Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Inhoud pagina: Toespraak minister Ter Horst bij conferentie `ambtenaar van
de toekomst'
31 januari 2008
Hoe ziet de ambtenaar van de toekomst er uit?
Ten eerste hoop ik: net zo divers als de samenleving. Nu nog te
onevenwichtig, te veel nadruk op blanke man van rond de 40.
Diversiteit is goed voor de kwaliteit. Bij het oplossen van
vraagstukken is het nuttig om verschillende gezichtspunten te horen.
Dus ook van vrouwen en mensen met een allochtone achtergrond.
- feiten: als je naar de feiten kijkt, zie je dat er binnen de
overheid sprake is van lichte feminisering.
* in 1999 was 41% vrouw, in 2006 is dat 49% (ter vergelijking: in de
markt was dit 37%).
* vrouwen in topfuncties nog gering: in hoogste inkomensgroep minder
dan 25%.
Vergrijzing:
* 31% van werknemers zijn 50 jr of ouder. (in markt 21%): er ontstaat
dus grote vervangingsvraag. Overigens vonden we 50 jaar vroeger oud,
maar niet meer. We hebben nu net afgesproken dat mensen langer mogen
doorwerken na hun 65ste, dus we verschuiven de grens.
*Mensen met andere culturele achtergrond:
toegenomen van 2000 tot 2005 van 4,8% tot 5,7%. De laatste drie jaar
is dit constant gebleven, dus het schiet niet erg op. Veel acties
lopen om te verhogen. Hard nodig!
Dus: het kabinet streeft naar een gekleurder en vrouwelijker overheid.
Ook in streefcijfers: in 2011 is aandeel allochtonen in publieke
dienst met 50% toegenomen ten opzichte van 2007. En 1 op de 4
topambtenaren is vrouw. Ook extra stageplaatsen: 1000 plaatsen op
MBO/HBO/WO-niveau waarvan de helft wordt bezet door vrouwen en/of
allochtone studenten.
Meer inhoudelijk kijkend naar ambtenaar van de toekomst:
- moet passen bij overheid van de toekomst: alerter en slagvaardiger.
Waar het om gaat is dat we vraagstukken oppakken op het niveau waar ze
zich voordoen, en is toch vooral op lokaal en Europees niveau.
Dat wil niet zeggen dat het Rijk niets meer te doen heeft. Maar
rijksambtenaren moeten de steven wenden en minder op zichzelf
oriënteren. Meer optreden als netwerkoverheid: dus rijk meer samen met
gemeenten en provincies en maatschappelijke en Europese organisaties
werkend aan oplossingen. Het Rijk moet in dit conglomeraat sterspeler
zijn!
Ambtenaar moet door zijn manier van werken ontkokering tot stand
brengen. Ik schrik nog af en toe wat er langs elkaar heen gaat.
Ambtenaren kunnen dit niet individueel veranderen, daar heb je
tenminste twee ambtenaren voor nodig van verschillende ministeries.
Ook het politiek bestuur moet meewerken. U bent niet gewend om voor
verschillende ministers te werken, en we hebben het helaas ook nog
niet zo georganiseerd.
- Ambtenaren die daarbij horen: flexibele instelling. Net als nu
uitstekende kennis van zaken, maar nadrukkelijk samenwerkend met rijk,
gemeenten en provincies. En ook het bedrijfsleven.
- Samenvattend: ooit een rijtje gegeven van negen kenmerken van goede
ambtenaar:
1 integer. 2. proactief. 3. kritisch. 4. Loyaal. 5. moedig. 6. op
samenwerking gericht. 7. trots/zelfbewust. 8. maatschappelijk
betrokken. 9 oplossingsgericht.
Wat kun je zeggen over de taakomschrijving van de ambtenaar van de
toekomst?
Ten eerste hecht ik aan het bijzondere karakter van het
ambtenaarschap. Er wordt wel eens gesproken over de term `werknemers',
ook voor ambtenaren. Maar een ambtenaar is echt iets anders dan een
gewone werknemer. De kern van het bijzondere is dat ze meewerken aan
oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Als ambtenaar mag je
trots zijn op het ambtenaarschap. We moeten het niet te snel
kwijtraken.
Er is geen algemene taakomschrijving voor ambtenaren. Wel bijvoorbeeld
in Engeland met Civil Service Code. Staat in dat ambtenaren in dienst
van centrale overheid politieke gezagsdragers ondersteunt in
ontwikkelen van beleid en leveren van diensten. Ook waarden staan
omschreven, zoals integriteit, eerlijkheid, objectiviteit en
onpartijdigheid.
Goede gewoonte om in Nederland belofte of eed af te laten leggen,
waardoor je je verbindt aan die waarden. Hecht er veel belang aan.
Maar misschien moeten we verder gaan. Het zou interessant zijn om in
Nederland te praten over een civil service-schap. Wat zijn de centrale
waarden van het ambtenaarschap? Ik hoop op uw bijdrage hierbij.
Meer gericht op bedrijfsleven (er zijn ook vertegenwoordigers van
bedrijfsleven in publiek):
- aandacht voor `lerende overheid': delen van kennis en ervaringen
niet alleen beperken tot eigen domein. Ook tussen publiek en privaat
terrein valt nog meer van elkaar te profiteren. Bijvoorbeeld: de
overheid kan leren van de private sector, waar dienstverlening
geprikkeld wordt door de markt. En de private sector kan wat opsteken
van de overheid waar transparantie geprikkeld wordt door de Kamer, de
media en de burgers.
Hoe zorgen we ervoor dat u bij de overheid blijft, of dat anderen bij
de overheid komen?
Twee noties daarbij.
Het eerste heeft te maken met ruimte die je als ambtenaar krijgt. Ik
kan me voorstellen dat de leemlaag van het middlemanagement - ik
bedoel het niet onaardig - in de weg staat. Bij BZK zijn we begonnen
met een ideeënfabriek waarbij ambtenaren die goede ideeën hebben dit
direct bij de minister kwijt kunnen. Goede ideeën krijgen een vervolg.
Het tweede kan te maken hebben met waardering. Regelmatig worden
mensen die in de frontlinie staan van de overheid, beschimpt. Het is
erg als mensen om die reden afzwaaien. Daarom bezig met allerlei
middelen om dit een halt toe te roepen.
Tot slot wil ik u de vraag voorleggen: wat vindt u van de organisatie
van het politiek bestuur? Maken wij er het beste van? Op welke punten
kan dit bestuur beter werken? Ik hoop dat u ook met deze vraag aan de
slag gaat vandaag. Ik hoor er graag meer over.
Ik wens u veel inspiratie.
Naar boven
---
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties