Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
PARTICULIERE B3- SCHOLEN
2007-2008
- Eindrapport -
drs. M. van der Meer
drs. S.W. van der Ploeg
Amsterdam, december 2007
Regioplan publicatienr.
Regioplan Beleidsonderzoek
Nieuwezijds Voorburgwal 35
1012 RD Amsterdam
Tel.: +31 (0)20 - 5315315
Fax : +31 (0)20 - 6265199
Onderzoek, uitgevoerd door Regioplan
Beleidsonderzoek in opdracht van het
ministerie van OCW.
Voorwoord
Het particulier onderwijs (zoals omschreven in artikel 1, onderdeel b,
subonderdeel 3 van de Leerplichtwet 1969) staat al geruime tijd sterk in de
publieke belangstelling. Een belangrijke oorzaak voor de belangstelling is de
omstreden kwaliteit van het onderwijs op voornamelijk de vernieuwende
B3-scholen.
Ook de Tweede kamer deelt deze zorg, wat geleid heeft tot het wetsvoorstel
tot wijziging van de Leerplichtwet dat op 27 maart 2007 in het Kamerdebat is
besproken. In dit debat heeft staatssecretaris Dijksma toegezegd het huidige
aantal leerlingen en scholen in het particulier onderwijs (B3-gedeelte) te laten
onderzoeken. Het ministerie van OCW heeft Regioplan Beleidsonderzoek
opdracht gegeven om dit onderzoek uit te voeren. Naast het aantal B3-scholen
en het aantal leerlingen op deze scholen moest het onderzoek ook een licht
werpen op de hoogte van de schoolkosten en de mate waarin B3-scholen
kunnen werken met de wettelijke criteria.
In dit voorliggende rapport doen we verslag van de bevindingen uit het
onderzoek.
Zonder de medewerking van een groot aantal betrokkenen was dit rapport niet
tot stand gekomen. We willen dan ook graag de vertegenwoordigers van
particuliere B3-scholen bedanken voor de informatie die zij ons in de
interviews hebben aangeleverd. Ook de ouders en leerlingen die een
vragenlijst hebben ingevuld over de B3-school waar zij betrokken bij zijn willen
we hartelijk bedanken voor hun inzet.
Uiteraard gaat onze dank ook uit naar Henk Bessenbinders en Corian
Tiggelaar van het ministerie van OCW voor de plezierige samenwerking.
Sjerp van de Ploeg
Maartje van der Meer
Regioplan Beleidsonderzoek
INHOUDSOPGAVE
Samenvatting ........................................................................................... I
1 Inleiding ........................................................................................... 1
1.1 Achtergrond........................................................................ 1
1.2 Onderzoeksvragen............................................................. 3
1.3 Leeswijzer.......................................................................... 5
2 Opzet van het onderzoek ................................................................ 7
2.1 Inleiding.............................................................................. 7
2.2 Telefonische interviews particuliere B3-scholen................ 7
2.3 Schriftelijke vragenlijst onder ouders en leerlingen ........... 9
2.4 Aanvullende telefonische interviews met ouders............... 11
3 Kenmerken van particuliere B3-scholen....................................... 13
3.1 Inleiding.............................................................................. 13
3.2 Scholen in het particulier onderwijs (B3 gedeelte)............. 14
3.3 Leerlingen in het particulier onderwijs (B3 gedeelte)......... 16
3.4 De oprichting van de particuliere B3-scholen en motieven 18
3.5 De doelgroep van de B3-scholen....................................... 20
3.6 Schoolkosten...................................................................... 21
3.7 Wettelijke criteria................................................................ 24
4 Keuzemotieven van ouders en leerlingen..................................... 27
4.1 Inleiding.............................................................................. 27
4.2 Schoolcarrière.................................................................... 27
4.3 Schoolkeuze....................................................................... 29
4.4 Vergelijking met vorige school........................................... 36
4.5 Negatief advies?................................................................ 39
Bijlagen ........................................................................................... 43
Bijlage 1 Particuliere B3-scholen in Nederland................................. 45
Bijlage 2 Verhelderde wettelijke criteria............................................ 47
Bijlage 3 Visie Iederwijs Nederland op wettelijke criteria.................. 49
SAMENVATTING
In Nederland gaan veruit de meeste kinderen naar een school die de overheid
bekostigt. Een heel klein gedeelte van de kinderen gaat naar een particuliere
B3-school. Dit zijn scholen zoals omschreven in artikel 1, onderdeel b,
subonderdeel 3 van de Leerplichtwet 1969. Vanaf 2005 hebben met name de
particuliere B3-scholen met een vernieuwend onderwijsconcept voor intensief
publiek debat gezorgd. In dit debat werd onder meer gesteld dat de scholen
niet zouden voldoen aan de normen die de overheid aan elk onderwijs zou
moeten stellen. Dit heeft geleid tot het wetsvoorstel dat op 27 maart 2007 is
behandeld. In dit debat is gevraagd om een onderzoek naar de recente
ontwikkelingen op het gebied van particuliere B3-scholen. In opdracht van het
ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) heeft Regioplan
daarom onderzoek gedaan naar deze scholen in het basis- en voortgezet
onderwijs.
Regioplan heeft in 2005 al een studie verricht naar het particuliere B3-scholen
in Nederland. Het huidige onderzoek beantwoordt vragen over eventuele
ontwikkelingen in het aantal scholen en het aantal leerlingen op particuliere
B3-scholen. Daarnaast brengt Regioplan opnieuw in kaart waarom ouders en
leerlingen voor een particuliere B3-school kiezen. Verder moet het onderzoek
een licht werpen op de hoogte van de schoolkosten en de mate waarin
scholen kunnen werken met de wettelijke criteria.
Onderzoeksaanpak
Om de vragen te kunnen beantwoorden, zijn de volgende onderzoeks-
methoden ingezet:
· Telefonische interviews met vertegenwoordigers van alle bij ons bekende
(34) particuliere B3-scholen in Nederland, over leerlingenaantal,
schoolkosten en wettelijke criteria (vertegenwoordigers van 23 scholen
hebben uiteindelijk deelgenomen aan het onderzoek).
· Enquêtes onder ouders van leerlingen op particuliere B3-scholen en
leerlingen van 11 jaar en ouder, over hun motieven om voor een
particuliere B3-school te kiezen. De respons op deze vragenlijsten was
respectievelijk 35 en 27 procent.
· Telefonische interviews met tien ouders van leerlingen op een particuliere
B3-school, ter aanvulling op de informatie uit de vragenlijsten.
---
Aantallen scholen en leerlingen
Aan het begin van het schooljaar 2007-2008 is contact gezocht met alle
particuliere B3-scholen in Nederland. Op dat moment bleken 34 scholen actief
te zijn. Particuliere B3-scholen scholen zijn door de Inspectie van het
Onderwijs onderverdeeld in twee categorieën, die wij ook zullen aanhouden in
dit onderzoek:
1. (Min of meer) traditionele scholen met een onderwijsconcept dat
vergelijkbaar is met de concepten die bekostigde scholen hanteren.
2. (Radicaal) vernieuwende scholen die een andere onderwijsopzet nastreven
dan bekostigde scholen.
Net als aan het begin van schooljaar 2005-2006 zijn er aan het begin van het
schooljaar 2007-2008 341 particuliere B3-scholen actief in Nederland. Achttien
hiervan zijn traditioneel en zestien zijn vernieuwend. Op deze particuliere B3-
scholen volgen in totaal 903 leerlingen onderwijs. Het aantal leerlingen op B3-
scholen is daarmee in de afgelopen twee jaar stabiel gebleven. We vinden dus
geen enkele aanwijzing dat deelname aan het particulier onderwijs (het B3-
deel) groeiende zou zijn. Ongeveer 0,04 procent van alle leerlingen in
Nederland volgt onderwijs aan een particuliere B3-school.
Hoewel het totaal aantal scholen gelijk bleef ten opzichte van begin van het
schooljaar 2005-2006, is wel een verschuiving waarneembaar tussen
traditionele en vernieuwende scholen. Sinds het onderzoek in 2005 is het
aantal actieve vernieuwende scholen gedaald met zeven scholen (Dit is een
daling van 30%). Het aandeel van de traditionele scholen nam toe met zeven
scholen (dit is een toename van 64%). Er volgen twee keer meer leerlingen
onderwijs aan een traditionele school dan aan een vernieuwende school.
Daarbij zijn grote verschillen in schoolgrootte; de kleinste school heeft één
leerling en de grootste school 120. Vernieuwende scholen zijn over het
algemeen kleiner dan traditionele scholen.
Verreweg de meeste leerlingen zijn woonachtig buiten de gemeente waar de
school is gevestigd (67%). Het voedingsgebied van de scholen is gemiddeld
zes gemeentes.
Motieven van de oprichters van particuliere B3-scholen,
schoolkosten en wettelijke criteria
De twee belangrijkste motieven om een particuliere B3-school op te richten
zijn:
1. Een alternatief bieden voor het bekostigde onderwijs (onderwijsconcept,
kleinschaligheid, extra zorg).
1 Veel van deze scholen hebben zowel een po als een vo afdeling. Eén school heeft twee
vestigingen, één scholen heeft op het moment van schrijven geen leerplichtige leerlingen en
een andere school heeft in verband met een verhuizing momenteel nog geen leerlingen.
II
2. Een specifieke groep leerlingen bedienen (levensbeschouwelijk, kinderen
met leerproblemen, uitval regulier onderwijs).
Bij de oprichting gaat het vaak om een combinatie van deze motieven en een
specifieke invulling daarvan.
De schoolkosten die particuliere B3-scholen vragen voor hun onderwijs,
variëren van 840,- tot 18.000,- per jaar. Traditionele scholen zijn over het
algemeen duurder dan vernieuwende scholen. In veel gevallen moeten ouders
voor het voortgezet onderwijs gemiddeld een hoger bedrag betalen dan voor
het basisonderwijs. De scholen die relatief een lager bedrag aan schoolkosten
in rekening brengen maken veelal gebruik van sponsoring en vrijwilligers.
Deze scholen geven aan dat de ouders uit alle lagen van de bevolking
aangetrokken zijn tot het onderwijs dat op particuliere B3-scholen wordt
gegeven. Het opleidingsniveau loopt van laag naar hoog en ook het inkomen
van de ouders varieert van bijstandsniveau tot modaal en veel hoger dan
modaal. Een aantal vertegenwoordigers van traditionele scholen, die relatief
hoge schoolkosten berekenen, geven aan over het algemeen te maken te
hebben met hoogopgeleide ouders met een ruim inkomen.
Scholen moeten aan wettelijke criteria voldoen om een school te zijn in de zin
van de Leerplichtwet. De Inspectie van het Onderwijs toetst de scholen op
deze criteria. De vernieuwende scholen hebben moeite om aan een aantal
wettelijke criteria te voldoen. De bevinding van de inspectie is dat in het
algemeen radicaal vernieuwende scholen de leervorderingen van de
leerlingen onvoldoende verantwoorden.2 Het blijft daardoor onduidelijk of
leerlingen de leerstof in toenemende mate beheersen.
De paar vernieuwende scholen die deelnamen aan het onderzoek en door de
inspectie negatief zijn beoordeeld op de wettelijke criteria, vinden over het
algemeen de eisen die aan het particulier onderwijs worden gesteld redelijk.
Wel geven ze aan dat de problemen liggen in de manier van toetsen. Dit zou
op een onduidelijke en subjectieve manier gebeuren. Ook denken zij dat er
meer vrijheid mogelijk is binnen de wettelijke kaders dan de inspectie toelaat.
Motieven van ouders en leerlingen om voor particuliere B3-
scholen te kiezen
De vragenlijst voor ouders is ingevuld door ouders van leerlingen in het
particulier onderwijs. Belangrijke motieven voor ouders om voor een
particuliere B3-school te kiezen zijn:
· de wijze van leren of lesgeven op de particuliere B3-school;
· de visie van de particuliere B3-school op ontwikkeling van kinderen;
· de meer persoonlijke begeleiding;
· de manier waarop de particuliere B3-school met opvoedkundige
vraagstukken omgaat.
2 Inspectie van het onderwijs (2006). Niet bekostigd onderwijs. Onderzoek naar de kwaliteit
van het onderwijs op scholen in de zin van de Leerplichtwet. Utrecht; Inspectie van het
onderwijs.
---
Genoemde motieven komen overeen met de motieven die ouders hebben
genoemd in het onderzoek in 2005.
Het grootste deel van de kinderen op een particuliere B3-school heeft eerder
op een door OCW bekostigde school gezeten. In de interviews komt het beeld
naar voren dat het met een deel van de kinderen niet goed ging op de
reguliere school. Veel van die negatieve ervaringen hangen samen met de
grootte van de klassen, waardoor er per kind te weinig aandacht is. Overigens
komt de keuze voor een particuliere B3-school niet altijd voort uit problemen
op de reguliere school. Sommige ouders kiezen bewust voor een school met
een bepaalde geloofsovertuiging of onderwijsvisie.
Ongeveer de helft van de kinderen en ouders geeft aan dat andere kinderen
uit het gezin een reguliere school bezoeken. De keuze voor een particuliere
B3-school is dus sterk gericht op het individuele kind.
