Gemeente Vlaardingen


Helinium vijftig jaar


15 januari 2008

De archeologische vereniging Helinium viert dit jaar haar 50-jarig bestaan. De viering gaat van start met een feestelijke opening van de vitrine in het stadskantoor van Vlaardingen aan het Westnieuwland op donderdag 17 januari aanstaande om 16.00 uur.

In de afgelopen vijftig jaar heeft Helinium aan de wieg gestaan van diverse opzienbarende ontdekkingen. Zo waren ze nauw betrokken bij de ontdekking van een onbekende cultuur uit de Jonge Steentijd die de naam Vlaardingen-cultuur kreeg. Helinium blikt niet alleen terug, maar geeft ook een vooruitblik op wat er het komende jaar in het teken van het jubileum aan activiteiten te doen is.

Donderdag de 17e licht Helinium-voorzitter Guus van de Poel een voor Nederland zeer bijzonder project toe dat in samenwerking met het Vlaardings Archeologisch Kantoor (VLAK) zal worden georganiseerd. Daarnaast zal de landelijke AWN-voorzitter Jeroen ter Brugge de rol van de amateur-archeoloog in het huidige archeologische bestel belichten.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw onderging Vlaardingen een ware metamorfose. De bestuurders hadden grootse plannen en wilden Vlaardingen laten uitgroeien tot een enorme stad met 125.000 inwoners. Grote nieuwe woonwijken verrezen in snel tempo. Bij de vele daarmee gepaard gaande grondwerkzaamheden kwamen ook vondsten tevoorschijn die een nieuw licht wierpen op ons verleden. De belangstelling voor deze begraven geschiedenis was gewekt. Onder leiding van biologieleraar Verhagen leidde dat in 1958 tot de oprichting van Helinium, naar de benaming van de Maasmond zoals de Romeinse geschiedschrijver Plinius die bijna tweeduizend jaar geleden gaf.

Helinium is onderdeel van de landelijke vereniging AWWN, later AWN genoemd. Helinium maakte een voortvarende start. In 1958 ontdekten Helinium-leden bij de aanleg van de Broekpolder de zeer goed geconserveerde resten van een boerderij van circa 2300 jaar oud. De ontdekking was destijds spectaculair, niet eerder waren er in West-Nederland zulke goed geconserveerde resten uit de IJzertijd ontdekt. Maar het jaar 1958 beloofde nog veel spectaculairder te worden. Bij werkzaamheden in 1958 bij de aanleg van de Westwijk werden vondsten gedaan die erop wezen dat hier al enkele duizenden jaren voor het begin van de jaartelling mensen woonden! Dat was ongekend. Nog nooit waren er in West-Nederland zulke oude aanwijzingen ontdekt voor een dergelijke vroege bewoning. De leden van de AWN-afdeling Helinium startten een kleine proefopgraving. De resten van een complete nederzetting uit de jonge steentijd bleken schuil te gaan in de bodem van de Westwijk. De universiteit van Amsterdam werd ingeschakeld. Dit leidde tot een voor die tijd ongekend grootschalig archeologisch onderzoek. De ontdekte resten waren zo bijzonder, dat ze een eigen naam kregen: Vlaardingen-cultuur.

Ontdekking oudste sluisje
Alsof de ontdekking van een eigen steentijd-cultuur nog niet voldoende was, bleven de Helinium-leden nadien nog tal van nieuwe belangwekkende vondsten doen. Bij grondwerkzaamheden in Holy kwamen in 1966 de resten tevoorschijn van een zeer goed geconserveerde boerderij uit de Vroege IJzertijd. Weer waren de Helinium-leden van de partij om ervoor te zorgen dat de boerderij onder zeer natte omstandigheden toch goed gedocumenteerd kon worden. De Helinium-leden waren ook elders actief. Zij hielden tal van grondwerkzaamheden van Schiedam tot Hoek van Holland in de gaten. De Schiedamse bodem gaf de resten prijs van een dam uit de Romeinse tijd met een houten duiker. Het waren destijds de resten van het oudste sluisje van Nederland. Het werkterrein van Helinium concentreerde zich echter toch vooral in Vlaardingen. Begin jaren negentig deden Helinium-leden daar opnieuw verrassende ontdekkingen. Zo troffen ze in 1990 op de voormalige locatie Fonotheek (hoek Hoogstraat/ Peperstraat), op ruim vier meter diepte, bewoningsresten aan die dateerden uit het begin van de achtste eeuw, de kraamperiode van Vlaardingen! In tegenstelling tot wat oude historische geschiedschrijvers en sommige onderzoekers dachten, bleek het oude verloren gewaande vroeg-middeleeuwse Vlaardingen nog te bestaan en lag het op een grote diepte begraven!

