Persbericht
Rijksuniversiteit Groningen / nummer 6 / 21 januari 2008
Onrechtvaardigheidsgevoel draait machtseffecten om
Macht maakt dronken, maar gevoelens van onrechtvaardigheid maken de machtige weer snel nuchter. Promovendus Joris Lammers deed onderzoek naar welke rol de betekenis van een machtssituatie heeft op de automatische effecten van macht. In zijn proefschrift concludeert hij dat gevoelens van onrechtvaardigheid de automatische effecten van macht op gedrag en cognitie omdraaien. De machtige wordt dan voorzichtiger en de ondergeschikte gaat meer ongeremd gedrag vertonen. Lammers promoveert op 31 januari 2008 aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Volgens de standaardopvatting in de sociale psychologie werkt macht ontremmend en maakt het de machtige impulsief, terwijl onmacht verlammend werkt en passief maakt. Lammers wilde weten of de betekenis van de machtssituatie hierbij ook een rol speelde.
Machtssituaties
Hij onderzocht machtseffecten door studenten een situatie te laten beschrijven waarin zij zich machtig of onmachtig voelden, om hen vervolgens opdrachten te laten uitvoeren. De beschreven machtssituaties konden als rechtvaardig ervaren zijn (iemand die gekozen was als preses), of als onrechtvaardig (een ontgroeningsituatie). De opdrachten bestonden uit het doen van gokspelletjes of uit het oplossen van fictieve problemen. In rechtvaardig ervaren machtssituaties bleken de proefpersonen met een machtige 'state of mind' beduidend meer te gokken en kozen onmachtigen vaker de veilige weg. Als de macht echter als onrechtvaardig werd ervaren, keerden deze effecten om en waren het de machtigen die op safe speelden, terwijl de onmachtigen riskantere keuzes maakten.
Zacht of zucht
Uit een ander experiment blijkt dat mensen in lagere machtssituaties meer bezig zijn met de vraag wat de machthebber over hen denkt en vaker stereotypische gedachten over zichzelf aan de machthebber toeschrijven. Vrouwen die in een rollenspel met een man de ondergeschikte rol speelden, maakten vervolgens in testjes van een lettercombinatie als Z*CHT eerder zacht (vrouwelijke associatie) dan zucht, zicht of zocht (neutraal). Vrouwen die in de machtige positie verkeerden, bleken zich niet bezig te houden met wat de ondergeschikte man over hen dacht. Zij vulden lukraak zucht, zicht, zacht of zocht in. Lammers: "Deze uitkomst is ook logisch. Als je in een ondergeschikte positie zit, is het belangrijk om te weten hoe je baas over je denkt."
Samenwerken
Lammers deed ook onderzoek naar samenwerking. Machtige mensen zijn volgens de standaardopvatting minder geneigd tot samenwerken, terwijl onmachtige mensen juist graag samenwerking zoeken. Via experimenten concludeert Lammers dat ook dit effect volledig omkeert als de macht als onrechtvaardig wordt ervaren. In een onrechtvaardig verkregen machtspositie waren het de machtigen die graag wilden samenwerken, en de ondergeschikten niet.
Smaakvolle soep
Gevoelens van onrechtvaardigheid in een machtssituatie kunnen er volgens Lammers toe leiden dat "de leidinggevende verlamt, terwijl de kok in de soep gaat spugen". Een lagere werknemer werkt het beste samen als hij zijn eigen positie als rechtvaardig ziet. Een hogere werknemer is meer geneigd om samen te werken als hij zijn machtspositie niet rechtvaardig of vanzelfsprekend vindt. Dus als de kok voldoende waardering krijgt voor zijn positie, zal hij de macht van de restauranthouder rechtvaardig vinden. In die situatie kiest hij voor veiligheid en samenwerking in plaats van roekeloos verzet.
Curriculum Vitae
Joris Lammers (Alkmaar, 1977) studeerde politicologie en psychologie aan de Universiteit Leiden. Hij verrichtte zijn promotieonderzoek bij de vakgroep sociale- en organisatiepsychologie van de Rijksuniversiteit Groningen en het Kurt Lewin Instituut. Hij promoveert in de Gedrags- en Maatschappijwetenschappen bij prof.dr. D. Stapel. Zijn onderzoek werd medegefinancierd door een VIDI beurs van NWO. Inmiddels werkt Lammers als postdoc aan de Universiteit van Tilburg / TIBER. De titel van zijn proefschrift is 'Toward a more social social psychology of power'. /JB
Rijksuniversiteit Groningen
Rijksuniversiteit Groningen