De helft van de leerlingen geeft aan het naar de zin te hebben gehad op de
vorige bekostigde school. De overstap van een bekostigde naar een
particuliere B3-school vinden veel ouders een verbetering en ook een
meerderheid van de leerlingen vindt de particuliere B3-school toch prettiger
dan een reguliere school. Minder positief zijn ouders over de hogere
schoolkosten en de langere reistijden die in veel gevallen samenhangen met
de particuliere B3-school. Particuliere B3-scholen zijn veelal klein. Ouders,
maar ook leerlingen, geven aan dat hoewel er door de grootte van de school
meer aandacht is voor de leerlingen, dit ook resulteert in een gering aantal
leeftijdsgenootjes (of zelfs geen leeftijdsgenootjes). Dit zien zowel sommige
ouders als leerlingen als een nadeel van de particuliere B3-school.
Leerlingen noemen aanvullend als voordelen (en ook belangrijke aspecten
voor de keuze) de sfeer op de school en hoe leerlingen met elkaar omgaan op
school. Deze motieven kwamen grotendeels overeen met de motieven die
leerlingen noemden in het onderzoek in 2005.
IV
1 INLEIDING
Het particulier onderwijs (B3 gedeelte) staat al geruime tijd sterk in de
publieke belangstelling. De belangstelling betreft vooral de radicaal
vernieuwende scholen. Een belangrijke oorzaak voor de belangstelling is de
omstreden kwaliteit van het onderwijs op deze scholen. De Tweede Kamer
deelt deze zorgen omtrent de kwaliteit van het onderwijs op deze scholen.
Een rechtsreeks gevolg daarvan is het wetsvoorstel tot wijziging van de
Leerplichtwet dat op 27 maart 2007 in het Kamerdebat is besproken.1
In dat debat heeft staatssecretaris Dijksma toegezegd het huidige aantal leer-
lingen en scholen in het particuliere onderwijs (B3-gedeelte) te laten
onderzoeken, alsmede de keuzemotieven voor de particuliere B3-school. Het
onderzoek moet ook inzicht bieden in de hoogte van de schoolkosten die
particuliere B3-scholen vragen.
1.1 Achtergrond
Stand van zaken
In Nederland hebben ouders het recht om zelf een school voor hun kinderen
te kiezen. Een klein deel van de ouders kiest daarbij voor een particuliere B3-
school. Dit onderzoek heeft uitsluitend betrekking op de particuliere scholen
bedoeld in artikel 1, onderdeel b, subonderdeel 3 van de Leerplichtwet 1969.
Hoewel particuliere B3-scholen niet door de overheid worden gefinancierd,
heeft de overheid de plicht om er zorg voor te dragen dat ook de leerlingen
van deze scholen onderwijs ontvangen dat hen voldoende voorbereidt op
vervolgonderwijs en het toekomstige maatschappelijke functioneren.
Tot voor kort was echter de situatie dat uitsluitend de leerplichtambtenaar
vaststelt of een particuliere B3-school kan worden aangemerkt als een school
in de zin van artikel 1, onderdeel b, subonderdeel 3 van de Leerplichtwet.
Daartoe was vereist, dat de school wat betreft de inrichting en bevoegdheden
van de leraren overeenkomt met de door de overheid bekostigde scholen. Om
dit te kunnen vaststellen vroeg de leerplichtambtenaar veelal advies aan de
inspectie van het onderwijs. De leerplichtambtenaar was echter niet verplicht
om advies te vragen, ook de verplichting om conform een advies te oordelen
ontbrak.
Een school die hieraan niet voldeed is geen school in de zin van de
Leerplichtwet. Ouders die hun kinderen dit onderwijs toch laten bezoeken
overtreden dus de wet en de leerplichtambtenaar zal tegen hen proces-
verbaal moeten opmaken.
Vanaf ongeveer 2002 is met name naar aanleiding van de zogenaamde
Iederwijs- en andere radicale vernieuwende scholen een intensief publiek
debat gevoerd waarin werd gesteld dat bedoelde scholen niet aan de normen
1 Op 31 augustus 2007 is een wijziging van de Leerplichtwet van kracht geworden.
---
zouden voldoen die ook aan dit onderwijs zouden moeten worden gesteld. In
dit verband sprak een Kamermeerderheid zich in het Algemeen overleg van
31 augustus 2005 uit voor een onderzoek naar bedoeld onderwijs door de
inspectie. Tot 1 oktober 2005 is daarop door de inspectie bij ongeveer zestig
scholen op basis van de op dat moment gehanteerde criteria nagegaan of de
school kon worden aangemerkt als een school in de zin van de Leerplichtwet.
De bevinding van de inspectie is dat in het algemeen radicaal vernieuwende
scholen de leervorderingen van de leerlingen onvoldoende verantwoorden.2
Het blijft daardoor onduidelijk of de leerlingen de leerstof in toenemende mate
beheersen.
Op grond van de Wet op het onderwijstoezicht (WOT) heeft de inspectie ook
het toezicht op het particulier onderwijs. Daartoe heeft zij een (proeve van
een) toezichtskader ontwikkeld en op basis hiervan de kwaliteit onderzocht
van de scholen die in het eerste onderzoek positief werden beoordeeld.
Hierbij is de inspectie uitgegaan van enerzijds de bepalingen uit de WOT en
anderzijds van de criteria in het wetsvoorstel tot wijziging van de
Leerplichtwet. De toetsing aan deze criteria had uiteraard geen wettelijke
consequenties voor de scholen. Wel werd op deze wijze de scholen de
gelegenheid geboden om zich op deze criteria in te stellen.
Met de inwerkingtreding van het wetsvoorstel zijn ook deze criteria van kracht
geworden. Het gaat hierbij onder meer om de eis dat het onderwijs moet
voldoen aan de kerndoelen, dat de voertaal Nederlands moet zijn en dat het
onderwijs aandacht moet besteden aan burgerschap, sociale integratie en het
opgroeien in de multiculturele samenleving.
Tijdens de plenaire behandeling van het wetsvoorstel tot wijziging van de
Leerplichtwet 1969 op 27 maart 2007 is onder meer gesproken over de
omvang van dit particulier onderwijs, de kwaliteit en het toezicht. Daarbij is
gevraagd om een onderzoek naar de (recente ontwikkeling van het
leerlingenaantal in het particulier onderwijs, naar de samenstelling van de
leerlingenpopulatie (gaat het om kinderen van een selecte groep welgestelde
ouders) en naar de motieven om voor particulier onderwijs te kiezen (in
hoeverre spelen negatieve ervaringen met het regulier onderwijs een rol).
Een aantal van deze thema's is al in eerder onderzoek aan de orde geweest.
In de zomer van 2005 heeft Regioplan een studie verricht gedaan naar het
particulier onderwijs in Nederland. Het onderzoek richtte zich toen op
leerlingenaantallen, motieven van de oprichters van particuliere B3-scholen en
de motieven van ouders en leerlingen om voor particulier onderwijs te kiezen.
2 Inspectie van het Onderwijs(2006)
Niet bekostigd onderwijs. Onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs op scholen in de
zin van de Leerplichtwet. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
2
Een nieuw onderzoek naar particuliere B3-scholen
Zoals gezegd heeft de staatsecretaris in het Kamerdebat een nieuw onder-
zoek naar particuliere B3-scholen toegezegd. Tijdens het debat bleek dat in
de Kamer de indruk bestaat dat het aantal kinderen op particuliere B3-
scholen, ondanks alle recente ontwikkelingen, nog steeds toeneemt. De
staatssecretaris heeft daarom toegezegd het huidige aantal leerlingen te laten
onderzoeken. Daarnaast zouden de motieven van ouders en leerlingen voor
de keuze van die scholen opnieuw in kaart moeten worden gebracht. In het
debat is aan de orde geweest dat de vermeende groei van het particuliere
onderwijs (B3-gedeelte) kan voortkomen uit (negatieve) ervaringen van
ouders met het bekostigde onderwijs, zoals de opvang van
probleemleerlingen en de omvang van de klassen. Daarvoor zijn aanwijzingen
te vinden in de resultaten uit het eerder onderzoek. De staatssecretaris heeft
verder aangegeven expliciet de hoogte van de schoolkosten in het onderzoek
te willen betrekken.
Verder zouden in het onderzoek oprichters van particuliere B3-scholen,
ouders en leerlingen moeten worden betrokken.
De Inspectie van het Onderwijs verdeelt de particuliere B3-scholen in twee
categorieën (Niet bekostigd onderwijs; Inspectie van het Onderwijs, 2006).
Deze categorisering houden wij in ons onderzoek ook aan, te weten:
· (Meer of minder) traditionele scholen. Onder deze scholen verstaat de
inspectie de scholen die een onderwijsconcept hanteren dat vergelijkbaar
is met de concepten die ook bekostigde scholen hanteren.
· (Radicaal) vernieuwende scholen. Onder vernieuwers verstaat de inspectie
die scholen die een radicaal andere opzet van het onderwijs nastreven.
1.2 Onderzoeksvragen
Hierboven hebben we de achtergrond van het onderzoek beknopt
beschreven. In deze paragraaf behandelen we de onderzoeksvragen.
Het onderzoek kent drie hoofdvragen:
1. Het aantal leerlingen en scholen in het particuliere onderwijs (B3 gedeelte).
2. Oprichtingsmotieven voor particuliere B3-scholen, de mate waarin scholen
met de wettelijke criteria kunnen werken en de schoolkosten.
3. Motieven van ouders en leerlingen om voor een particuliere B3-school te
kiezen.
We hebben hierop de volgende onderzoeksvragen geformuleerd:
Scholen en Leerlingpopulatie
1. Hoeveel particuliere B3-scholen zijn er bij de start van schooljaar 2007?
2. Hoeveel leerlingen volgen onderwijs aan deze particuliere B3-scholen?
---
3. Wat is de ontwikkeling in het totale leerlingenaantal ten opzichte van het
schooljaar 2005/2006 (start schooljaar)?
4. Hoe is de samenstelling van de leerlingpopulatie naar leeftijd, geslacht en
sociaal-economische herkomst, po en vo (vmbo, havo, vwo)?
5. Welke verschillen zijn er in leerlingaantallen, ontwikkeling en samenstelling
van de leerlingpopulatie tussen de radicale vernieuwingsscholen en meer
of minder traditionele scholen?
6. Wat is het aantal toeleverende gemeenten van de school? (Uit hoeveel
gemeenten, buiten de gemeente waarin de school is gevestigd, komen
leerlingen naar de school?)
Oprichtingsmotieven, wettelijke criteria en schoolkosten
7. Welke redenen hebben initiatiefnemers/schoolleiders van sinds 2005
opgerichte particuliere B3-scholen om een school op te zetten of waarom
hebben al bestaande particuliere B3-scholen hun doelgroep uitgebreid
(eigen kinderen, economische motieven, pedagogische aanpak)?
8. Wat zijn de kosten voor ouders om een kind voor één schooljaar naar
een particuliere B3-school te sturen? Zijn er andere inkomstbronnen,
zoals sponsoring of werkzaamheden van vrijwilligers?
9. Hoe zien initiatiefnemers/schoolleiders hun `opdracht' of `pedagogisch
didactische aanpak' binnen de nieuwe wettelijke kaders?
10. In hoeverre kunnen initiatiefnemers/schoolleiders van de particuliere B3-
scholen de wettelijke criteria verwezenlijken?
11. Welke verschillen zijn er in redenen voor oprichting, visie op de
verhelderde criteria en de schoolkosten voor ouders tussen de radicale
vernieuwingsscholen en meer of minder traditionele scholen?
Keuzemotieven
12. Wat is de schoolcarrière van kinderen voorafgaand aan de particuliere
B3-school? Welke soorten bekostigde scholen hebben leerlingen vooraf-
gaand bezocht? Hebben leerlingen thuisonderwijs gehad? Hebben ze op
een wachtlijst voor het speciaal onderwijs gestaan?
13. Welke redenen hanteren ouders om hun kind naar een particuliere B3-
school te sturen? Gaat het om een keuze voor een individueel kind of om
een keuze voor alle kinderen uit één gezin? In hoeverre kiezen leerlingen
zelf voor een particuliere B3-school?
14. Wat is de afstand die men moet afleggen om de particuliere B3-school te
bereiken? Wat is de totale reistijd per dag?
15. Hoe is het keuzeproces tot stand gekomen (is er hulp geweest van een
leerplichtambtenaar, welke andere soorten scholen, bijvoorbeeld
reguliere scholen of juist traditionele vernieuwingscholen, zijn serieus
overwogen?
16. Welke voor- en nadelen zien ouders en leerlingen in particuliere B3-
scholen ten opzichte van de scholen die het ministerie van OCW
bekostigt? Zijn ouders zich bewust van consequenties (bijvoorbeeld
onbevoegde docenten of ontbreken van diploma in vo)?
4
17. In hoeverre hechten ouders belang aan cognitieve vakken (zoals lezen,
rekenen, taal)?
Toegevoegd hebben we de vraag:
18. Wat doen ouders als de school een negatief advies ontvangt van de
Inspectie van het Onderwijs?
