Senternovem


22-01-2008 | De tunnelrevolutie van Totaal Andere Tunnels

Ondergronds bouwen staat volop in de belangstelling. In ons dichtbevolkte, verstedelijkte deltagebied moeten en kunnen ruimtelijke ordeningsproblemen steeds vaker ondergronds worden opgelost door het aanleggen van infrastructuur in de bodem. De afgelopen jaren is de techniek op het gebied van ondergronds bouwen enorm vooruitgegaan, maar dat lijkt niet voldoende.

De afgelopen decennia zijn in ons land tunnels gebouwd door het afzinken van tunnelelementen in een bouwput of door tunnels te boren. En met succes. Maar in diezelfde periode is de civieltechnische sector zich ook bewust geworden van de beperkingen van de huidige techniek. In Nederland worden tunnels bijvoorbeeld vrij diep gebouwd, omdat met name in West-Nederland de eerste tien tot vijftien meter van de bodem 'slap' is. Een traditionele tunnelboormachine blijft in zo'n bodem niet stabiel en er is te weinig zijdelingse steun om de uit segmenten opgebouwde tunnelwand te maken. Boren moet diep en dat heeft nadelen. Hoe dieper er moet worden geboord, des te duurder de bouw. Hoge aanlegkosten, lange aanlegtijd en overlast voor de omgeving zijn belemmeringen bij tunnelbouw.

Totaal anders
De partijen die verantwoordelijk waren voor het ontwikkelen en realiseren van tunnels bleven denken in traditionele aanlegmethodes, materialen, geometrie en gebruik. Er was een tunnelevolutie nodig. "Enkele jaren geleden vroeg men zich binnen TNO Bouw en Ondergrond af of tunnelbouw niet radicaal anders zou kunnen", zegt Marieke Kodde van TNO. "Die vraag had betrekking op een aantal aspecten: projecten in stedelijk gebied, meervoudig ruimtegebruik, boren in slappe grond en een hele reeks aan technieken die relevant zijn voor bouwen in de ondergrond. Zou tunnelbouw in Nederland kunnen met minder hinder, minder kosten en minder tijdsbeslag? Zou het niet helemaal anders kunnen?"

De vraag heeft uiteindelijk geleid tot het project Totaal Andere Tunnels. Marieke Kodde is projectleider van Totaal Andere Tunnels, kortweg TAT, een project van het consortium Delft Cluster en Centrum Ondergronds Bouwen (COB). Doel van het project is om op een volstrekt andere manier naar de ondergrondse aanleg van tunnels te kijken. Belangrijk onderdeel van het TAT-project zijn brainstormsessies waarvan de eerste begin september werden gehouden. Bij die gelegenheid probeerde een gemêleerd gezelschap van aannemers, ingenieursbureaus, wetenschappers en andere specialisten de grenzen van de klassieke tunnelbouw te verleggen.

Transport aanpassen
Kodde: "Het moest per se geen feestje worden van COB en TNO. We wilden nadrukkelijk de sector bij het project betrekken om totaal nieuwe, desnoods onconventionele ideeën te genereren. Misschien moet je wel heel smalle tunnels maken met kleine voertuigen, of met capsules ter grootte van een bus? Op 4 en 5 september is bijvoorbeeld gesproken over de vraag of de vorm altijd wel de functie moet volgen. Misschien kan het wel andersom. Het is denkbaar dat tunnels goedkoper kunnen worden gebouwd als de transportvormen worden aangepast. Daarvoor moeten dan misschien andere transportvormen worden ontwikkeld, maar het zou kunnen dat het totaal goedkoper uitvalt."

Nieuwe functies?
"Ook in bouwtechniek kunnen volstrekt andere methodes interessant zijn", zegt Kodde. "Kun je in plaats van graven de grond niet wegduwen? Of de bodem chemisch weg laten eten of grond wegspuiten met een hogedrukwaterstraal? Er gingen ook stemmen op om nieuwe functies aan tunnels toe te kennen. Zouden tunnels niet inpasbaar kunnen worden gemaakt in een marketingconcept? Daarbij zou kunnen worden gedacht aan reclameboodschappen of een soort elektronische billboards, waardoor in een tunnel een geheel andere virtuele belevingswereld wordt geschapen."

Onderzoeksagenda
De workshops leverden uiteindelijk meer dan 500 ideeën op over uiteenlopende aspecten van tunnelbouw. Die ideeën zijn vervolgens enkele weken later in klein comité geëvalueerd. Daaruit volgde een selectie van onderwerpen die volgens het comité verdere uitwerking verdienen.
Kodde: "Op basis van de selectie van het comité is nu een aanzet voor een onderzoeksagenda opgesteld, waarin een aantal thema"s zijn geformuleerd. De volgende stap is het verder uitwerken van die agenda. Onze bedoeling is uiteindelijk opdrachtgevers en aannemers op nieuwe, grensverleggende gedachten te brengen. Uiteindelijk moet er enthousiasme ontstaan voor nieuwe vormen van ondergronds bouwen. We hopen dat de sector het verder oppakt en ermee aan de slag gaat."

(De resultaten van TAT worden gepresenteerd tijdens het congres Enlightened Underground dat wordt gehouden van 27 januari - 1 februari 2008 in Amsterdam. Meer informatie over het congres: www.thinkdeep.nl)