Ikonententoonstelling "Symbols of Holy Russia" in Museum Geelvinck


Opening met een dienst van de Russisch-Orthodoxe Kerk St. Nikolaas van Myra

AMSTERDAM, 20080113 -- Op zondag 13 januari 2008 - het Oud Nieuwjaar in de Orthodoxe traditie (Juliaanse kalender) - wordt de tentoonstelling "Symbols of Holy Russia", 19e eeuwse ikonen van de Collectie Francesco Bigazzi, Museo delle Icone Russe, Peccioli (Toscane), geopend in Museum Geelvinck Hinlopen Huis met een korte dienst door Priester Sergey Ovsiannikov en het Koor van de Russisch-Orthodoxe Kerk St. Nikolaas van Myra te Amsterdam. De ikonenexpert Desiree Krikhaar spreekt een inleiding uit, waarna de Cultureel Attaché van Italië de officiële opening verricht. De tentoonstelling is te zien t/m 21 april; ingang museum: Keizersgracht 633.

In de 19e eeuw groeide in Rusland het nationaal besef en daarmee eveneens de behoefte om terug te grijpen naar de wortels van haar geschiedenis. Belangrijke schrijvers en kunstenaars gaven aandacht aan de Russisch Orthodoxe Kerk en de productie van ikonen bloeide als nooit tevoren. Helaas is in de loop van de 20e eeuw de interesse in juist deze periode van ikoonschildering vrijwel verdwenen, waardoor zij sterk onderbelicht is gebleven. Deze tentoonstelling van 19e eeuwse ikonen geeft een beeld van de ikoon in deze belangrijke periode voor de Russische geschiedenis.

Het woord "ikoon" gaat terug op het Oudgrieks "eikoon" in de betekenis "beeld" of "afbeelding".

Een ikoon is een afbeelding van Christus, Maria - in de Orthodoxe kerk de Moeder Gods genoemd - , een heilige, een engel of een gebeurtenis. Een ikoon is meestal op een houten paneel geschilderd. In de Russische traditie is de ikoon altijd volgens strikte, door de kerk vastgestelde, regels geschilderd naar een Byzantijns voorbeeld.

De vervaardiging van een ikoon wordt als een religieuze handeling beschouwd. Een ikoon wordt niet gesigneerd, want volgens de gelovige is het Gods hand die de ikoon geschilderd heeft. Volgens de traditie wordt voor het schilderen van ikonen alleen gebruik gemaakt van natuurlijke materialen: hout, gemalen krijt, lijm (gom/hars), houtskool en tempera (een mengsel van water, wijnazijn, eidooier en natuurlijke mineralen die tot stof zijn fijngewreven) en eventueel bladgoud.

Bij het schilderen wordt geen gebruik gemaakt van perspectief of schaduwwerking. De ikoon is met een beperkt aantal kleuren geschilderd, van donker naar licht, maar nooit grijs.

Voor gelovigen vertegenwoordigt de ikoon het prototype dat teruggaat op het oerbeeld van het onderwerp van aanbidding. Ikonen worden vereerd als het gesymboliseerde beeld van het mysterie en daarmee vormen zij dragers van goddelijke energie en genade. De ikoon zelf wordt niet aanbeden, maar door de ikoon te vereren - er voor te bidden - treedt de gelovige in verbinding met het hogere. Daarom worden ikonen "vensters op de eeuwigheid" genoemd.

Een gelovige vereert een ikoon door het slaan van een kruis en het maken van een buiging, of door de ikoon te kussen, of er een kaars voor te branden.

In de kerk worden ikonen geplaatst op de ikonostase. Thuis wordt voor de ikoon meestal een eigen plek ingeruimd, traditioneel in de oosthoek van de kamer. Er zijn ook reisikonen, waarvan een aantal exemplaren in deze tentoonstelling te zien zijn.

Bij de opening van het Museo delle Icone Russe werd een dienst opgedragen door de Russisch Orthodoxe Patriarch in Italië. Ook bij deze tentoonstelling wordt tijdens de opening op 13 januari - het Oud Nieuwjaar volgens de Juliaanse kalender - een Russisch-Orthodoxe Eredienst opgedragen door Priester Sergei Ovsiannikov en het Koor van de Orthodoxe Kerk van de Heilige Nikolaas van Myra te Amsterdam.

De schilderwijze van de ikoon is terug te voeren op prechristelijke portretvormgeving uit het Romeinse Rijk, zoals bij voorbeeld teruggevonden in Fayoem (Egypte). De oudst bekende ikonen worden bewaard in het klooster van St. Catharina, aan de voet van de berg Sinaï.

De Russische ikoonschilderkunst komt voort uit de Byzantijnse traditie en maakt zich - vanaf de kerstening van Rusland in 988 - al vroeg los van de Byzantijns-Griekse stijl door de ontwikkeling van eigen stijlkenmerken. Zij komt tot grote bloei in de periode van de 13e tot en met de 16e eeuw. Daarna treedt een periode van geleidelijke beïnvloeding door West-Europese schilderkunst in.