1.3 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 bespreken we de opzet van het onderzoek en de respons.
Hoofdstuk 3 gaat in op het aantal leerlingen en scholen in het particuliere
onderwijs (B3-gedeelte), de motieven van oprichting van de school, doelgroep
van de school, schoolkosten en de omgang met de wettelijke criteria. Deze
informatie is afkomstig van de scholen, van leerplichtambtenaren en van
internetsites van de scholen. Vervolgens komen in hoofdstuk 4 de motieven
bij de schoolkeuze van respectievelijk ouders en leerlingen van 11 jaar en
ouder aan de orde. We kijken in dit hoofdstuk ook naar de schoolloopbaan
van kinderen. Informatie is afkomstig uit vragenlijsten van ouders en
leerlingen en uit tien telefoongesprekken die we voerden met ouders.
---
6
2 OPZET VAN HET ONDERZOEK
2.1 Inleiding
Een groot deel van de in hoofdstuk 1 gepresenteerde onderzoeksvragen
kwam ook in het onderzoek uit 2005 aan de orde. Daarom kozen we een
aanpak die vergelijkbaar is met de opzet van twee jaar geleden. Dit heeft als
bijkomend voordeel dat het de vergelijkbaarheid van gegevens uit beide
metingen ten goede komt. Daarnaast maakt het uitspraken mogelijk over
bijvoorbeeld ontwikkelingen in leerlingaantal of keuzemotieven.
Op grond van het bovenstaande hebben we gekozen voor de volgende opzet.
1 telefonische interviews met alle particuliere B3-scholen;
2 schriftelijke/internetenquête onder ouders en leerlingen (11 jaar en
ouder);
3 aanvullende telefonische interviews met tien ouders.
2.2 Telefonische interviews particuliere B3-scholen
Als uitgangspunt voor de telefonische interviews hebben we de meest recente
lijst met B3-scholen van de Inspectie van het Onderwijs als basis genomen
(augustus 2007). Op deze lijst staan 41 particuliere B3-scholen waarvan
ongeveer een derde een school voor zowel primair als voortgezet onderwijs
betreft. Eén particuliere B3-school ontbrak op de lijst en hebben we
toegevoegd, zodat we uitkwamen op 42 scholen.
De scholen hebben we aan het begin van het schooljaar 2007-2008 benaderd
met een brief, waarin we aankondigden de school telefonisch te benaderen
met de vraag om mee te werken aan het onderzoek. Daarop hebben we kort
na de schoolvakantie de directie, de contactpersoon of de initiatiefnemer van
de school gebeld. Uiteindelijk bleken 341 scholen aan het begin van het
schooljaar 2007-2008 daadwerkelijk actief als particuliere B3-school2 (zie
tabel 1.1).
1 Van deze 34 scholen heeft één school op dit moment geen leerplichtige leerlingen en één
school heeft in verband met een verhuizing momenteel geen leerlingen. Deze scholen zijn
beide een vernieuwende school.
2 In bijlage 1 presenteren we een lijst met namen van deze 34 scholen.
---
Tabel 2.1 Status van de benaderde scholen
Status van de scholen Aantal scholen 2007
Actieve school 34
Niet meer actief (onbereikbaar, gestopt) 6
Nog niet actief 1
Buiten steekproef (bekostigd) 1
Totaal 42
Van de 42 scholen bleken zes Iederwijsscholen niet meer actief. Deze scholen
zijn onvindbaar op het internet en telefonisch onbereikbaar. Daarnaast is één
school op dit moment nog niet actief is. Eén Iederwijsschool blijkt te worden
bekostigd en valt dus buiten het bestek van dit onderzoek.
De resterende 34 scholen hebben we gevraagd mee te werken aan het
onderzoek. Deze medewerking bestond uit:
1. een telefonisch interview;
2. vragenlijsten uitdelen aan ouders en leerlingen van 11 jaar en ouder.
Het bleek niet in alle gevallen even makkelijk medewerking van alle scholen te
krijgen. Vooruitlopend op het wetsvoorstel tot wijziging van de Leerplichtwet,
heeft de Inspectie van het Onderwijs de particuliere B3-scholen op kwaliteit
onderzocht.3 Over het algemeen wilden de scholen die hierop positief zijn
beoordeeld door de Inspectie van het Onderwijs wel meedoen met het
telefonische interview. Scholen die een negatieve beoordeling ontvingen
waren minder bereidwillig tot deelname aan dit onderzoek.
Uiteindelijk hebben elf van de 34 scholen niet deelgenomen aan het onderzoek.
Als reden gaven zij over het algemeen op dat de relatie met het ministerie van
OCW en met de Inspectie van het Onderwijs flink onder druk staat. De wets-
wijziging en de beoordeling van de Inspectie van het Onderwijs zorgen soms
voor heftige reacties. Ook werd als reden genoemd om niet mee te werken dat
`gemaakte afspraken niet worden nagekomen door het ministerie', dat `het
vorige onderzoek tot niets constructiefs heeft geleid voor de school' en `dat alle
informatie al bekend is bij de Inspectie van het onderwijs'. Van de scholen die
niet aan het onderzoek hebben deelgenomen, hebben zes scholen wel informa-
tie over het totaal aantal leerlingen op hun school gegeven. Het leerlingenaantal
van de overige vijf scholen hebben we geprobeerd te achterhalen via de web-
site van de school en via leerplichtambtenaren van de gemeente waarin de
school gevestigd is. De informatie uit deze bronnen is soms minder actueel dan
uit eerste hand van de school. Toch kunnen wij met de beschikbare informatie
een schatting geven die vrij dicht bij de werkelijkheid zal liggen.
Uiteindelijk hebben we bij 23 scholen een interview afgenomen. Tijdens het
interview hebben we gevraagd naar:
· leerlingaantallen aan het begin van dit schooljaar (ook uitgesplitst naar
leeftijd, geslacht, onderwijstype en woonplaats);
3 Alleen scholen die al waren aangemerkt als een school in de zin van de Leerplichtwet zijn
door de Inspectie van het Onderwijs beoordeeld op de voorgestelde wettelijke criteria.
8
· motieven voor oprichting van de school;
· doelgroep van de school en eventuele uitbreiding van de doelgroep;
· achtergrondkenmerken van ouders van leerlingen;
· schoolkosten;
· wettelijke criteria.
Zestien scholen deelden een vragenlijst uit aan ouders en/of leerlingen. De
zeven overige scholen waren met name traditionele scholen die in 2005 al
hadden meegewerkt aan het onderzoek naar particulier onderwijs. De
vertegenwoordigers van deze scholen gaven aan dat de motieven voor de
keus voor hun school niet zijn veranderd sinds 2005. Derhalve wilden deze
vertegenwoordigers geen vragenlijsten uitdelen aan ouders en leerlingen.
2.3 Schriftelijke vragenlijst onder ouders en leerlingen
We stelden voor zowel ouders (voogden, verzorgers) als voor leerlingen van
elf jaar en ouder een vragenlijst op, die we via de scholen hebben laten
verspreiden. Het was mogelijk de vragenlijst schriftelijk of via internet in te
vullen. We kozen voor de leerlingen vanaf elf jaar, omdat we inschatten dat die
leerlingen zelf sterk worden betrokken bij de schoolkeuzes en ook goed in
staat zijn zelfstandig een vragenlijst in te vullen. We vroegen de ouders een
vragenlijst in te vullen voor het kind dat als eerste naar de particuliere B3-
school ging. Indien ouders meer kinderen hebben op dezelfde particuliere B3-
school, konden de ouders dit aan het eind van de vragenlijst aangeven. De
vragenlijst kon anoniem worden ingevuld, maar was wel voorzien van een
schoolcode.
Met de vragenlijsten willen we de onderzoeksvragen over motivatie voor
schoolkeuze beantwoorden. Naast een aantal gesloten vragen boden we
zowel ouders als leerlingen ruimte voor opmerkingen en aanvullingen. Met
name ouders maakten hier gebruik van.
De oudervragenlijst omvatte vragen over:
· leeftijd en type onderwijs dat het kind volgt (po of vo);
· schoolloopbaan van dat kind vóór particuliere B3-school;
· vergelijking huidige school met eerder bezochte school;
· overwegingen in schoolkeuze;
· belang van bepaalde vakken en aspecten van het onderwijs;
· afstand van school naar huis;
· aantal kinderen op de particuliere B3-school;
· overeenkomst motieven bij schoolkeuze voor deze kinderen met die van
het eerste kind.
De onderwerpen van de vragenlijst voor leerlingen van 11 jaar en ouder
waren:
---
· huidige leeftijd van het kind en de leeftijd op het moment dat het naar een
particuliere B3-school gaat;
· overwegingen in schoolkeuze;
· schoolloopbaan van kind vóór particuliere B3-school;
· vergelijking huidige school met eerder bezochte school.
Respons ouders en leerlingen
Via de school lieten we onder ouders in totaal 209 vragenlijsten verspreiden
en onder leerlingen 132. De ouders stuurden 41 lijsten ingevuld terug en 33
ouders vulden de vragenlijst op internet in; een respons van 35 procent. De
leerlingen vulden 35 vragenlijsten in: 16 schriftelijk en 19 digitaal. De respons
was 27 procent (tabel 2.2).
Tabel 2.2 Respons ouders en leerlingen
Aantal verstuurd Aantal retour Responspercentage
Ouders 209 74 35%
Leerlingen 132 35 27%
Vergeleken met het onderzoek in 2005 is de respons gelijk gebleven. Doordat
de deelname van met name vernieuwende scholen laag uitvalt, hebben we
minder vragenlijsten via die scholen kunnen verspreiden dan twee jaar
geleden.
Wanneer we kijken naar de respons uitgesplitst naar schooltype, zien we dat
meer ouders met een kind op een traditionele school hebben deelgenomen
aan het onderzoek. De groepen ouders van beide schooltypen zijn echter
groot genoeg om betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Bij leerlingen is de
respons van leerlingen die onderwijs volgen op een vernieuwende school te
laag om vergelijkingen te maken tussen schooltype. Om deze reden
presenteren we de resultaten van de leerlingen als één groep en maken we
geen onderscheid tussen leerlingen op een traditionele en een vernieuwende
school.
Tabel 2.3 Respons ouders en leerlingen naar schooltype
Aantal ouders Aantal leerlingen
Traditionele school 40 27
Vernieuwende school 34 8
Totaal 74 35
Relatief veel ouders uit het basisonderwijs namen deel aan het onderzoek.
Van de participerende ouders geeft 84 procent aan dat hun kind
basisonderwijs volgt en slechts twaalf procent van de ouders meldt dat hun
kind voortgezet onderwijs geniet.4 Deze verhouding komt niet overeen met de
scholen opgegeven leerlingenaantallen. Volgens deze gegevens volgde
4 Bij vier procent van de ouders is dit onbekend.
10
ongeveer zestig procent van de leerlingen basisonderwijs en ongeveer veertig
procent voortgezet onderwijs. Wanneer we de resultaten van alle ouders
presenteren is het belangrijk om te realiseren dat een grote meerderheid van
ouders een kind op het basisonderwijs heeft.
2.4 Aanvullende telefonische interviews met ouders
In de vragenlijst aan de ouders vroegen we of ouders bereid waren aan een
telefonisch interview mee te werken. We belden tien ouders om wat dieper op
sommige vragen in de vragenlijst in te gaan. Met name waren we
geïnteresseerd in de schoolloopbaan van het kind, een extra toelichting op de
keuze voor de particuliere B3-school en de voor- en nadelen van de
particuliere B3-school. De gespreksduur varieerde sterk, van ongeveer een
kwartier tot ruim drie kwartier. Bij de selectie van de ouders letten we erop dat
ouders uit beide schoolsoorten werden geïnterviewd.
---
12
3 KENMERKEN VAN PARTICULIERE B3-SCHOLEN
In Nederland gaan ruim 2,5 miljoen leerlingen naar het basis- en voort-
gezet onderwijs (CBS, 2006-2007). Minder dan 0,04 procent hiervan gaat
naar een particuliere B3-school.
Het totaal aantal particuliere B3-scholen blijft ten opzichte van het
schooljaar 2005-2006 gelijk, net als het totaal aantal leerlingen op een
particuliere B3-school. Wel is een verschuiving waar te nemen in de
samenstelling van het type B3-scholen. Het aantal traditionele scholen is
sinds 2005 toegenomen van 11 naar 18 scholen en het aantal
vernieuwende scholen nam af van 23 naar 16 scholen. Traditionele
scholen hebben bijna twee keer zo veel leerlingen als vernieuwende
scholen.
Traditionele scholen worden met name opgericht omdat ouders hun
levensvisie of de identiteit van hun geloof willen terugzien in het onder-
wijs en om kleinschaliger onderwijs in combinatie met meer begeleiding
aan te bieden. Vernieuwende scholen worden voornamelijk opgericht
vanuit onvrede met het huidige reguliere onderwijs en uit behoefte aan
onderwijs met meer ruimte voor vrijheid, eigenheid en autonomie voor
het kind.
