Gemeente Vlaardingen
Helinium vijftig jaar
15 januari 2008
De archeologische vereniging Helinium viert dit jaar haar 50-jarig
bestaan. De viering gaat van start met een feestelijke opening van de
vitrine in het stadskantoor van Vlaardingen aan het Westnieuwland op
donderdag 17 januari aanstaande om 16.00 uur.
In de afgelopen vijftig jaar heeft Helinium aan de wieg gestaan van
diverse opzienbarende ontdekkingen. Zo waren ze nauw betrokken bij de
ontdekking van een onbekende cultuur uit de Jonge Steentijd die de
naam Vlaardingen-cultuur kreeg. Helinium blikt niet alleen terug, maar
geeft ook een vooruitblik op wat er het komende jaar in het teken van
het jubileum aan activiteiten te doen is.
Donderdag de 17e licht Helinium-voorzitter Guus van de Poel een voor
Nederland zeer bijzonder project toe dat in samenwerking met het
Vlaardings Archeologisch Kantoor (VLAK) zal worden georganiseerd.
Daarnaast zal de landelijke AWN-voorzitter Jeroen ter Brugge de rol
van de amateur-archeoloog in het huidige archeologische bestel
belichten.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw onderging Vlaardingen een ware
metamorfose. De bestuurders hadden grootse plannen en wilden
Vlaardingen laten uitgroeien tot een enorme stad met 125.000 inwoners.
Grote nieuwe woonwijken verrezen in snel tempo. Bij de vele daarmee
gepaard gaande grondwerkzaamheden kwamen ook vondsten tevoorschijn die
een nieuw licht wierpen op ons verleden. De belangstelling voor deze
begraven geschiedenis was gewekt. Onder leiding van biologieleraar
Verhagen leidde dat in 1958 tot de oprichting van Helinium, naar de
benaming van de Maasmond zoals de Romeinse geschiedschrijver Plinius
die bijna tweeduizend jaar geleden gaf.
Helinium is onderdeel van de landelijke vereniging AWWN, later AWN
genoemd. Helinium maakte een voortvarende start. In 1958 ontdekten
Helinium-leden bij de aanleg van de Broekpolder de zeer goed
geconserveerde resten van een boerderij van circa 2300 jaar oud. De
ontdekking was destijds spectaculair, niet eerder waren er in
West-Nederland zulke goed geconserveerde resten uit de IJzertijd
ontdekt. Maar het jaar 1958 beloofde nog veel spectaculairder te
worden. Bij werkzaamheden in 1958 bij de aanleg van de Westwijk werden
vondsten gedaan die erop wezen dat hier al enkele duizenden jaren voor
het begin van de jaartelling mensen woonden! Dat was ongekend. Nog
nooit waren er in West-Nederland zulke oude aanwijzingen ontdekt voor
een dergelijke vroege bewoning. De leden van de AWN-afdeling Helinium
startten een kleine proefopgraving. De resten van een complete
nederzetting uit de jonge steentijd bleken schuil te gaan in de bodem
van de Westwijk. De universiteit van Amsterdam werd ingeschakeld. Dit
leidde tot een voor die tijd ongekend grootschalig archeologisch
onderzoek. De ontdekte resten waren zo bijzonder, dat ze een eigen
naam kregen: Vlaardingen-cultuur.
Ontdekking oudste sluisje
Alsof de ontdekking van een eigen steentijd-cultuur nog niet voldoende
was, bleven de Helinium-leden nadien nog tal van nieuwe belangwekkende
vondsten doen. Bij grondwerkzaamheden in Holy kwamen in 1966 de resten
tevoorschijn van een zeer goed geconserveerde boerderij uit de Vroege
IJzertijd. Weer waren de Helinium-leden van de partij om ervoor te
zorgen dat de boerderij onder zeer natte omstandigheden toch goed
gedocumenteerd kon worden. De Helinium-leden waren ook elders actief.
