Universiteit van Amsterdam
Giftige blauwalgen profiteren van broeikaseffect
Onderzoekers waarschuwen voor toename blauwalgen door klimaatsverandering

Let op: embargo tot donderdag 3 april, 20.00 uur

'Blooms like it hot', zo schrijven algendeskundigen prof. dr. Jef Huisman van de Universiteit van Amsterdam en prof. dr. Hans Paerl van de University of North Carolina deze week in het wetenschappelijke tijdschrift Science. Opwarming van de aarde bevordert de groei van giftige blauwalgen, omdat deze sterker reageren op temperatuursverhoging dan andere algensoorten. Dit zal wereldwijd in toenemende mate leiden tot problemen met de waterkwaliteit, vooral tijdens warme droge zomers.

(Foto: Dedmer van de Waal)

Blauwalgen komen wereldwijd voor en lijken steeds meer problemen te veroorzaken in meren in Afrika, Australië, China, Amerika, en ook in vele Europese wateren. Huisman en Paerl concluderen op basis van verschillende studies dat de groeiende overlast van blauwalgen te wijten is aan klimaatsverandering. Blauwalgen gedijen goed bij hoge temperaturen, met name in voedselrijk water met hoge concentraties aan stikstof en fosfaten. Tijdens warm weer wordt de bovenlaag van het water sterker opgewarmd dan de laag eronder. Dit warmere water zet uit en blijft daardoor drijven op het koude water eronder. Hierdoor ontstaat gelaagdheid (stratificatie) en wordt het water minder goed gemengd. Blauwalgen profiteren van deze condities, omdat ze in hun cellen kleine gasblaasjes kunnen maken. Daarmee krijgen de cellen drijfvermogen. Tijdens windstil warm weer drijven deze blauwalgen massaal omhoog naar de bovenste waterlagen en vormen een dichte laag aan de oppervlakte. Hiermee vangen ze het licht weg voor andere algensoorten (zoals groenalgen en kiezelwieren), die geen drijfvermogen hebben. Op die manier kunnen blauwalgen andere soorten gaan overheersen tijdens warm zomerweer.

De invloed van neerslag en droogte
Ook profiteren blauwalgen van veranderingen in neerslagpatronen. Klimaatmodellen voorspellen meer intense regenbuien, afgewisseld met langere periodes van droogte. Door die intense regenbuien spoelen voedingsstoffen makkelijker weg uit de bodem en komen ze uiteindelijk terecht in het water. Lange periodes van warm weer geven vervolgens ruim tijd aan blauwalgen om deze extra voedingsstoffen op te nemen en te benutten voor hun groei. Regulering van de waterstand tijdens droge tijden - door dammen en sluizen - verergert vaak de problemen, omdat de verblijftijd van het voedingsrijke water toeneemt (het water blijft langer stilstaan). Dit geeft de blauwalgen nog meer tijd om door te groeien. Bovendien blijken blauwalgen beter dan veel andere zoetwateralgen bestand te zijn tegen zout. Dit geeft de blauwalgen een concurrentievoordeel bij verzilting van zoetwatergebieden, bijvoorbeeld door sterke verdamping tijdens warme zomers of door zoute kwel (het omhoog komen van zoutwaterstromen) als gevolg van het stijgen van de zeespiegel.

De onderzoekers beschrijven het voorbeeld van een tropische blauwalg die op Palm Eiland (Australië) per ongeluk in het drinkwater terecht kwam en zo een leverziekte verspreidde. Deze algensoort werd in het midden van de jaren dertig voor het eerst in Zuid-Europa gevonden en is inmiddels al opgerukt tot in Nederland en Noord-Duitsland. Ook in Noord-Amerika heeft de soort zich gevestigd en de afgelopen decennia uitgebreid naar de noordelijke staten, waar hij lijkt te profiteren van de warmere zomers en het voedselrijke water. 'Watermanagers zullen dus ernstig rekening moeten houden met de wereldwijde toename van problemen met de waterkwaliteit door blauwalgen. Dit is opnieuw een belangrijke reden om de uitstoot van broeikasgassen zoveel mogelijk te beperken', aldus Huisman.

Blauwalgen (ook wel cyanobacteriën genoemd) kunnen verschillende gifstoffen produceren. Bij inname brengen deze gifstoffen ernstige schade toe aan de lever en het zenuwstelsel. Dit kan leiden tot sterfte bij koeien, schapen, watervogels of huisdieren die van dit water drinken. Ook voor de mens is inname van blauwalgen gevaarlijk. Bij te hoge concentraties aan blauwalgen worden meren en zwemplassen daarom afgesloten voor recreatie en wordt de inname van drinkwater en irrigatiewater voor de landbouw stopgezet.

Het onderzoek werd gefinancierd door het onderzoeksprogramma 'Water' van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Publicatiegegevens
Hans W. Paerl (Univ of North Carolina, USA) & Jef Huisman (UvA): 'Blooms like it hot', Science, 4 april 2008.

Zie ook:
Klaus Jöhnk, Jef Huisman, Jonathan Sharples, Ben Sommeijer, Petra Visser & Jasper Stroom: 'Summer heatwaves promote blooms of harmful cyanobacteria', Global Change Biology 14: 495-512 (maart 2008).

Vijver in Oosterpark, Amsterdam (Foto: Edwin Kardinaal)