De schoolkosten die ouders moeten betalen om hun kind naar een
particuliere B3-school te laten gaan, varieert van 840,- tot 18.000,-.
Onderwijs op traditionele scholen is over het algemeen duurder dan op
vernieuwende scholen. Over het algemeen liggen de schoolkosten voor
voortgezet onderwijs op een particuliere B3-school hoger dan voor
basisonderwijs op deze scholen.
Scholen moeten volgens de wet aan een aantal criteria voldoen om een
school te zijn in de zin van de Leerplichtwet. Scholen die aan deze
criteria voldoen zijn vooruitlopend op de wetswijziging op verhelderde
criteria getoetst. Alle traditionele scholen voldoen aan deze verhelderde
eisen. Een groot deel van de vernieuwende scholen die aan de
oorspronkelijke eisen voldeed, kreeg een negatief advies van de
Inspectie van het Onderwijs op de verhelderde criteria. Deze scholen
geven over het algemeen aan niet zo veel bezwaar te hebben tegen de
criteria zelf. Wel bekritiseren zij de wijze waarop de Inspectie van het
Onderwijs de criteria toetst. De scholen vinden de toetsing subjectief,
onduidelijk en erg zwart-wit.
3.1 Inleiding
Hoe is de huidige stand van zaken rond het particulier onderwijs? Hoeveel
particuliere B3-scholen zijn er in Nederland aan het begin van het schooljaar
2007-2008 en hoeveel leerlingen volgen onderwijs op zo een school? Wat zijn
13
de oprichtingsmotieven, de schoolkosten en hoe gaan de scholen om met de
verhelderende wettelijke criteria? In hoofdstuk 3 gaan we in op deze vragen.
Daartoe maken we gebruik van informatie uit interviews met vertegen-
woordigers van scholen, informatie van websites van particuliere B3-scholen
en informatie van leerplichtambtenaren. Om inzicht te krijgen in ontwikkelingen
is ook gebruikgemaakt van het onderzoek naar particulier onderwijs in 2005.
3.2 Scholen in het particulier onderwijs (B3 gedeelte)
Aan het begin van het schooljaar 2007-2008 waren 3412 particuliere B3-
scholen actief. Van deze 34 scholen geven vijftien scholen les in de sector
primair onderwijs (basisonderwijs), zes scholen geven les in de sector
voortgezet onderwijs en dertien scholen bieden onderwijs aan in beide
sectoren van het onderwijs.
Net als de Inspectie van het Onderwijs verdelen we de particuliere B3-scholen
in twee categorieën, te weten (radicaal) vernieuwende scholen en meer of
minder traditionele scholen. Ruim de helft van de 34 actieve particuliere B3-
scholen valt onder de categorie traditioneel (18) en de andere helft valt onder
de categorie vernieuwend (16).
Figuur 3.1 geeft de spreiding van de traditionele en vernieuwende scholen
over Nederland grafisch weer. De grootte van de stip correspondeert met het
formaat van de school.
1 Voor de uitwerking van dit aantal zie hoofdstuk 2.
2 Twee scholen hebben op het moment van schrijven geen (leerplichtige) leerlingen.
14
Figuur 3.1 Landelijke verdeling van traditionele en vernieuwende
particuliere B3-scholen naar grootte (n = 353)
Ruim de helft van alle scholen is in het westen van het land gevestigd. Wat
opvalt is dat ongeveer driekwart van de traditionele scholen zich in het westen
bevindt (Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland). De vernieuwende scholen
zijn gelijkmatiger verdeeld over het land. De provincies met de meeste
vernieuwende scholen zijn Gelderland (5) en Utrecht (4).
Ontwikkeling particuliere B3-scholen
In vergelijking met 2005 kent Nederland in 2007 evenveel particuliere B3-
scholen (zie tabel 3.1). Wel is de verhouding tussen de traditionele en
vernieuwende scholen veranderd.4 Aan het begin van schooljaar 2007-2008
zijn er in totaal zeven scholen meer dan aan het begin van schooljaar 2005-
2006 (dit is een toename van 64 procent). Het aantal vernieuwende scholen
nam af met zeven scholen (afname van dertig procent).
3 Eén vernieuwende school heeft twee vestigingen in verschillende woonplaatsen. Beide
vestigingen zijn opgenomen in het overzicht.
4 Traditionele scholen werden in het rapport in 2005 gecategoriseerd als `scholen met
levensbeschouwelijke grondslag', `onderwijs-op-maatscholen', `2-in-1-scholen' en
vernieuwende scholen als `scholen op zoek naar pedagogische vrijheid´.
15
Tabel 3.1 Verdeling scholen in traditioneel en vernieuwend
Particuliere B3-scholen Particuliere B3-scholen
2005 2007
Aantal % Aantal %
(Min of meer) traditioneel 11 32% 18 53%
(Radicaal) vernieuwend 23 68% 16 47%
Totaal 34 100% 34 100%
Als we naar de ontwikkelingen van de traditionele scholen kijken zien we dat
er van de traditionele scholen die in het schooljaar 2005-2006 actief waren
één traditionele school niet meer onder het particuliere B3-onderwijs valt in
verband met bekostiging door de overheid. Daartegenover staat dat er zes
nieuwe traditionele scholen zijn opgericht en twee bestaande traditionele
(artikel 56) scholen naast voortgezet onderwijs ook basisonderwijs zijn gaan
aanbieden. Met het aanbod van dit type onderwijs vallen deze scholen binnen
de doelgroep van dit onderzoek. Uiteindelijk zijn er aan het begin van 2007-
2008 achttien traditionele particuliere B3-scholen.
Wat opvalt bij de vernieuwende scholen is dat het verloop onder deze
categorie scholen erg groot is. Sinds het begin van het schooljaar 2005-2006
zijn er elf vernieuwende scholen opgeheven, waaronder tien Iederwijs-
scholen. Eén vernieuwende school wordt inmiddels bekostigd door de
overheid. Vanaf eind 2005 zijn er vijf nieuwe vernieuwende scholen opgericht.
Onder de nieuwe scholen bevinden zich geen Iederwijs scholen. Met deze
ontwikkelingen komt het totaal aantal vernieuwende scholen aan het begin van
schooljaar 2007-2008 op zestien uit.
3.3 Leerlingen in het particulier onderwijs (B3 gedeelte)
In deze paragraaf gaan we in op het huidige leerlingenaantal in het particuliere
onderwijs (B3 deel) en bekijken we de ontwikkelingen van het leerlingenaantal
over de afgelopen twee schooljaren.
Het totaal aantal leerlingen dat aan het begin van het schooljaar 2007-2008
naar een particuliere B3-school gaat, is 9035 (zie tabel 3.2). Dit
leerlingenaantal is vastgesteld aan het begin van het schooljaar 2007-2008.
Net als in het onderzoek in 2005 gaven veel scholen aan dat er gedurende het
schooljaar nog leerlingen zullen instromen. De verwachting is dan ook dat het
aantal leerlingen in het particulier onderwijs dit schooljaar nog toeneemt.
5 Dit is een zo nauwkeurig mogelijke schatting. Voor de uitwerking van dit aantal zie de
methode in hoofdstuk 2.
16
Tabel 3.2 Leerlingenaantal aan het begin van het schooljaar 2005 en 2007
Particuliere B3-scholen Particuliere B3-scholen
2005 (n=34) 2007 (n=34)
Aantal % Aantal %
(Min of meer) traditioneel 557 60% 603 67%
(Radicaal) vernieuwend 364 40% 300 33%
Leerlingenaantal (totaal) 921 100% 903 100%
In vergelijking met het begin van het schooljaar 2005-2006 is het totaal aantal
leerlingen in het particuliere onderwijs (B3) ongeveer gelijk gebleven. Het
aantal leerlingen op een traditionele school is licht gestegen (8%) en het
aantal leerlingen op een vernieuwende school is enigszins gedaald sinds 2005
(18%).
Particuliere B3-scholen zijn betrekkelijk klein. De gemiddelde omvang van de
34 scholen zijn net als in 2005 27 leerlingen per school. Traditionele scholen
zijn gemiddeld groter dan vernieuwende scholen. Wel nam het gemiddelde
aantal leerlingen per traditionele school af van 43 leerlingen in 2005 naar 34
leerlingen in 2007. Met 19 leerlingen zijn de vernieuwende scholen iets groter
geworden dan in 2005 (17 leerlingen per school).
Leerlingenaantal uitgesplitst
In tabel 3.3 hebben we het leerlingenaantal aan het begin van schooljaar
2007-2008 uitgesplitst naar leeftijd, onderwijssector en onderwijsrichting,
geslacht en woonplaats. In 2005 stelden meer scholen informatie beschikbaar
over hun leerlingen dan in 2007.6 Dit geldt vooral voor de vernieuwende
scholen. Van de vernieuwende scholen beschikken wij over informatie van
slechts een derde van de leerlingen. Om deze reden dienen de gegevens in
de onderstaande tabel, zeker wat betreft de vernieuwende scholen, met enig
voorbehoud te worden geïnterpreteerd. Een vergelijking met de resultaten van
twee jaar geleden is daarom niet zinvol.
6 Voor redenen van de weigering van informatieverschaffing verwijzen we naar hoofdstuk 1.
17
Tabel 3.3 Het leerlingenaantal aan het begin van het schooljaar 2007-2008
(uitgesplitst naar traditioneel en vernieuwend)
Tradi- Vernieu
Totaal % tioneel % -wend %
Totale leerlingaantallen 903 100% 603 300
Leeftijdsgroepen*
4- tot 12-jarigen 327 62% 264 61% 63 67%
12- tot 14-jarigen 89 17% 76 17% 13 14%
14- tot 16-jarigen 62 12% 49 11% 13 14%
16-jarigen en ouder 52 9% 47 11% 5 5%
Totaal aantal leerlingen leeftijd
bekend 530 436 94
Onderwijssector en richting*
Basisonderwijs 332 63% 266 58% 66 96%
Voortgezet onderwijs - vmbo
(technisch) 52 10% 52 11% 0 0%
Voortgezet onderwijs - havo 83 16% 81 18% 2 3%
Voortgezet onderwijs - vwo 59 11% 58 13% 1 1%
Totaal aantal leerlingen bekend 526 457 69
Geslacht*
Jongens 315 53% 268 54% 47 50%
Meisjes 277 47% 230 46% 47 50%
Totaal aantal leerlingen
geslacht bekend 592 498 94
Woonplaats*
Woonachtig binnen gemeente
waar school is gevestigd 167 33% 138 33% 29 31%
Woonachtig buiten gemeente
waar school is gevestigd 344 67% 279 67% 65 69%
Gemiddeld aantal gemeentes
van waaruit leerlingen naar de
school komen 6,1 5,9 6,4
Totaal aantal leerlingen
woonplaats bekend 511 417 94
* Niet alle scholen konden of wilden deze uitsplitsingen maken, daarom is de som kleiner dan
het totaal aantal leerlingen.
De tabel laat twee opvallende verschijnselen zien, die ook blijken uit de
resultaten van 2005. Het grootste deel van de leerlingen die naar een
particuliere B3-school gaat zit in de basisschoolleeftijd (63%) en de meeste
kinderen wonen buiten de gemeente waar de school gevestigd is (67%). Het
voedingsgebied van een school beslaat gemiddeld zes verschillende
gemeentes bij traditionele scholen en zeven bij vernieuwende scholen.
3.4 De oprichting van de particuliere B3-scholen en motieven
Figuur 3.2 toont de bestaansduur van de actieve particuliere B3-scholen aan
het begin van schooljaar 2007-2008. Alleen traditionele scholen bestaan
18
langer dan tien jaar. In 1974 opende de eerste traditionele particuliere B3-
school in Nederland zijn deuren. In de afgelopen vijf jaar zijn er tien bij
gekomen of hebben bestaande scholen hun doelgroep uitgebreid (naast
basisonderwijs ook voortgezet onderwijs of omgekeerd).
Het aantal oprichtingen van traditionele scholen neemt de laatste jaren toe.
Vóór het schooljaar 2004-2005 werd er gemiddeld 1 nieuwe traditionele school
per jaar opgericht. Vanaf het schooljaar 2004-2005 is dit aantal gestegen naar
gemiddeld 2 per schooljaar.
De geschiedenis van de vernieuwende particuliere B3-scholen is een stuk
jonger. De eerste vernieuwende school werd in 1999 opgericht. De meeste
scholen die op dit moment actief zijn, zijn de afgelopen vijf jaar ontstaan.
Zoals opgemerkt in hoofdstuk twee is er veel verloop in vernieuwende
scholen. Sinds begin van het schooljaar 2004-2005 zijn er elf vernieuwende
scholen opgeheven, één school wordt inmiddels bekostigd door de overheid
en vijf nieuwe scholen zijn opgericht.
Figuur 3.2 Levensduur van de scholen (2007, n = 33)
25
20
en 15 Vernieuwend
schol
ntal 10 Traditioneel
aA
5
0
0 - 5 jaar 6 - 10 jaar 11- 15 jaar 16 - 20 jaar 21 - 25 jaar 26 - 30 jaar
Aantal jaar actief
Motieven voor oprichting
De vertegenwoordigers van scholen hebben we gevraagd naar de belang-
rijkste reden van oprichting. De belangrijkste oprichtingsmotieven van
traditionele particuliere B3-scholen zijn:
· Ouders willen hun levensvisie of de identiteit van hun geloof terugzien in
het onderwijs (33%).
· Bieden van kleinschalig onderwijs in combinatie met persoonlijke
begeleiding (33%).
· Bieden van extra zorg aan kinderen die dit nodig hebben (alternatief
speciaal onderwijs) (11%).
19
Andere redenen die scholen noemden, waren meer aandacht geven aan de
eigenheid van het kind, internationaal onderwijs bieden en een nieuw
onderwijsconcept bieden gericht op de mens als geheel.
Een aantal scholen die primair zijn opgericht vanuit een levensvisie of geloofs-
overtuiging geven aan dat ze ook voorzien in de behoefte aan kleinschalig
onderwijs in combinatie met persoonlijke begeleiding.
Voor de oprichting van een vernieuwende school werden voornamelijk de
volgende motieven genoemd:
· Behoefte aan onderwijs dat meer ruimte biedt voor vrijheid, eigenheid en
autonomie van het kind (63%).
· Onvrede over huidig (regulier) onderwijs bij leerkrachten en ouders (19%).
Andere motieven die werden genoemd voor oprichting van de school, zijn het
opvangen van kinderen die in de problemen zijn gekomen in het reguliere
onderwijs, de behoefte van ouders om hun levensvisie terug te zien op school
en de behoefte aan kleinschaliger onderwijs.
De respondenten van scholen die opgaven met het onderwijs meer ruimte te
willen bieden voor eigenheid, vrijheid of autonomie van het kind, merkten
veelal op dat onvrede over het reguliere systeem ook een rol heeft gespeeld
bij de oprichting. Onder deze scholen vallen onder andere de Iederwijs-
scholen, de voormalige Iederwijs-scholen en een aantal democratische
scholen. Termen die bij de beschrijving van de scholen vaak werden genoemd
zijn vrijheid, respect, democratie en gelijkwaardigheid. De scholen noemen als
inspiratiebron internationale initiatieven zoals de Summerhill School
(Engeland, 1921), Sudbury Valley School (Verenigde Staten, sinds 1968) en
de Pestalozzischool (Ecuador, 1977).
3.5 De doelgroepen van de B3-scholen
In deze paragraaf bespreken we de doelgroepen van de scholen (tabel 3.4).
De meeste scholen geven basisonderwijs (44%) of bieden zowel basisonder-
wijs als voortgezet onderwijs aan (38%). Particuliere B3-scholen die zich enkel
richten op voortgezet onderwijs zijn in de minderheid (18%).
Tabel 3.4 Onderwijsaanbod van de benaderde scholen
Onderwijsaanbod van de scholen 2005 (n=34) 2007 (n=34)
Aantal % Aantal %
Basisonderwijs 13 38% 15 44%
Voortgezet onderwijs 3 9% 6 18%
Basisonderwijs en voortgezet onderwijs 18 53% 13 38%
Totaal 34 100% 34 100%
20
Ten opzichte van twee jaar geleden zijn er meer scholen die enkel voortgezet
onderwijs aanbieden. Er zijn iets minder scholen met zowel een afdeling basis-
als voortgezet onderwijs.
Figuur 3.3 toont het onderwijsaanbod bij traditionele en vernieuwende scholen.
De meeste traditionele scholen bieden uitsluitend basisonderwijs aan. De
meeste vernieuwende scholen onderwijzen zowel in basis- als voortgezet
onderwijs. De reden die hiervoor veelvuldig wordt genoemd, is dat de school
de ingeslagen leer -en ontwikkelingslijn die is ingeslagen in de basisschool-
leeftijd, wil doorvoeren in de voortgezet onderwijsleeftijd.7
Figuur 3.3 Doelgroep van de scholen verdeeld naar type school (2007, n=34)
14
12
12 11
10
en 8 Traditioneel
schol Vernieuwend
6
ntalaA 4
4 3
2 2
2
0
po vo po & vo
Twee traditionele scholen met hoge schoolkosten hebben de afgelopen jaar
hun doelgroep uitgebreid. Zij zijn naast voortgezet onderwijs ook
basisonderwijs gaan aanbieden. De reden hiervoor is dat er vraag naar is
vanuit ouders.
3.6 Schoolkosten
Anders dan reguliere scholen worden particuliere B3-scholen niet bekostigd
door de overheid. Ouders moeten daarom alle kosten, of een groot deel hier-
van, zelf betalen. De bedragen die ouders voor hun kind moeten neertellen,
7 Veel vernieuwende scholen maken het onderscheid tussen basis- en voortgezette school
niet, maar geven onderwijs aan kinderen tussen de 4 en 18 jaar.
21
kunnen per school sterk variëren. In figuur 3.4 splitsen we voor vernieuwende
en traditionele scholen de schoolkosten uit.8
Figuur 3.4 Gemiddelde schoolkosten verdeeld naar type school (2007, n=26)
10 9
9 Traditioneel
8 Vernieuwend
7
en 6 5
schol 5
4 3
Aantal 3 2 2 2
2 1 1 1
1
0
2000
2001 - 4000 4001 - 6000 6001 - 8000 8001 - 10000
Kosten in Euro's per jaar
Van 26 scholen is bekend hoeveel schoolkosten per jaar per kind aan de
ouders wordt gevraagd. In sommige gevallen wordt een vast bedrag gevraagd,
soms varieert de hoogte per schooljaar of onderwijsrichting. In andere
gevallen vragen scholen een bedrag dat afhankelijk is van het gezinsinkomen.
De gemiddelde schoolkosten variëren van 840,- tot 18.000,- per jaar.
De traditionele scholen laten een tweedeling zien in de schoolkosten. De helft
van de traditionele scholen vraagt van de ouders een bedrag dat gemiddeld
rond de 3.000,- per jaar ligt. Dit zijn alleen basisscholen, veelal opgericht
vanuit een bepaalde geloofsovertuiging of visie. De schoolkosten bestaan uit
vaste bedragen of zijn afhankelijk van het gezinsinkomen. Veel scholen
hanteren een korting als meerdere kinderen uit één gezin onderwijs volgen
aan de school.
De andere helft van de traditionele scholen vraagt een beduidend hoger
bedrag, gemiddeld 12.500,-. Deze scholen spelen in op de behoefte van
ouders aan kleinschalig onderwijs en individuele begeleiding. De scholen
bieden verschillende sectoren van het onderwijs aan (basisonderwijs (2),
voortgezet onderwijs (3) en beide sectoren(2)). De schoolkosten bestaan uit
een vaststaand bedrag per jaar, meestal variërend naar sector of onderwijs-
richting. Er worden geen kortingen berekend wanneer er meerdere kinderen
uit één gezin de school bezoeken.
8 Bij de berekening van de schoolkosten zijn de twee scholen die op het moment van
schrijven geen (leerplichtige) leerlingen hebben, niet meegenomen.
22
Het gemiddelde bedrag dat de vernieuwende scholen aan schoolkosten
vragen is 2.500,- per jaar (met een uitschieter van 15.000,-). Sommige
scholen melden een vast bedrag per jaar te vragen aan schoolkosten. Bij veel
andere scholen is het bedrag afhankelijk van het gezinsinkomen. De meeste
vernieuwende scholen bieden zowel basisonderwijs als voortgezet onderwijs
aan (9 scholen). In bijna alle gevallen heeft een ouder recht op korting
wanneer meerdere kinderen uit één gezin op school zitten.
De vertegenwoordigers van vernieuwende scholen en traditionele scholen met
relatief lage schoolkosten geven aan dat het inkomen van de ouders heel
wisselend is. Het inkomen varieert van ouders in de bijstand tot ouders met
een modaal en hoger inkomen.
De ouders die hun kind onderwijs laten volgen aan een traditionele school die
relatief hoge bedragen aan schoolgeld vraagt, hebben over het algemeen ook
een inkomen dat ruim boven modaal ligt.
Bronnen van inkomsten en kostenbesparing
In de meeste gevallen gaven de scholen aan dat de schoolkosten het enige
bedrag is dat de ouders moeten betalen. Sommige scholen gaven aan dat
geld voor schoolboeken, geld voor excursies of examengeld nog bovenop het
bedrag aan schoolkosten komt.
Een aantal traditionele scholen met `lagere' schoolkosten geeft aan dat zij
naast de inkomsten van de ouders nog andere bronnen van inkomsten
hebben. Het gaat dan om zowel financiële als materiële sponsoren of
donateurs. Over het algemeen brengen sponsors of donateurs enkele
procenten van de totale schoolinkomsten binnen. Het overgrote gedeelte is
afkomstig van de ouders. Daarnaast maken veel scholen gebruik van
vrijwilligers of de hulp van ouders.
`Alle medewerkers zijn vrijwilligers, alleen de reiskosten worden vergoed.'
`Leraren krijgen een half salaris en de moeders maken de school schoon.'
Eén school die kinderen begeleidt met leerproblemen, geeft aan dat ouders
van een kind met een medische indicatie in sommige gevallen een deel van de
schoolkosten betaalt vanuit een persoonsgebonden budget (PGB). Het gaat
niet om een vergoeding voor het onderwijs dat op deze school gegeven wordt,
maar om activerende begeleiding die via een PGB wordt gefinancierd vanuit
de AWBZ.
De traditionele scholen die `hogere' schoolkosten rekenen hebben geen
andere bronnen van inkomsten dan het schoolgeld dat de ouders betalen. Er
wordt ook geen gebruikgemaakt van vrijwillige krachten of hulp van ouders.
De meeste vernieuwende scholen hebben zowel materiële als financiële
sponsoren en/of zijn hiernaar op zoek. Het grootste deel van de inkomsten van
23
de vernieuwende scholen komt binnen via de ouders. Eén school meldt dat
een deel van de schoolkosten betaald wordt vanuit een foundation. Veel
vernieuwende scholen draaien voor het grootste deel op vrijwilligers of op niet
volledig betaalde beroepskrachten. Wat ook opvalt is de grote betrokkenheid
van ouders bij de scholen.
`Ouders helpen waar mogelijk'.
`Elke ouder zet zijn eigen expertise in'.
3.7 Wettelijke criteria
Particuliere B3-scholen moeten wat betreft inrichting en bevoegdheden van de
leraren overeenkomen met door de overheid bekostigde scholen. De Inspectie
van het Onderwijs heeft aan de hand van de wettelijke criteria, zoals gehan-
teerd voor de wetswijziging, beoordeeld of een school aan deze criteria vol-
doet en kan worden aangemerkt als een school in de zin van de Leerplichtwet.
De particuliere B3-scholen die hieraan voldeden, zijn vooruitlopend op de
wetswijziging opnieuw beoordeeld door de Inspectie van het Onderwijs. Deze
wetswijziging beoogt onder andere verheldering van de criteria waaraan niet
door de staat bekostigde (particuliere) scholen moeten voldoen. Het gaat
hierbij onder meer om de eis dat het onderwijs moet voldoen aan de
kerndoelen, dat de voertaal Nederlands moet zijn en dat het onderwijs
aandacht moet besteden aan burgerschap, sociale integratie en het opgroeien
in de multiculturele samenleving.9 De scholen die eerder aangemerkt zijn als
school in de zin van de Leerplichtwet werden opnieuw beoordeeld door de
Inspectie van het Onderwijs aan de hand van deze verhelderde criteria.
Daartoe heeft zij een (proeve van een) toezichtskader ontwikkeld en op basis
hiervan de kwaliteit op de scholen onderzocht. Aangezien de toetsing
vooruitliep op de wetswijziging had deze geen wettelijke consequenties voor
de scholen. Met deze toetsing werd de scholen de gelegenheid geboden om
zich op de verhelderde criteria in te stellen.
Alle traditionele particuliere B3-scholen waren door de Inspectie van het
Onderwijs aangemerkt als school in de zin van de Leerplichtwet. Deze scholen
zijn op basis van de verhelderde criteria met uitzondering van drie scholen
opnieuw positief beoordeeld. Daarbij had één school niet de intentie aan de
verhelderde eisen te voldoen en schatte de inspectie de mogelijkheden van de
andere twee scholen positief in.
Bij vernieuwende particuliere B3-scholen ligt dit anders. De meeste
vernieuwende scholen die basisonderwijs aanbieden, zijn in eerste instantie
aangemerkt door de Inspectie van het Onderwijs als school in de zin van de
9 Voor een overzicht van de verhelderde wettelijke criteria, zie bijlage 2.
24
Leerplichtwet. Een groot deel kan echter niet aan de verhelderde criteria
voldoen. Volgens de Inspectie van het Onderwijs komt dit omdat radicaal
vernieuwende scholen de leervorderingen van de leerlingen niet verant-
woorden. Daardoor is het niet helder of leerlingen de leerstof in voldoende
mate beheersen (Inspectie van het Onderwijs, 2006).
De vernieuwende scholen die voortgezet onderwijs aanbieden, voldeden in
veel gevallen al niet aan de oorspronkelijke wettelijke eisen en zijn om die
reden ook niet getoetst aan de verhelderde wettelijke criteria.