Zij hielden tal van grondwerkzaamheden van Schiedam tot Hoek van
Holland in de gaten. De Schiedamse bodem gaf de resten prijs van een
dam uit de Romeinse tijd met een houten duiker. Het waren destijds de
resten van het oudste sluisje van Nederland. Het werkterrein van
Helinium concentreerde zich echter toch vooral in Vlaardingen. Begin
jaren negentig deden Helinium-leden daar opnieuw verrassende
ontdekkingen. Zo troffen ze in 1990 op de voormalige locatie Fonotheek
(hoek Hoogstraat/ Peperstraat), op ruim vier meter diepte,
bewoningsresten aan die dateerden uit het begin van de achtste eeuw,
de kraamperiode van Vlaardingen! In tegenstelling tot wat oude
historische geschiedschrijvers en sommige onderzoekers dachten, bleek
het oude verloren gewaande vroeg-middeleeuwse Vlaardingen nog te
bestaan en lag het op een grote diepte begraven!
Maar er volgde nog meer. Voorafgaande aan de bouwactiviteiten rondom
de westzijde van het Liesveldviaduct verrichten Helinium-leden een
kleine proefopgraving. Helinium toonde aan dat hier de resten van het
oudste bekende grafelijke hof van Holland in de bodem schuil gingen.
De vondst was van een dusdanig belang dat de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek (voormalige ROB) zelf er in 1992 verder
onderzoek naar deed. De talloze ontdekkingen die Helinium deed waren
voor de gemeente Vlaardingen aanleiding om de zorg voor het
bodemarchief zelf ter hand te gaan nemen en per 1 januari 1993 werd
Jeroen ter Brugge als gemeentelijk archeoloog aangesteld. Dat was
vooruitstrevend, omdat er toen van enige wettelijke verplichting om
zorgvuldig om te gaan met archeologische resten nog geen sprake was.
Deze wettelijke verplichting is er pas officieel sinds 1 september
2007.
De gemeentelijke archeologische dienst groeide uit tot een
professionele organisatie: het Vlaardings Archeologisch Kantoor (VLAK)
waar Helinium nauw mee samenwerkt. Hoewel Helinium-leden al die jaren
vooral in Vlaardingen actief waren, hebben ze ook letterlijk bergen
werk verzet voor de gemeentelijke organisaties van Delft en Rotterdam
(het BOOR).
Helinium opheffen?
In de afgelopen jaren is het archeologisch bestel enorm veranderd.
Dankzij de nieuwe regelgeving en de nieuwe archeologiewet, wordt al
het archeologisch onderzoek tegenwoordig verricht door professionele
archeologen. Door de strengere regelgeving, zoals de kwaliteitsnorm
archeologie en de ARBO, is het er voor de amateur-archeologen niet
makkelijker op geworden om nog aan archeologisch onderzoek deel te
nemen. Dankzij de continue aandacht en zorg van vele archeologische
werkgroepen in Nederland, neemt nu menig gemeente inmiddels haar eigen
verantwoordelijkheid voor een goede omgang met ons collectief begraven
geheugen. Wat Vlaardingen betreft, mag de missie van Helinium goed
geslaagd worden genoemd! Betekent dat nu dat Helinium kan worden
opgeheven? Die vraag kan eenduidig worden beantwoord met een duidelijk
nee! De Helinium-leden blijven natuurlijk een warme belangstelling
voor het verleden koesteren en zitten nog boordevol mooie plannen om
het roemruchte verleden van Vlaardingen weer te laten herleven.
Onthulling nieuw bijzonder project
Bij de opening van de vitrine op 17 januari wordt niet alleen een
terugblik gegeven door Helinium-voorzitter Guus van de Poel, maar zal
hij ook een nieuw, zeer bijzonder project presenteren dat in
samenwerking met het VLAK gerealiseerd gaat worden. Tevens licht de
landelijke AWN-voorzitter Jeroen ter Brugge, de rol van de
amateur-archeoloog in het huidige archeologische bestel toe.
Na de opening op donderdag, is de vitrine dagelijks te bezichtigen
tijdens kantooruren. De inhoud van de gemeentelijke vitrine wordt
doorgaans bepaald door het VLAK zelf, maar ditmaal heeft Helinium het
verhaal geleverd dat in samenwerking met het tentoonstellingsbedrijf
TGV uit Leiden verder is vormgegeven.