In de tweede helft van de 17e eeuw vindt een afscheiding plaats van de zogenaamde Oud-gelovigen, die zich afzetten tegen de innovaties in de Russisch Orthodoxe Kerk. De Oud-gelovigen houden vast aan de bestaande traditie, hetgeen tot op de dag van vandaag eveneens zijn weerslag heeft op de ikoonschildering van deze geloofsgroep.

In de 19e eeuw ontstaat een herwaardering voor de wortels van de Russische identiteit. Naast het ontstaan van o.a. de "Russian Style" in ornamentering, wordt ook teruggegrepen naar de Middeleeuwse bloeiperiode van de Russische ikoonschildering.

De getoonde collectie is in de laatste decennia van de 20e eeuw bijeengebracht door de Italiaanse journalist en Ruslandkenner Francesco Bigazzi. In 2000 werd deze collectie de basis van het gemeentelijke ikonenmuseum van het historische stadje Peccioli in Toscane. Het Museo delle Icone Russe van Peccioli, met de daaraan verbonden internationale school voor ikoonrestauratie, heeft de ikonen liefdevol gerestaureerd in samenwerking met het State Russian Museum in St. Petersburg.

Het doel van deze reizende tentoonstelling is inzicht te geven in de ontwikkeling van de Russische ikoonschildering in de 19e en voor 20e eeuw. In deze periode wordt weliswaar teruggegrepen naar de oorspronkelijke Russische ikoonschildering uit de late Middeleeuwen, maar zij heeft ook een duidelijk eigentijds karakter.

De tentoonstelling laat daarom geen vroege ikonen zien - waarvan bijzonder fraaie exemplaren reeds regelmatig in Nederland te zien zijn geweest - maar juist de ikoon voor regulier gebruik uit de 19e en vroeg 20e eeuw. Hiermee wordt recht gedaan aan een onderbelicht gebleven aspect van ikoonschildering, aangezien deze - vooral gedurende de Sovjet periode - op weinig waardering van officiële zijde kon rekenen.

De Italiaanse journalist en Ruslandkenner Francesco Bigazzi verzamelde reeds enige decennia 19e eeuwse en vroeg 20e eeuwse ikonen tijdens zijn vele reizen door Rusland en de landen van de toenmalige Sovjet Unie. Door een gelukkig toeval kwam hij eind jaren '90 in contact met de burgemeester van het Toscaanse museumstadje Peccioli en dit heeft geleid tot de opzet van het Museo delle Icone Russe in Peccioli in 2000. Daarbij heeft deze - nu in ons museum getoonde - collectie ikonen gediend als basis voor het Museo delle Icone Russe. Inmiddels werd zijn ikonencollectie aanzienlijk uitgebreid en is het museum uitgegroeid tot hèt kenniscentrum op het terrein van Russische ikonen in Italië. In samenwerking met het State Russian Museum in St. Petersburg, werd in 2001 de Internationale School voor Restauratie van Russische Ikonen in Peccioli opgezet, alsmede een daaraan gerelateerd restauratielaboratorium.

De landelijke gemeente Peccioli in de provincie Pisa (regio Toscane) telt nog geen 5000 inwoners, maar geniet grote bekendheid als historische stad met een groeiend aantal musea, waaronder het Museo delle Icone Russe. Deze musea en andere belangrijke ontwikkelingen konden worden gerealiseerd door een publiek-private samenwerking in Belverdere S.p.a., tevens sponsor van het cultuurfonds PeccioliPer, waardoor ook deze tentoonstelling mogelijk werd gemaakt.

Deze tentoonstelling is eerder te zien geweest in New York (2003) en Malta (2005). De tentoonstelling in Nederland is tot stand gekomen mede op gezamenlijk initiatief van de heer G. Vilinbachov, adjunct-directeur van het State Hermitage Museum in St. Petersburg en de heer P.H.L.C. van Vloten, directeur Vvm Group (www.vvmgroup.com). De tentoonstelling wordt door ons museum getoond in het kader van Comprehensive Dialogue among Civilizations.

Duur: 18 januari t/m 21 april 2008
Plaats: Museum Geelvinck Hinlopen Huis, Keizersgracht 633, 1017 DS Amsterdam
Openingstijden: vrijdag, zaterdag, zondag en maandag van 11.00 tot 17.00
Géén verhoogde entreeprijs. Museumkaart gratis en diverse kortingskaarten.

In de komende weken zal ook een virtuele tentoonstelling van deze ikonen met achtergrond informatie op onze website www.museumgeelvinck.nl worden geplaatst. Ook zullen een aantal lezingen worden verzorgd, o.a. door mevrouw Desirée Krikhaar en door de heer Simon Morsink.

De tentoonstelling vindt plaats in het kader van Comprehensive Dialogue among Civilizations: voor meer informatie: www.comprehensivedialogue.org

Catalogus: "Symbols of Holy Russia, Holy Russia in Tuscany, Icons from the Collection of Francesco Bigazzi", dr. Tatjana Vilinbachova (directeur, Dept. voor Iconen, Russian Museum, St. Petersburg), Museo delle Icone Russe Peccioli
Prijs: ¤ 23,=; verkrijgbaar in Museum Geelvinck Hinlopen Huis

www.museumgeelvinck.nl
http://www.museoicone.it