Traditionele particuliere B3-scholen over de criteria
Aangezien vrijwel alle traditionele scholen een positief advies hebben ontvang-
en op de verhelderde criteria, is het niet opvallend dat de vertegenwoordigers
van deze scholen vrijwel allemaal (redelijk) positief staan tegenover deze
criteria. De vertegenwoordigers van scholen gaven aan dat ze de criteria over
het algemeen vanzelfsprekend vinden.
`Aanvaardbaar, de kwaliteit moet gewaarborgd worden'.
`Terecht om minimale criteria te stellen waar scholen aan moeten voldoen'.
Alle vertegenwoordigers van traditionele scholen gaven aan dat de criteria
(redelijk) samengaan met de missie van de school. Wel wezen zij erop dat ze
het belangrijk vinden dat de vrijheid van de particuliere B3-scholen
gewaarborgd blijft en er niet nog strengere criteria komen.
`De overheid moet een grote mate van afstandelijkheid bewaren en vrijheid
nadrukkelijk respecteren'.
Vernieuwende particuliere B3-scholen
De meeste vertegenwoordigers van een vernieuwende school (zowel primair
als voortgezet onderwijs) stonden wisselend tegenover de oorspronkelijke en
verhelderde criteria. Over het algemeen vinden ze de criteria redelijk, maar de
manier van beoordeling niet. Ze voelen zich in hun vrijheid beperkt, omdat ze
door de wettelijke criteria aan bepaalde eisen moeten voldoen die niet
samengaan met de visie van de school. Ook denken zij dat meer vrijheid
mogelijk is binnen de wettelijke kaders dan de inspectie toelaat.
`Criteria zijn vanzelfsprekend, maar het oordeel is heel zwart-wit. Er zijn geen
mogelijkheden tot verbetering. Dit is in strijd met de visie van de school. Die gaat uit
van een leerproces'.
`Criteria zijn niet duidelijk gespecificeerd, maar vaag, subjectief en willekeurig'.
`Criteria worden veel te strikt en veel te nauw getoetst'.
25
Opgemerkt moet worden dat het moeilijk is om uitspraken te doen over het
oordeel van vernieuwende particuliere B3-scholen met betrekking tot de
verhelderde criteria. Veel scholen met een negatief advies op deze criteria
hebben niet deelgenomen aan het huidige onderzoek. Hierdoor is weinig
bekend over de mate waarin de vernieuwende scholen met de wettelijke
criteria kunnen werken.
Iederwijs Nederland gaf aan dat ze zouden kunnen leven met de nieuwe
criteria als ze hun eigen invulling hieraan mogen geven. Ze maken wel
bezwaar tegen de manier van toetsen waarbij wordt vastgesteld of de school
aan de criteria voldoet. De Iederwijsscholen vinden dat de Inspectie van het
Onderwijs de scholen toetst op een subjectieve manier en dat een bredere
invulling van de criteria mogelijk is dan de inspectie toelaat.10
10 Iederwijs Nederland heeft schriftelijk een reactie gegeven op de inspectiecriteria. De
ingezonden brief is opgenomen in bijlage 3.
26
4 KEUZEMOTIEVEN VAN OUDERS EN LEERLINGEN
De meeste kinderen op een particuliere school zaten eerder op een
bekostigde school. Vrijwel geen enkel kind maakte de vorige school af.
Een deel van de kinderen heeft in meer of mindere mate vervelende
ervaringen met de reguliere school. In de meeste gevallen kiezen leer-
lingen samen met hun ouders voor de school. De manier van lesgeven is
voor zowel leerlingen als ouders een belangrijk keuzemotief.
De inhoudelijke vakken op school vinden met name ouders van kinderen
op een traditionele school belangrijk. Ook dat leraren een bevoegdheid
hebben, dat de school een basis legt voor vervolgonderwijs en dat ze de
ontwikkeling van leerlingen vastleggen, vinden deze ouders belangrijker
dan ouders met een kind op een vernieuwende school. Deze ouders
hechten meer waarde aan vrijheid voor het kind.
De keuze voor een particuliere school is in veel gevallen kindspecifiek.
De helft van de broers of zussen van het kind op een particuliere school
zit op een reguliere school.
Ouders vinden de particuliere school over het algemeen beter dan de
vorige school van het kind. Minder gunstig aan de particuliere school
vinden zij de hogere schoolkosten, de langere reistijd en, indien een
school klein is, het gebrek aan leeftijdsgenootjes.
Een particuliere school moet voldoen aan een aantal wettelijke kwaliteits-
eisen. Indien een school hier niet aan voldoet, is de school geen school
in de zin van de Leerplichtwet. De helft van de ouders overweegt in dit
geval hun kind toch gewoon naar de school te laten gaan. Ruim een
derde van de ouders overweegt een andere reguliere of particuliere
school te zoeken voor hun kind.
4.1 Inleiding
Welke motieven spelen bij ouders en leerlingen een rol bij de keuze voor een
particuliere school? Met behulp van vragenlijsten onder ouders en leerlingen
achterhaalden we deze keuzemotieven. We vroegen de ouders en de
leerlingen naar de schoolcarrière van het kind. Beide groepen kregen vragen
over de redenen van de huidige schoolkeuze. Bij ouders gingen we dieper in
op de wijze waarop het keuzeproces tot stand kwam. Zowel ouders als
leerlingen vroegen we de particuliere school te vergelijken met een vorige
school. Ten slotte stonden we met de ouders stil bij wat ze denken te gaan
doen wanneer zij worden geconfronteerd met een negatief advies over de
school van de Inspectie van het Onderwijs.
4.2 Schoolcarrière
De particuliere school is doorgaans niet de eerste school van een kind. Van de
kinderen zat bijna driekwart eerder op een andere school. Vrijwel geen van deze
kinderen maakte de vorige school af. Bij 64 procent betrof de vorige school een
bekostigde school en bij negen procent een andere particuliere school.
27
Tabel 4.1 toont de onderwijsvoorgeschiedenis van het kind uitgesplitst naar
traditionele en vernieuwende scholen.
Tabel 4.1 Onderwijsvoorgeschiedenis van het kind
Totaal Traditioneel Vernieuwend
n = 74 n = 40 n = 34
Kind heeft eerder op een bekostigde school 64% 58% 70%
gezeten
Dit is de eerste school waar het kind op zit 26% 35% 15%
Kind heeft eerder op een andere particuliere 9% 5% 15%
school gezeten
Anders* 1% 2% 0%
Totaal 100% 100%
* Een ouder gaf aan dat het kind twee jaar heeft thuis gezeten.
Voor 26 procent van de kinderen is de huidige school wel de eerste school. Dit
lijken vooral leerlingen op traditionele scholen met een levensbeschouwelijke
grondslag. Aannemelijkerwijs kiezen veel van deze ouders vanuit hun
geloofsovertuiging of levensvisie direct voor deze school.
De meeste kinderen zijn tussentijds overgestapt van een reguliere school naar
een particuliere school. Dit wijst op negatieve ervaringen van het kind op de
reguliere school. In de interviews met ouders werd dit beeld in veel gevallen
bevestigd. Veel negatieve ervaringen hangen samen met de grootte van de
klassen. Voor kinderen die om uiteenlopende redenen extra aandacht nodig
hebben, is vaak geen tijd en ruimte voor adequate begeleiding. Hierdoor lopen
deze kinderen veelal vast in het reguliere onderwijs.
Toch komt de keuze voor de particuliere school lang niet altijd voort uit
problemen op de vorige school. Soms is de keuze voor een particuliere school
een bewuste keus voor een bepaalde lesmethode, visie of geloofsovertuiging.
Deze bevindingen komen overeen met de bevindingen van het onderzoek in
2005.
Van reguliere naar particuliere school (ouders)
`Mijn dochter is twee jaar naar een gewone reguliere school gegaan. Ze had in die tijd
veel last van driftaanvallen en daar kon de school niet goed mee omgaan'.
`Halverwege groep 5 is mijn dochter overgestapt van een reguliere naar een
particuliere school. Op zich ging het prima qua resultaten, ze werd alleen niet gezien.
Er kwam niet uit wat erin zat'.
`Deze openbare school was veel te groot en mijn dochter voelde zich er niet thuis. Ze
is hoogbegaafd en daar werd totaal geen rekening mee gehouden'.
`Mijn zoon had last van een leerprobleem en daar konden ze op de reguliere school
niet mee omgaan. Er was gewoon geen tijd voor'.
28
4.3 Schoolkeuze
(Voor)kennis over particuliere school
Alle deelnemende ouders vroegen we naar de manier waarop zij op de hoogte
zijn geraakt van de mogelijkheid van onderwijs op een particuliere school.
Figuur 4.1 toont de resultaten hiervan, uitgesplitst naar schooltype.
Figuur 4.1 Hoe komen ouders bij de particuliere school terecht?
60%
Traditioneel n = 40
Vernieuwend n = 34
50%
40%
30%
20%
10%
0%
ernet ingen enaar
ellingen
rokkenheid icht ambt
zorginst hulp) st
bekenden van ons door bet aarop mijn kind zat
a zoeken op intN
Via (zelf
amilie of Via de leerplicht
bij de school
Via f ige kennis of
Via hulpverlening of
Via de vorige school w
Via de media (krant, televisie, en dergelijke) oor vakmatD
Bij traditionele scholen meldt meer dan de helft van de ouders op de hoogte te
zijn gebracht via familie of bekenden. Ouders die uiteindelijk kiezen voor een
vernieuwende school zijn waarschijnlijk bewuster op zoek gegaan naar een
school die bij hun kind past. De meeste ouders zijn via de media of via een
zoektocht op internet bij de huidige particuliere school terechtgekomen. Bij
beide scholentypen geeft iets meer dan een kwart van de ouders aan de
school te kennen door vakmatige kennis of door betrokkenheid bij de school.
Geen enkele ouder heeft de school gevonden via een leerplichtambtenaar.
29
Wie kiest?
In overeenstemming met het onderzoek in 2005 kozen de meeste leerlingen
samen met hun ouders voor de huidige school (51%), zie tabel 4.2.
Tabel 4.2 Wie koos de huidige school (n=35)
Aantal Percentage
Leerling en ouders hebben samen voor deze school 18 51%
gekozen
Vooral ouders van de leerling hebben voor deze 10 29%
school gekozen
Vooral leerling zelf heeft voor deze school gekozen 7 20%
Uit de verhalen van ouders blijkt dat met name leerlingen die naar een
vernieuwende school gaan, zelf kiezen voor de school. Ouders staan vaak
achter het principe dat een kind zelf bepaalt naar welke school het wil en wat
het leert.
Ouder over de keuze voor de particuliere school - vernieuwende school
`Ik heb een keer meegeholpen op de opendag van de betreffende particuliere
school. Mijn dochter kwam mee en gaf direct aan dat ze naar deze school wilde.
Sindsdien had mijn dochter het continue over deze school. Mijn intuïtie gaf aan dat
het goed zat en daarom hebben we haar over laten plaatsen'
Voor kinderen die naar een traditionele school gaan met een levensbeschou-
welijke grondslag, kiezen de ouders de school in de meeste gevallen uit.
Ouder over de keuze voor de particuliere school - traditionele school
`Doordat wij streng gelovig zijn, was het voor ons vanzelfsprekend dat onze
kinderen naar deze school gingen'
Voornamelijk de kinderen die betrokken zijn geweest bij het keuzeproces,
wisten al in meer of mindere mate iets over de school voordat zij er
daadwerkelijk heen gingen (84%). Indien de ouders de keuze voor de school
maakten, beschikten de leerlingen minder vaak over voorkennis van de school
(40%).
Motieven van de ouder voor de schoolkeuze
Alle participerende ouders vroegen we naar de motieven voor de schoolkeuze.
We legden de ouders 18 verschillende motieven voor. Tabel 4.3 toont per
motief het percentage ouders dat aangeeft dat dit (enigszins) een rol speelde
bij de schoolkeuze. In de tabel splitsen we de resultaten uit voor ouders met
een kind op een traditionele school en die met een kind op een vernieuwende
school.
30
Tabel 4.3 Motieven die een rol speelden bij de schoolkeuze (n=74)
Totaal Traditioneel Vernieuwend
n = 74 n = 40 n = 34
Wijze van leren of lesgeven op de school 99% 98% 100%
(manier waarop kinderen leren: met veel
vrijheid of juist onder strakke begeleiding)
Visie van de school op ontwikkeling van 96% 93% 100%
kinderen
Meer persoonlijke begeleiding 95% 90% 100%
De manier waarop de school met 93% 90% 100%
opvoedkundige vraagstukken omgaat
Kleinere klassen, kleinschaliger onderwijs 85% 83% 88%
Maatschappijvisie van de school 85% 83% 91%
Inhoud van het onderwijs op de school 85% 88% 82%
(soort vakken dat wordt gegeven en de
lesstof die aan bod komt)
Manier waarop een eerdere school met 62% 50% 77%
(leer-)problemen van het kind omging
De wens van het kind om naar deze 53% 33% 77%
school te gaan
Persoonlijk betrokken bij school of 45% 43% 47%
schoolleiding
De schoolresultaten van het kind op een 38% 35% 41%
eerdere (bekostigde) school
Samenstelling van leerlingenpopulatie op 34% 35% 32%
deze school (soort leerlingen)
Betere carrièrekansen voor mijn kind 28% 25% 32%
Religieuze visie van de school 20% 35% 0%
Ervaringen met oudere kinderen op een 11% 10% 12%
eerdere (bekostigde) school
Afstand naar school (reistijd) 8% 13% 3%
Wachtlijst voor het speciaal onderwijs 0% 0% 0%
Vier motieven speelden bij meer dan negentig procent van de ouders een rol bij
de keuze voor de school. Bij de ouders van leerlingen op vernieuwende scholen
noemden zelfs alle ouders deze factoren als keuzemotieven. De eerste drie
motieven kwamen ook in het onderzoek van 2005 naar voren.1
De vier motieven zijn:
· de wijze van leren of lesgeven op de school;
· de visie van de school op de ontwikkeling van kinderen;
· de manier waarop de school met opvoedkundige vraagstukken omgaat;
· meer persoonlijke begeleiding.
Deze motieven volgen motieven als: de maatschappijvisie van de school, de
inhoud van het onderwijs en het kleinschaliger onderwijs. Bij ruim tachtig
procent van de ouders spelen deze motieven een rol bij de schoolkeuze.
Geen van de ouders geeft aan dat een wachtlijst voor het speciale onderwijs
een rol speelde. Slechts weinig ouders noemen de reistijd, ervaringen met
oudere kinderen of de carrièrekansen voor het kind als motief.
1 Het vierde motief, meer persoonlijke begeleiding, was in het voorgaande onderzoek niet
meegenomen.
31
Over het algemeen lijken ouders van traditionele en vernieuwende scholen
dezelfde motieven te noemen voor de schoolkeuze. Wel zijn er enkele
verschillen. Ruim een derde van de ouders van kinderen op een traditionele
school voert de religieuze visie op als motief voor de schoolkeuze. Geen van
de ouders met een kind op een vernieuwende school noemt dit motief. Meer
dan driekwart van de ouders met een kind op een vernieuwende school noemt
de manier waarop een eerdere school met (leer)problemen van het kind
omging als bepalend motief voor de schoolkeuze. Een zelfde deel van deze
ouders noemt de wens van het kind om naar deze school te gaan als motief
voor de schoolkeuze. Dit is niet verrassend, aangezien veel vernieuwende
scholen vanuit een democratisch principe werken en het kind een bepalende
rol speelt. Bij ouders met een kind op een traditionele school spelen deze twee
motieven beduidend minder vaak een rol. De helft noemt de omgang van een
eerdere school met de (leer)problemen van het kind en een derde noemt de
wens van het kind als motief.
Motieven van de leerlingen voor de schoolkeuze
De leerlingen die zelf bij de schoolkeuze betrokken zijn geweest, hebben
aangegeven welke redenen belangrijk waren bij de keus voor de particuliere
school (tabel 4.4). Deze redenen lijken sterk op de redenen die de leerlingen
noemden in het onderzoek van 2005.
· de manier waarop leraren of begeleiders met leerlingen omgaan op school;
· de manier waarop lesgegeven wordt op school;
· de sfeer op de school;
· de manier waarop leerlingen met elkaar omgaan op school.
In het onderzoek van 2005 bleek dat de ervaringen van de leerlingen op een
eerdere school een belangrijke reden vormde om te kiezen voor de particuliere
school (79%). In het huidig onderzoek is deze reden minder vaak genoemd
(50%).
Tabel 4.4 Redenen die leerling belangrijk vindt bij de keuze voor de
particuliere school (n=24)2
Belangrijke
reden
Hoe leraren of begeleiders met leerlingen omgaan op school 96%
De manier waarop wordt lesgegeven op school 92%
De sfeer op deze school 87%
De manier waarop leerlingen met elkaar omgaan op school 83%
Het soort vakken dat op school wordt gegeven 75%
Ervaringen die leerling had op een vorige school 50%
Het gebouw waarin de school is gevestigd 46%
Op deze school kun je zelf je activiteiten kiezen 46%
Op deze school hoef je geen of weinig toetsen e.d. te maken 42%
Het totaal aantal leerlingen op school 38%
Leerling kende al andere kinderen op deze school 33%
Afstand naar school (reistijd) 26%
Een broer of zus zat al op deze school 13%
2 De respons is te gering om de resultaten van leerlingen uit te splitsen naar schooltype.
32
Leerlingen vinden net als hun ouders de manier van lesgeven en de
begeleiding een belangrijke reden voor de schoolkeuze. Leerlingen lijken veel
belang te hechten aan de sfeer op een school en hoe er met elkaar wordt
omgegaan. Ouders leggen vooral nadruk op de ontwikkeling van het kind en
de visie van de school.
Inhoud van het onderwijs & onderwijsaspecten
Aan de ouders hebben we vijf vakken van het onderwijs voorgelegd met de
vraag of dit voor hun belangrijk is. Figuur 4.2 geeft een overzicht van de
uitkomsten op deze vraag.
Figuur 4.2 Vakken die ouders belangrijk vinden in het onderwijs
100% Traditioneel n = 40
90% Vernieuwend n = 34
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
lena uur/ kenen
rekenen e t
andere t burgerschap
dans, ie/
c.
Wiskunde, kennis der nat uurkunde et
Engels, egrat
nat muziek,
derlands, Kennisgebieden als biologie,
e Sociale int
N geschiedenis, Expressie:
De inhoud van het onderwijs vinden meer ouders met een kind op een
traditionele school belangrijk dan ouders met een kind op een vernieuwende
school.
Ook hebben we aan de ouders drie onderwijsaspecten voorgelegd en aan hen
wederom gevraagd of ze dit belangrijk vinden (figuur 4.3).
---
Figuur 4.3 Onderwijsaspecten die ouders belangrijk vinden in het onderwijs
80%
70%
60%
50%
Traditioneel n = 40
40%
Vernieuwend n = 34
30%
20%
10%
0%
Dat leerkrachten in Dat een diploma Dat de ontwikkelingen
het bezit zijn van een voldoende basis legt van leerlingen
bevoegdheid voor het worden gevolgd en
vervolgonderwijs en/ vastgelegd
of een diploma
Relatief weinig ouders met een kind op een vernieuwende school hechten
belang aan de onderwijsbevoegdheid van de leerkracht (27%) of aan het
diploma en de basis ervan voor vervolgonderwijs (35%).
Onderwijsaspecten ouders vernieuwende school
Leerkrachten hoeven geen bevoegdheid te hebben, het is namelijk minstens zo
waardevol als mensen iets vertellen over wat ze leuk vinden. Als mensen van nature
interesse of fascinatie ergens voor hebben, blijft het eerder hangen, dan dat een
pabo'er uit een boekje zit voor te lezen'.
We boden de ouders de mogelijkheid een ander aspect in het onderwijs te
noemen dat voor hen van belang is. De ouders noemden in totaal dertig
aspecten. Dit gebeurde vooral door ouders van wie het kind naar een
vernieuwende school gaat. Veelvuldig genoemde aspecten door ouders met
een kind op een vernieuwende school zijn dat een kind ruimte moet krijgen om
de persoonlijkheid te kunnen ontwikkelen en dat een kind de vrijheid moet
hebben om te kunnen doen en leren wat het zelf wil.
Onderwijsaspecten ouders vernieuwende school
`De vrije inbreng door het kind'.
`Ruimte voor eigen ontwikkeling van het kind'.
`Dat het kind zijn hart mag volgen'.
`Ik heb hierin niets te vinden; mijn kind heeft in onze visie de vrijheid zelf te kiezen'.
34
Een aantal ouders met een kind dat naar een traditionele school gaat, vindt
het aanbod van religieuze vakken belangrijk. Een ander deel van deze ouders
vindt het van belang dat een kind zich emotioneel en sociaal ontwikkelt.
Onderwijsaspecten ouders traditionele school
`Dat mijn kind haar kwaliteiten ten volle leert ontwikkelen'.
`Godsdienstige opvattingen aansluitend bij religie thuis'.
`Dat ze eigenwaarde heeft, sociaalvaardig is en zelfvertrouwen ontwikkeld'.
`Begeleiding aanpassen aan leerproces van het kind'.
Schoolkeuze bij andere kinderen in het gezin
Uit het onderzoek in 2005 kwam naar voren dat de schoolkeuze van ouders
veelal gericht is op een individueel kind. Vaak maken ouders voor andere
kinderen in hun gezin een andere keuze dan voor het kind dat naar een
particuliere school gaat. De bevindingen in 2007 komen hier in grote lijnen
mee overeen (tabel 4.5).
Tabel 4.5 Schoolgang van broers of zussen (Ouders n= 49)
Percentage volgende
kinderen van
4 t/m 18 jaar
Kinderen die naar dezelfde particuliere school gaan 52%
Kinderen die naar een reguliere school gaan 50%
Kinderen die naar een andere particuliere school gaan 4%
Kinderen die niet meer naar school gaan 4%
Twee derde van alle ouders heeft minstens nog één kind in de schoolgaande
leeftijd (4 tot en met 18). Niet alle kinderen gaan naar dezelfde particuliere
school. De helft van de ouders geeft aan nog een ander kind te hebben dat
naar een bekostigde school gaat.
Bijna alle leerlingen hebben broers of zussen (89%). Driekwart van hen geeft
aan dat zij broers of zussen hebben die naar een andere school gaan dan
zijzelf. De meeste broers of zussen gaan naar een reguliere school (65%).
Dat niet automatisch voor alle kinderen uit een gezin de schoolkeuze op de
particuliere school valt, indiceert dat de ouders kindspecifieke schoolkeuzes
maken. Per kind kijken ouders welke school het beste bij hem of haar past.
Als meerdere kinderen uit een gezin naar dezelfde particuliere school gaan
(52%), geven ouders aan dat dezelfde of deels dezelfde afwegingen een rol
speelden bij de schoolkeuze als bij het eerste kind. Ongeveer de helft van de
ouders kiest ook voor de school omdat er al een kind naar de betreffende
particuliere school gaat.
35
4.4 Vergelijking met vorige school
Ouders met een kind dat eerder een andere school bezocht, vroegen we op
een aantal punten een vergelijking te maken tussen de huidige school en de
vorige school. Figuur 4.1 beschrijft de resultaten hiervan. De oordelen van
ouders met een kind op een traditionele school lijken sterk op die van ouders
met een kind op een vernieuwende school. Daarom zijn deze twee groepen in
de tabel samengenomen.
Figuur 4.4 Oordeel ouders over vorige school en huidige (particuliere) school
(n = 53)
Huidige school beter
100% (Min of meer) gelijk
90% Oude school beter
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
ijs en
ijd) end
ijs
begeleiden onderw
begeleiders eer op school schoolkoste
Sf D
ikkeling van kinderenw
nhoud van hetI begeleiders vervolgonderw
and naar school (reistst
ussen leerlingen en leraren of t van de leraren of Af Mogelijkheden voor aansluit
eit
Visie op ont Manier van lesgeven of act alit
ontC Kw
Op de meeste punten blijken de ouders beduidend positiever over de huidige
school dan over de vorige school. Toch blijkt dit bij drie punten niet op te gaan.
De mogelijkheden voor aansluitend vervolgonderwijs schatten de ouders bij
beide scholen min of meer vergelijkbaar. Ouders zijn op twee zeer praktische
punten positiever over de voorgaande school dan over de huidige school. Dit
zijn de afstand naar school en de schoolkosten. Vooral voor ouders met
leerlingen op vernieuwende scholen is de reisafstand groter geworden (79%).
Uit het onderzoek in 2005 bleek dat veel ouders ver moeten reizen naar de
particuliere school. Ook uit het huidige onderzoek komt naar voren dat de
36
school in veel gevallen niet om de hoek ligt. Een vertegenwoordiger van een
school gaf aan dat een aantal gezinnen speciaal voor de school is verhuisd.
Tabel 4.6 toont de gemiddelde afstand van de woning naar school en terug (in
km) en de dagelijkse reistijd (in minuten). De tabel geeft ook de hoogst
opgegeven aantal kilometers en minuten weer.
Tabel 4.6 Afstand naar school en reistijd
Traditioneel Vernieuwend
n = 40 n = 34
km min km min
Gemiddeld 9 37 18 65
Maximum 45 130 97 240
Gemiddeld reist men het dubbele aantal kilometers en twee keer zo lang om
op en neer te gaan naar een vernieuwende school dan naar een traditionele
school. Om onderwijs te volgen op een vernieuwende school moeten ouders
en kinderen gemiddeld iets langer dan een uur per dag reizen. Ouders vinden
dit een nadeel van de particuliere school, net als de hogere schoolkosten,
maar het weerhoudt hen er niet van voor de school te kiezen.
`Wij moeten dagelijks bijna twee uur in de auto zitten, maar de school doet mijn kind
zo veel goed dat we het er absoluut voor over hebben'.
Ook in de interviews lieten de ouders zich in vergelijking met de vorige school
van hun kind vrijwel uitsluitend positief uit over de particuliere school. Dit betrof
vooral een lofzang op de betrokkenheid bij en de begeleiding van het kind. De
reguliere school kwam er in deze vergelijking bekaaid vanaf.
Nadelen van reguliere school (ouders)
`De reguliere school was veel te groot, klassen van 35 tot 40 leerlingen! Gewoon om
in te verdwalen, het leek er wel een fabriek'.
`Het reguliere systeem is een eenheidsworst waarin geen ruimte is voor individuele
verschillen en wensen van kinderen'.
`Het reguliere onderwijs brengt uitsluitend leerstof over, maar vormt op geen enkele
wijze. Noch kunstzinnig, noch als mens in de samenleving. Er was geen enkele
aandacht voor sociale en/of maatschappelijke vorming'.
Dit neemt niet weg dat zij ook de keerzijde van de particuliere school onder-
kennen. De ouders noemen, net als bleek uit de vragenlijst, de kosten en de
reistijd. In de interviews gingen de ouders in op de geringe omvang van de
particuliere school. Sommige particuliere scholen hebben maar een paar
leerlingen. Ouders zien dit zowel als voor- als nadeel: meer aandacht vanuit
de leerkracht, maar ook erg weinig leeftijdsgenootjes om mee te spelen.
37
Nadelen van particuliere school (ouders)
`De schoolkosten zijn niet aftrekbaar voor de belasting'.
`De afstand is nadelig en mijn dochter heeft weinig leeftijdsgenootjes op de school'.
`De kinderen hebben minder sociale contacten en het is te kleinschalig'.
`Doordat de school niet bekostigd is, staat het sneller buiten de maatschappij'.
Tabel 4.7 toont op welke punten de leerlingen de particuliere school beter
vinden dan de voorgaande school.
Tabel 4.7 Wat leerlingen beter vinden aan de huidige school (n=26)
Aantal Percentage
Persoonlijke aandacht/ begeleiding 25 96%
De manier waarop leraren en begeleiders met kinderen 22 85%
omgaan
De manier waarop wordt lesgegeven 20 77%
De manier waarop kinderen met elkaar omgaan 19 73%
De sfeer op school 18 69%
Het soort vakken dat op school wordt gegeven 18 69%
Het gebouw waarin school is gevestigd 15 58%
Dat je zelf je activiteiten mag kiezen 15 58%
Dat je geen toetsen en dergelijke hoeft te maken 11 42%
Het totaal aantal kinderen dat op school zit 10 39%
De reistijd naar school 8 31%
De leerlingen in dit onderzoek schatten de huidige school op dezelfde punten
hoger in als de leerlingen die in 2005 meededen. Nieuw in dit onderzoek is de
manier waarop leraren en begeleiders met kinderen omgaan. Op dit punt
scoort de huidige school bij de meeste leerlingen beter dan de vorige school.
Net als bij de ouders en in 2005 zien slechts weinigen een verbetering in
reistijd met de overgang naar de huidige school.
Als de leerlingen beide scholen met elkaar vergelijken, dan vinden ze in de
meeste gevallen de nieuwe school het prettigst (69%). Dit neemt niet weg dat
ongeveer de helft het op de vorige school ook naar de zin had. In de ruimte
voor opmerkingen gaven een aantal leerlingen aan vriendjes en
leeftijdgenootjes te missen op de particuliere B3-school. Dit komt overeen met
de opmerkingen van ouders en heeft over het algemeen te maken met de
grootte van de school.
Opmerkingen leerlingen
`Mijn vorige school was op het sociale gebied veel leuker, ik had daar echt hele goede
vrienden en die zijn er simpelweg niet op deze school'.
`Ik vind het stom dat er nog niet zo veel kinderen op deze school zitten. Ik denk dat dat
komt doordat de ouders veel geld moeten betalen voor deze school'.
38
4.5 Negatief advies?
Leerplichtige kinderen mogen alleen worden ingeschreven op een particuliere
school als er sprake is van een school in de zin van de Leerplichtwet. Hiervoor
moeten scholen aan een aantal wettelijke eisen voldoen waar de Inspectie van
het Onderwijs de scholen op toetst. Niet alle scholen voldoen aan deze eisen
en kregen een negatief advies van de inspectie. Indien een kind toch
onderwijs volgt op de school, voldoen ouders in de toekomst niet aan de
Leerplichtwet en zijn ze dus strafbaar.
We hebben ouders gevraagd wat ze in zo´n situatie zouden doen. Een
overzicht van de antwoorden van ouders hierop staan vermeld in tabel 4.8.
Tabel 4.8 Wat overwegen ouders te doen, als de school waar hun kind onderwijs
volgt negatief wordt beoordeeld door de Inspectie van het Onderwijs?*
Totaal Traditioneel Vernieuwend
n = 40 n = 34
Mijn kind toch naar de school laten gaan 50% 45% 56%
Zoeken naar een bekostigde (reguliere) 22% 28% 15%
school
Zoeken naar een andere particuliere school 16% 23% 9%
Proberen een nieuwe particuliere school op 16% 20% 12%
te richten
Anders, namelijke 35% 20% 41%
· Ouders konden meerdere antwoorden geven.
De helft van alle ouders geeft aan het kind toch naar de school te laten gaan.
Ongeveer een vijfde van de ouders zal in dit geval een reguliere school over-
wegen en ongeveer een zesde probeert een andere particuliere school te
vinden die wel aan de wettelijke eisen voldoet. Ouders met een kind op een
traditionele school geven vaker aan te zullen zoeken naar een andere
reguliere (28%) of particuliere school (23%) dan ouders met een kind op een
vernieuwende school. De voorkeur van de ouders voor een reguliere school is
versnipperd. Bij een derde van de ouders zou de keuze uitgaan naar een Vrije
school.
We gaven de ouders ook de mogelijkheid een andere optie te noemen. Veel
ouders hebben hier gebruik van gemaakt (35%). Een aantal ouders met een
kind op een traditionele school geeft aan dat ze in overleg met de school-
leiding en de inspectie willen werken aan een positief advies.
`Proberen invloed op kwaliteit uit te oefenen in overleg met leerkrachten en ouders'.
`In gesprek gaan met de inspecteur'.
`Negatief advies ter heroverweging aanbieden, intussen werken aan aandachtspunten
door inspectie aangegeven'.
39
Veel ouders met een kind op een vernieuwende school gaven aan andere
mogelijkheden te zien als de school een negatief advies van de inspectie krijgt
dan die we noemden (41%). De ouders geven aan dat ze het negatieve besluit
zullen aanvechten, dat ze gaan proberen de situatie te verbeteren en dat ze
hun kind thuis zullen onderwijzen.
`Kind (voorlopig) op de school laten en meewerken om ervoor te zorgen dat er een
positief advies komt'.
`Ons beroepen op vrijheid van onderwijs'.
`Thuisonderwijs, ik zou mijn kind NOOIT meer naar een reguliere school laten gaan'.
40
LITERATUURLIJST
Inspectie voor het Onderwijs (2005)
Proeve van een toezichtkader niet bekostigd primair onderwijs. Utrecht:
Inspectie voor het Onderwijs.
Inspectie voor het Onderwijs (2006)
Proeve van een toezichtkader niet bekostigd voortgezet onderwijs.
Utrecht: Inspectie voor het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs(2006)
Niet bekostigd onderwijs. Onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs
op scholen in de zin van de Leerplichtwet. Utrecht: Inspectie van het
Onderwijs.
Wel, J.J. van der en S.W. van der Ploeg (2005)
Particulier onderwijs in Nederland. Over leerlingenaantallen en keuze-
motieven. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek.
41
42
BIJLAGEN
43
44
BIJLAGE 1
Particuliere B3-scholen in Nederland
1 Alberdingk Thijm College Hilversum
2 Aquariusschool1 Meppel
3 Basisschool het Kleurenorkest Limmen
4 Bijzondere bassisschool Timótheüs Oosterend
5 Boerderijschool Zijldijk 't Zandt
6 Brugschool Spelenderwijs Groningen
7 Centrum voor Creatief Leren en Onderwijs2 Sterksel
8 Christelijke basisschool De Ceder Waddinxveen
9 De Amsterdamsche School Amsterdam
10 De Kampanje Amersfoort
11 De Matrijs Hillegom
12 De Ontdekkingsreis Driebergen-Rijsenburg
13 De Ruimte Soest
14 De Werfklas Culemborg
15 Eigen Wijs Ezinge Feerwerd
16 Guus Kieft School Amsterdam
17 Iederwijs Betuwe Tiel
18 Iederwijs Deventer/ De Paradox Vorden
19 Iederwijs Lopik Lopik
20 Iederwijs Someren Someren
21 Instituut Blankestijn (gr 6/7/8) Utrecht
22 Instituut Vrijbergen Leiden
23 Instituut Westvoorne Rockanje/Nieuwenhoorn
34 Lafayette School Amsterdam
25 Mattias College Zandhuizen
26 Maupertuus Driebergen-Rijsenburg
27 Staatsvrije Vrije School 'Anfortas' Breda
28 Stichting Aventurijn Loenen
29 Stichting De Nieuwe School Amsterdam
30 Stichting IPN - Agnus Dei Valkenswaard
31 Stichting Onoverwinlijkheidsscholen Amsterdam/Lelystad
32 Vecht College Breukelen
33 Vragenderwijs Voorhout
34 Wonderwijs (Iederwijs Apeldoorn) Loenen
1 Deze school heeft op het moment geen leerlingen.
2 Deze school heeft op het moment van schrijven geen leerplichtige leerlingen.
45
46
BIJLAGE 2
Titel: Verhelderde wettelijke criteria1
Verhelderde wettelijke criteria particulier basisonderwijs (B3-scholen)
1) Degene die de school in stand houdt stelt zich verantwoordelijk voor de
kwaliteit van het onderwijs van de school.
2) De school hanteert de volgende uitgangspunten:
De ononderbroken ontwikkeling.
De veelzijdige ontwikkeling.
Het rekening houden met het opgroeien in een multiculturele
samenleving.
Expliciete zorg voor leerlingen met een speciale onderwijsbehoefte.
Zorg aan onderwijs voor zieke leerlingen.
3) De school verantwoordt zich in een schoolplan over de wijze waarop wordt
omgegaan met de opdracht de leerlingen te laten integreren in de
Nederlandse maatschappij.
4) Het onderwijs biedt aantoonbare aandacht aan alle hieronder genoemde
leer- en vormingsgebieden met de daarbij behorende kerndoelen.
Zintuiglijke en lichamelijke oefening.
Nederlandse taal.
Rekenen en wiskunde.
Engelse taal.
Enkele kennisgebieden (in elk geval: aardrijkskunde, geschiedenis,
de natuur (waaronder biologie), maatschappelijke verhoudingen
(waaronder staatsinrichting) en geestelijke stromingen).
Expressieactiviteiten.
Bevordering van sociale redzaamheid (waaronder gedrag in het
verkeer).
Het bevorderen van gezond gedrag.
5) Het onderwijs wordt in het Nederlands gegeven. In de provincie Friesland
het onderwijs in de Friese taal, tenzij gedeputeerde staten van deze
verplichting ontheffing hebben gegeven.
1 Bron: Inspectie voor het Onderwijs (2005 en 2006)
Proeve van een toezichtkader niet bekostigd primair en voortgezet onderwijs.
Aanvullende informatie geleverd door het ministerie van OCW.
47
Verhelderde wettelijke criteria particulier voortgezet onderwijs (B3-
scholen)
1) Degene die de school in stand houdt stelt zich verantwoordelijk voor de
kwaliteit van het onderwijs van de school.
2) Het onderwijs besteedt binnen de eerste twee leerjaren van het voortgezet
onderwijs aantoonbare aandacht aan de kerndoelen, zijnde de
vastgestelde inhoudelijke kaders voor het onderwijsprogramma voor de
eerste twee leerjaren van het bekostigd onderwijs.
3) Het onderwijs stelt, aansluitend aan de kerndoelen als
onderwijsprogramma voor de eerste twee leerjaren, dat de leerlingen
aantoonbaar in staat zijn om hun onderwijsloopbaan voort te zetten in het
vervolgonderwijs op een niveau dat van de leerling verwacht mag worden.
4) De school verantwoordt zich in het schoolplan over de wijze waarop het
onderwijs omgaat met de opdracht om ervan uit te gaan dat leerlingen
opgroeien in een pluriforme samenleving, om actief burgerschap en
sociale integratie te bevorderen en om leerlingen kennis te laten maken
met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdgenoten.
5) Het onderwijs wordt gegeven in het Nederlands.
48
BIJLAGE 3
Titel: Visie Iederwijs Nederland op wettelijke criteria
Iederwijs Nederland wilde enkel schriftelijk reageren op de verhelderde
wettelijk criteria. De ingezonden brief met een reactie op de wettelijke criteria
is volgens afspraak met Iederwijs Nederland opgenomen in deze bijlage. In ruil
hiervoor heeft Iederwijsschool `Wonderwijs' deelgenomen aan het onderzoek.
We benadrukken dat dit de visie van Iederwijs Nederland is. Het gaat hier
uitdrukkelijk niet om resultaten of conclusies uit het onderzoek.
49