Radboud Universiteit Nijmegen


Nijmeegse superkoeler op weg naar Chili

De Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili krijgt nieuwe instrumenten. Een deel ervan is van Nederlandse makelij. De optische instrumenten worden gemaakt door ASTRON in Dwingeloo, de cryostaat werd gemaakt in Nijmegen. Geen geringe prestatie, want deze superkoeler moet heel licht zijn, de temperatuur stabiel houden op een paar tienden van een graad én aardbevingen doorstaan.

Aan het eind van de maand gaat het apparaat scheep naar Chili, met een omweg via het ESO-hoofdkantoor bij München. ESO staat voor European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere. De onderzoekers van de afdeling Sterrenkunde van het Institute for Mathematics, Astrophysics and Particle Physics krijgen in ruil voor deze technische bijdrage extra meettijd met de grote telescoop.

Het TechnoCentrum van de B-faculteit van de Radboud Universiteit Nijmegen ontwierp de superkoeler voor de X-shooter, een instrument dat golven uit het heelal van 0,3 tot 2,5 micron zichtbaar maakt (het nabije-infraroodspectrum). Hiermee kunnen verschillende bewegingen van dubbelsterren tegelijk bekeken worden.

Nu staan er bij de natuurwetenschappers tal van die apparaten om onderzoeksapparatuur gelijkmatig koud te houden, maar deze cryostaat mocht maar 400 kilo wegen. Dat is weinig, als je bedenkt dat het ding een kracht van 10.000 kilo te verdragen krijgt. De instrumenten zitten namelijk in een vacuümkamer. Tegelijkertijd moest de koeler heel stijf worden: de telescoop in Chili staat in een berggebied waar de aarde nog wel eens wil schudden. Gerben Wulterkens, die het mechanische ontwerp maakte, loste deze schijnbaar tegenstrijdige eisen op door de vacuümkamer te maken van dun aluminium (5 mm) en te verstevigen met hoeken die slechts in één richting vrij kunnen bewegen. 'Zo kan hij niet gaan trillen en in zijn eigen frequentie komen. Je kent wel die beelden van bruggen die als een springtouw golven bij een aardbeving? Dat mag met dit apparaat dus absoluut niet gebeuren.'

Inmiddels is de cryostaat in Dwingeloo gevuld met optische instrumenten en heeft het instrument de maidenproof doorstaan. Na verdere tests bij ASTRON zal de nabij-infraroodarm eind januari 2008 worden verscheept naar het ESO-hoofdkantoor in Garching, waarna het geïntegreerde instrument in het najaar van 2008 operationeel zal zijn op de Very Large Telescope.

De cryostaat wordt getest in de Nijmeegsewerkplaats De cryostaat wordt getest in de Nijmeegse werkplaats.