3 januari 2008
Weggebruikers redelijk goed in staat te compenseren voor onverwacht
gedrag van anderen
Riskante situaties komen voor tijdens bijna elke autorit. Toch loopt
het meestal goed af. Dit heeft weinig met wonderen en alles met
verwachtingen te maken die (gemotoriseerde) weggebruikers over elkaar
in verkeerssituaties hebben. Maura Houtenbos van de Stichting
Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid SWOV bracht ze in kaart
in haar proefschrift Expecting the unexpected waarop zij op 8 januari
2008 aan de Technische Universiteit Delft beoogt te promoveren. Haar
resultaten zijn van belang bij de ontwikkeling van intelligente
in-voertuigsystemen (ADAS) die de communicatie tussen bestuurders
onderling kunnen ondersteunen. Want hoe beter die is, met name in
onverwachte situaties, hoe veiliger het verkeer.
Onverwacht lang niet altijd onveilig
De onderzoeksresultaten laten zien dat verwachtingen een belangrijke
rol spelen bij het veilig afwikkelen van ontmoetingen tussen
verkeersdeelnemers op kruispunten. Twee factoren bleken specifiek van
belang: onzekerheid over hoe een andere weggebruiker zich gaat
gedragen en de tijd en ruimte die er is om op het gedrag van die ander
te reageren (de interactieruimte).
Opvallend is dat onverwacht gedrag van andere weggebruikers lang niet
altijd tot een onveilige situatie leidt. De ontmoetingen lopen meestal
goed af omdat automobilisten compenseren voor afwijkend, onverwacht
gedrag van anderen. Als iemand bijvoorbeeld geen voorrang lijkt te
krijgen, dan remt hij zelf maar. Overigens lijken automobilisten zich
niet zo bewust te zijn van dit mechanisme.
Met meer interactieruimte, minder kritieke situaties
In het onderzoek is ook gekeken wat er gebeurt als de interactieruimte
groter is, bijvoorbeeld door de zichtbaarheid van de kruisende weg te
verbeteren of door extra informatie in het voertuig te geven. In dat
laatste geval kregen de automobilisten via piepjes en knipperende
lampjes informatie over de richting en de snelheid waarmee verkeer
vanuit een zijweg het kruispunt naderde. Deze informatie werd niet
alleen als nuttig, maar ook als rijtaakontlastend ervaren. De extra
informatie bleek geen invloed te hebben op de beslissing al dan niet
voorrang te verlenen. Wel bleken bestuurders bij een grotere
interactieruimte minder vaak hard te remmen en waren er minder
"bijna-ongevallen". Bestuurders die vaak betrokken waren bij
bijna-ongevallen, hadden over het algemeen de neiging pas laat het gas
los te laten als ze een kruispunt naderden.
Achtergrond
Om intelligente in-voertuigsystemen (ADAS) te ontwikkelen die
weggebruikers helpen ontmoetingen met anderen veilig te laten verlopen
is een goed begrip van alle aspecten van interactief verkeersgedrag
onontbeerlijk. Het promotieonderzoek van Houtenbos geeft meer inzicht
in de kenmerken en het verloop van de interactie tussen bestuurders op
met name kruispunten. Voor haar onderzoek heeft zij een nieuwe
onderzoeksmethode ontwikkeld die het mogelijk maakt na te gaan hoe
weggebruikers hun rijgedrag normaliter op elkaar afstemmen en wat de
rol van verwachtingen daarbij is. Zij heeft namelijk gebruik gemaakt
van twee aan elkaar gekoppelde rijsimulatoren. Daarmee kunnen twee
proefpersonen op elkaar reageren en kan het interactiegedrag
nauwkeurig bestudeerd worden. Traditionele rijsimulatoren gebruiken
geprogrammeerd gedrag van andere weggebruikers wat minder inzicht
geeft in het interactieproces. Het koppelen van twee rijsimulatoren
blijkt een veelbelovende methode om interactief verkeersgedrag
systematisch en tot in detail te bestuderen.
Aanpak
Houtenbos heeft gepoogd een theoretisch model te ontwikkelen dat de
informatieverwerking van meerdere bestuurders in interactiesituaties
beschrijft, waarbij de rol van verwachtingen expliciet is meegenomen.
Vervolgens is eerst aan de hand van foto's en korte filmpjes van
verkeerssituaties nagegaan welke aspecten automobilisten noemen als
hen wordt gevraagd naar hun verwachtingen bij ontmoetingen op
kruispunten. De antwoorden konden in drie hoofdcategorieën worden
ondergebracht, namelijk aspecten die te maken hadden met:
- voorrang
- andere weggebruikers
- de locatie van andere weggebruikers.
Vervolgens is in een tweetal rijsimulatorexperimenten nagegaan hoe
verwachtingen de afwikkeling van ontmoetingen beïnvloeden. Daarvoor
zijn zowel verwachte als onverwachte situaties nagebootst.
++++++++++++++++++++++++++++
Promotie
Maura Houtenbos (1977) promoveert op dinsdag 8 januari aan de
Technische Universiteit Delft. Prof.dr. A.R. Hale en prof.dr.ir. P.A.
Wieringa zijn haar promotoren. Het onderzoek was onderdeel van het
door NWO en Connekt gefinancierde project BAMADAS (Behavioural
Analysis and Modelling for the Design and Implementation of Advanced
Driver Assistance Systems) en is uitgevoerd bij de Technische
Universiteit Delft en de SWOV.
Maura Houtenbos studeerde Cognitieve Psychologie aan de Vrije
Universiteit Amsterdam. Tijdens haar afstudeerstage bij TNO
Soesterberg kwam ze in aanraking met de toegepaste psychologie op het
gebied van verkeer. In 2002 begon zij aan haar promotieonderzoek bij
de TU Delft en trad zij tevens in dienst van de SWOV als onderzoeker.
Haar proefschrift, Expecting the unexpected: A study of interactive
driving behaviour at intersections, is integraal te vinden op de
website van de SWOV.
++++++++++++++++++++++++++++
Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid