Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Persbericht, 8 januari 2008. EMBARGO TOT DONDERDAG 10 JANUARI 2008, 20.00 UUR

IJskappen in fossiele broeikasperiode

Wetenschappers van het NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek hebben samen met collega's uit Amerika, Duitsland en Engeland voor het eerst aanwijzingen gevonden dat er kortstondig ijskappen waren in een eerdere broeikasperiode tijdens het dinosaurustijdperk; het Krijt. De onderzoekers combineerden hiervoor de Texelse 'oer-thermometer' met de analyses van fossiele kalkschelpjes van ééncellig dierlijk plankton. De onderzoeksresultaten leveren een beter inzicht in de natuurlijke klimaatvariatie en de mogelijke gevolgen van het broeikaseffect. Het onderzoek wordt deze week gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

Algemeen wordt aangenomen dat de eerste substantiële ijskappen op de Zuidpool pas circa 33 miljoen jaar geleden ontstonden. Voor deze tijd was de Aarde een broeikaswereld met hoge temperaturen die de vorming van ijs op de Noord- en Zuidpool tegenhielden. Eerder onderzoek van het NIOZ liet al zien dat temperaturen van tropische oceanen in de Krijtperiode, ca. 91 miljoen jaar geleden, 3-8 °C hoger waren dan op dit moment. Deze hoge temperaturen leken uit te sluiten dat er in die tijd grote ijskappen bestonden.


*** Oer-thermometer ***
De auteurs analyseerden de isotoopverhouding van zuurstofatomen in microscopisch kleine fossiele kalkschelpjes van foramaniferen. Dit zijn ééncellige micro-organismen behorend tot het dierlijk plankton. Het materiaal was afkomstig van 92 miljoen jaar oud sediment uit een kern die geboord is voor de kust van Suriname in het kader van het internationale Ocean Drilling Program (ODP). De isotoopverhouding in deze skeletjes wordt bepaald door de zeewatertemperatuur ter plaatse en door de hoeveelheid ijs in de poolgebieden De zuurstof-isotoop samenstelling van ijs is namelijk heel anders dan die van oceaanwater. Uit de analyses van de kalkschelpjes bleek dat er gedurende een korte periode van ongeveer 200.000 jaar een duidelijke verandering in isotoop samenstelling plaatsvond. Aangezien metingen aan dezelfde kern met de Texelse 'oer-thermometer' lieten zien dat de locale zeewatertemperatuur in hetzelfde tijdvak niet noemenswaardig veranderde, kan de verandering in isotoop samenstelling dus alleen zijn veroorzaakt door de opbouw van een flinke ijskap.


*** Kortstondige vorming ijskappen ***
De berekeningen suggereren dat de grootte van de fossiele ijskap mogelijk tot wel 60% van de huidige Antarctische ijskap besloeg. Hiervoor lijkt de Zuidpool de meest waarschijnlijke plaats, aangezien het land daar in die tijd mogelijk hoge bergketens bevatte. De resultaten van dit onderzoek zijn ook consistent met andere gegevens waaruit bleek dat in die periode de zeespiegel met 25-40 meter is gedaald. Vorming van ijskappen op landmassa's leidt tot een daling in de zeespiegel omdat water uit de oceaan wordt verwijderd. Het onderzoek geeft nog geen uitsluitsel waarom er gedurende een geologische gezien korte periode zo'n relatief grote hoeveelheid ijs kon worden gevormd, die vervolgens ook weer snel verdween.

Dit onderzoek is medegefinancierd door het gebied Aard- en Levenswetenschappen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO-ALW). De Nederlandse bijdrage aan ODP wordt ook gefinancierd door NWO.

Bibliografie: Bornemann A, R.D. Norris, O. Friedrich, B. Beckmann, S. Schouten, J. S. Sinninghe Damsté, J. Vogel, P. Hofmann, T. Wagner. 'Isotopic evidence for glaciation during the Cretaceous super-greenhouse', Science, 11 January 2008.


---
Noot voor de pers,

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek