard. De vaste expositie in het centrum geeft
de bezoeker een beeld van het ontstaan, de cultuur en recreatieve
mogelijkheden in het nationaal Landschap Zuidwest Friesland. In het
gebouw is ook het toeristisch informatiepunt Gaasterland Promotion
gevestigd. Wil de bezoeker meer specifieke informatie over
activiteiten en voorzieningen in de regio, dan kan men hier goed
terecht.
Tijdens de Open Monumentendag is er weer van 14.00- 17.00 uur een
ruilbeurs voor prentbriefkaarten.
Luchtwachtoren, Huningspaed 2 8567 LL
De toren werd in 1953 door het Korps Luchtwachtdienst op de hoogste
heuvel van Gaasterland gebouwd en gebruikt als uitkijkpost voor het
waarnemen van eventueel vijandelijke vliegtuigen. Door technologische
ontwikkelingen raakte de toren in het midden van de zestiger jaren in
de twintigste eeuw buiten gebruik en raakte in verval. Er zijn zelfs
plannen geweest om de toren af te breken. De
Gebroeders Jaarsma uit Oudemirdum kochten de toren en knapten deze op
zodat 4 juni 1992 de heropening kon plaatsvinden. Nu is de toren op
bepaalde tijden voor beklimmen en bezichtiging geopend.
Protestantse kerk ,, De Fontein, Kerkstraat 1, 8567 JE
De kerk dateert van 1790 en is gebouwd op de fundering van een Rooms
Katholieke kerk. De bouw werd financieel mogelijk gemaakt door de
opbrengsten van het materiaal van de oude kerk. De kerk is in 1999
grondig gerestaureerd.
Reeds vanaf de 17e eeuw was het gebruikelijk dat bij nieuwbouw van
kerken geldelijke bijdragen of giften in natura door provinciale
autoriteiten beschikbaar werden gesteld. Glasgeschilderde ramen waren
één van de favoriete giften.
In de 18^e eeuw tot het begin van de 19^e eeuw waren het vooral de
gebroeders Jurriën en Ype Staak, glasschilders, die voor verschillende
Friese kerken ramen maakten.
Het raam, geschonken door de Staten van Friesland, is nog in de kerk
aanwezig. Drie andere ramen zijn in het verleden door storm verloren
gegaan.
Oudega.
Hervomde Kerk, Aldewei 6, 8582 KX
Al in 1421 werd de Parochiekerk van Oudega genoemd. Deze kerk werd in
1486 tijdens de gevechten om de Stins van Ige Galama verwoest. De
herbouwde parochiekerk was aanzienlijk groter dan tegenwoordig.
Volgens de overlevering dienden de toren als baken voor zeevarenden.
De in 1692 gebouwde kerk, met dezelfde afmetingen als heden ten dage,
werd wegens ernstige verzakking afgebroken. De huidige kerk dateert
van 1850 waarbij in 1992 een algehele restauratie werd afgerond.
Harich.
Hervormde Kerk, Stinsenwei 12, 8571 RJ
De hoge toren met zijn gemetselde stenen bedekking (plm. 12^e eeuw)
wijst u al van ver de weg naar dit monument. Al in het jaar 1132 wordt
er gesproken van het parochiekerkje te Harich, gewijd aan de Heilige
Laurentius. De van oorsprong Rooms Katholieke kerk werd in 1580 door
de hervormers overgenomen. Het type spits van de Harichster toren is
met haar stenen in zijn soort bijzonder.
In de kerstnacht van 1979 woedde er een grote brand in de kerk. Het
houten gewelf werd voor een groot gedeelte verwoest en ook het mooie
orgel ging geheel verloren. Van het oorspronkelijke meubilair is
alleen de kansel bewaard gebleven.
Kerkhof Hervormde kerk, Stinsenwei 12, 8571 RJ
Dit kerkhof is beslist de moeite waard om te bekijken. De gidsen
kunnen waardevolle informatie geven. Het hooggelegen kerkhof is
welhaast geheel bedekt met graftekens.
Op het kerkhof zijn ook Franse Refugiés begraven, die een tijdlang in
Ruigahuizen woonden.
Een voorwerp van opmerkelijke ouderdom werd omstreeks 1924 in de grond
van het kerkhof aangetroffen: een rode zandstenen sarcofaag met
deksel. Men heeft de sarcofaag in de grond laten zitten.
Opvallend is hier de grafkelder van de adellijke familie van Swinderen
van Huize Rijs.
De kelder werd in 1859/1860 gesticht. Inmiddels zijn daar elf leden
van de familie begraven.