Maar er volgde nog meer. Voorafgaande aan de bouwactiviteiten rondom de westzijde van het Liesveldviaduct verrichten Helinium-leden een kleine proefopgraving. Helinium toonde aan dat hier de resten van het oudste bekende grafelijke hof van Holland in de bodem schuil gingen. De vondst was van een dusdanig belang dat de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (voormalige ROB) zelf er in 1992 verder onderzoek naar deed. De talloze ontdekkingen die Helinium deed waren voor de gemeente Vlaardingen aanleiding om de zorg voor het bodemarchief zelf ter hand te gaan nemen en per 1 januari 1993 werd Jeroen ter Brugge als gemeentelijk archeoloog aangesteld. Dat was vooruitstrevend, omdat er toen van enige wettelijke verplichting om zorgvuldig om te gaan met archeologische resten nog geen sprake was. Deze wettelijke verplichting is er pas officieel sinds 1 september
2007.

De gemeentelijke archeologische dienst groeide uit tot een professionele organisatie: het Vlaardings Archeologisch Kantoor (VLAK) waar Helinium nauw mee samenwerkt. Hoewel Helinium-leden al die jaren vooral in Vlaardingen actief waren, hebben ze ook letterlijk bergen werk verzet voor de gemeentelijke organisaties van Delft en Rotterdam (het BOOR).

Helinium opheffen?
In de afgelopen jaren is het archeologisch bestel enorm veranderd. Dankzij de nieuwe regelgeving en de nieuwe archeologiewet, wordt al het archeologisch onderzoek tegenwoordig verricht door professionele archeologen. Door de strengere regelgeving, zoals de kwaliteitsnorm archeologie en de ARBO, is het er voor de amateur-archeologen niet makkelijker op geworden om nog aan archeologisch onderzoek deel te nemen. Dankzij de continue aandacht en zorg van vele archeologische werkgroepen in Nederland, neemt nu menig gemeente inmiddels haar eigen verantwoordelijkheid voor een goede omgang met ons collectief begraven geheugen. Wat Vlaardingen betreft, mag de missie van Helinium goed geslaagd worden genoemd! Betekent dat nu dat Helinium kan worden opgeheven? Die vraag kan eenduidig worden beantwoord met een duidelijk nee! De Helinium-leden blijven natuurlijk een warme belangstelling voor het verleden koesteren en zitten nog boordevol mooie plannen om het roemruchte verleden van Vlaardingen weer te laten herleven.

Onthulling nieuw bijzonder project
Bij de opening van de vitrine op 17 januari wordt niet alleen een terugblik gegeven door Helinium-voorzitter Guus van de Poel, maar zal hij ook een nieuw, zeer bijzonder project presenteren dat in samenwerking met het VLAK gerealiseerd gaat worden. Tevens licht de landelijke AWN-voorzitter Jeroen ter Brugge, de rol van de amateur-archeoloog in het huidige archeologische bestel toe.

Na de opening op donderdag, is de vitrine dagelijks te bezichtigen tijdens kantooruren. De inhoud van de gemeentelijke vitrine wordt doorgaans bepaald door het VLAK zelf, maar ditmaal heeft Helinium het verhaal geleverd dat in samenwerking met het tentoonstellingsbedrijf TGV uit Leiden verder is vormgegeven.