Duurzame schelpdiercultuur kan aansluiten bij natuur
Grootschalige, extensieve schelpdiercultuuur in de Nederlandse kuststreek kan hand in hand gaan met natuur of die zelfs versterken. De synergie kan leiden tot een duurzame exploitatie van oesters, mossels en andere schelpdieren voor een toenemende vraag op de wereldmarkt en tegelijk leiden tot omvangrijke leefgebieden voor wadvogels en andere organismen. Met die overtuiging aanvaardt prof.dr. Aad Smaal het ambt van buitengewoon hoogleraar Duurzame schelpdiercultuur bij zijn inaugurele rede aan Wageningen Universiteit op donderdag 17 januari.
Schelpdieren zijn de motor van de voedselkringloop in kustgebieden. Mossels en oesters filteren fijne voedseldeeltjes uit het water, hetgeen een waterzuiverend effect heeft, en vormen zelf een voedselbron voor wadvogels als scholekster, strandloper en eidereend. Doordat ze banken vormen bieden zij daarnaast bestaansmogelijkheden voor talloze andere zee-organismen zoals kreeftachtigen en anemonen.
Terwijl de visserijvangsten door overbevissing teruglopen, en viskweek voor het voer veelal afhankelijk is van visvangsten, heeft de kweek van schelpdieren het grote voordeel dat schelpdieren leven van plantaardig materiaal. Daardoor kunnen ze met een natuurlijk voedselaanbod in het getijdemilieu worden gekweekt.
Door schelpdieren extensief te kweken stijgt de biomassa: er komen meer schelpdieren en bovendien is hun gewicht groter. Op die manier is het aanbod voor vogels groter, wordt de filtrerende werking van de schelpdieren versterkt en ontstaan er nog meer niches voor andere soorten. Uiteraard levert de schelpdiercultuur ook een hogere opbrengst op voor de kweker.
Volgens prof. Smaal biedt die geïntegreerde aanpak kansen voor zowel de toekomstige schelpdiercultuur in Nederland als voor natuurontwikkeling; meer dan de strikte scheiding van kweek en natuur. "Een duurzame cultuur is een synthese van activiteiten waarbij gezocht wordt naar synergie", aldus de hoogleraar. "De schelpdiercultuur kan hier een voorbeeld zijn en zo worden ingericht dat natuurwaarden worden versterkt".
Nederland is de derde producent van schelpdieren in Europa. Terwijl de productie voor geheel Europa stabiel is, stijgt die sterk in opkomende landen als China. Prof. Smaal ziet voor Nederland een trendsettende rol weggelegd: "Nederland kent een lange traditie van schelpdiercultuur, met producten van hoge kwaliteit, smaak en een uitstekend imago". Daarom wijst hij de inheemse platte oester aan, die als eerste in aanmerking komt voor revitalisering. "Herintroductie van de platte oester in de Waddenzee is logisch omdat er vroeger uitgebreide oesterbanken waren". Daarbij geldt wel dat extensieve schelpdiercultuur weliswaar aansluit bij natuurlijke processen, maar er, paradoxaal genoeg, ook afhankelijk van is. "De kweker dient de grillen van de natuur te accepteren. Strenge winters, hete zomers, bewolkte zomers met weinig voedselproductie, het hoort er allemaal bij." Daarbij rekent prof. Smaal ook effecten van menselijk handelen zoals waterverontreiniging, rampen met olietankers, klimaatverandering en beperkende maatregelen vanuit recreatie en natuurbescherming.
De opleving van de schelpdiercultuur in Nederland dient gepaard te gaan met een onderzoeksagenda die als basis dient voor de benodigde innovatie. Die dient ter oplossing van het grootste probleem in de schelpdiercultuur, de voorziening van zaad (larven), dat uit de natuur wordt gewonnen.
Aquacultuur wordt gezien als booming business. Wereldwijd verkeert de groei van de kweek van vis, schaaldieren en zeewier in een stroomversnelling van 8 tot 10 % per jaar. De schelpdierproductie bedroeg in 2005 wereldwijd 20 miljoen ton. Daarvan komt tweederde uit kweek. Zoutwatervis komt voor slechts vijf procent uit kweek.
De leerstoel Duurzame schelpdiercultuur is mede mogelijk gemaakt door de Coöperatieve Producentenorganisatie voor de Nederlandse mosselcultuur. De leerstoel is gevestigd bij de leerstoelgroep Aquacultuur en visserij van Wageningen Universiteit.