Verzekering van zorg doorgelicht
10 maart 2008
De afgelopen decennia heeft ons stelsel voor sociale zekerheid een
aantal ingrijpende wijzigingen doorgemaakt. Dit was nodig als antwoord
op de nieuwe economische verhoudingen en als reactie op Europese
regelgeving, maar ook de globalisering speelde hierbij een rol. Op dit
moment staat de AWBZ als onderdeel van deze wijzigingen ter discussie.
Historicus Karel-Peter Companje geeft met het boek Tussen
volksverzekering en vrije markt een indrukwekkend beeld van de
ontwikkelingen binnen onze sociale zekerheid als reactie op de manier
waarop politiek en maatschappelijk middenveld omgaan met theorie en
praktijk van privatiseringen en marktwerking bij zorg en sociale
verzekeringen.
De behoefte aan het afdekken van risico's van ziekte of lichamelijk
gebrek is in de loop der tijd nauwelijks gewijzigd. De manier waarop
en de verhouding tussen overheid, middenveld en burgers is wel aan
constante verandering onderhevig. In Tussen volksverzekering en vrije
markt wordt veel aandacht besteed aan de politieke keuzes die hierbij
een rol speelden. De steeds wisselende kleur van regeringen had zijn
invloed op de sociale wetgeving. Ook organisaties en professionals in
zorg en welzijn speelden een cruciale rol. Zo laten Companje en zijn
mede-auteurs zien dat de aanwezigheid van een sterke
belangenorganisatie van bijvoorbeeld artsen, bepalend is voor de vorm
die een stelsel krijgt. Niet alleen invloed maar vooral ook
vrijwillige bijdragen van artsen en van andere werkers in de zorg
maakten de opbouw van een goede gezondheidszorg mogelijk.
Dat aan dit poldermodel ook risicovolle kanten zaten, werd duidelijk
met de parlementaire enquête Buurmeijer in 1992-1993. De uitvoering
van de sociale zekerheidswetten werd als reactie hierop hervormd en de
invloed van de organisaties van werkgevers en werknemers
teruggedrongen. Companje beschrijft dat de gevolgen hiervan tot op de
dag van vandaag, bijvoorbeeld met de huidige hervormingen in
ontslagrecht, nog voelbaar zijn.
De positie van consumenten (als verzekerden, cliënten en patiënten)
was wisselend. Eerst waren zij direct betrokken door hun deelname aan
bijvoorbeeld onderlinge kassen. Meer en meer werd deze directe
betrokkenheid vervangen door vertegenwoordiging door professionele
organisaties zoals vakcentrales. Inmiddels is er volop aandacht voor
de mondige burger die de voorzieningen gebruikt op basis van rationele
overwegingen. Ontkokering, ontschotting en transparantie zijn voor het
goed op elkaar afstemmen van vraag en aanbod onontbeerlijk. De
versnippering van de uitvoering heeft tot gevolg dat er weinig greep
is op de kosten. Companje c.s. gaan in op de wensen en de plek van
consumenten in deze besluitvorming.
Traditioneel worden er heftige debatten gevoerd over hoe de kosten van
de volksverzekeringen moeten worden opgebracht: via een premiestelsel
of vanuit de algemene middelen, als volksverzekering of voorziening.
Het omslagstelsel dat ook voor de AOW wordt gehanteerd staat ter
discussie. Steeds moest er rekening gehouden worden met bestaande
voorzieningen en belangen. Bepalend voor ons stelsel is de scheiding
tussen de verplichte verzekering tegen inkomensverlies bij ziekte en
die voor ziektekosten. Companje beschrijft in dit boek de samenhang
tussen heden en verleden in deze kwesties.
Vrije Universiteit Amsterdam