Het Koninklijk Huis
Toespraak Prinses Laurentien bij officiele opening Amsterdam Wereldboekenstad
2008, 23 april 2008
Excellenties, dames en heren,
`Open book, open mind'...Met dit thema bevestigt Amsterdam haar
traditie van een open geest. Het is driehonderd jaar geleden dat
Spinoza dit onder woorden bracht in zijn Theologisch Politiek
Traktaat: "De stad Amsterdam kan ons tot voorbeeld dienen, die tot
haar eigen sterke groei en tot bewondering van alle naties de vruchten
van deze vrijheid plukt. In deze bloeiende staat en voortreffelijke
stad immers leven alle mogelijke mensen van iedere natie en
geloofsrichting met de grootste eendracht samen."
Driehonderd jaar geleden... Geschiedenis heeft de kracht om
ontwikkelingen en gebeurtenissen in context te plaatsen. Met het
gekozen thema belicht Amsterdam Wereldboekenstad haar veerkracht en
vermogen om niet vooringenomen te zijn. Wij worden er aan herinnerd
dat deze stad door de eeuwen heen de geestelijke gulheid heeft om alle
geluiden de kans te geven gehoord te worden en om zowel individuen als
de gemeenschap hier voordeel uit te laten halen.
`Open book' is evenzo goed gevonden als `open mind', maar minder voor
de hand liggend. U kent de uitdrukking "don't only judge the book by
its cover" - dit geldt zeker voor Amsterdam. De kaft is mooi, maar er
is nog veel meer. De stad is als een boek - je moet er induiken en
ontdekken om het echt te kunnen beleven - dat is in ieder geval hoe ik
het zelf ervaar.
De waarde van het boek, in al haar facetten, zal het komende jaar tot
uiting komen in de vele activiteiten die op het programma staan. Dat
brengt mij ook op een belangrijke vraag: wat is in de wereld waarin
wij leven de waarde van het boek; stel dat er geen boeken meer zouden
zijn - wat zouden wij missen?
Er wordt wel eens gezegd dat in het tijdperk van internet en
e-vaardigheden, het boek een oud medium is. De cijfers bewijzen het
tegendeel. Er worden meer boeken verkocht dan voorheen, misschien ook
omdat diezelfde digitale wereld nieuwe distributiekanalen heeft
gecreëerd. Hoe dan ook, onze levens worden gedomineerd door de nadruk
op het vergaren en gebruik van informatie en kennis - en dat alles met
grote snelheid. Zouden wij mede daarom juist naar rust en verdieping
zoeken - wat het boek ons kan geven? Boeken sporen aan tot reflectie,
een belangrijke voedingsbron van wijsheid. En wijsheid gaat natuurlijk
veel verder dan informatie en kennis... Dus denkt u niet ook dat
boeken een eigen plek blijven houden naast alle andere media? Ik hoop
het - het is aan ons allen om het geen `wishful thinking' te laten
zijn!
U en ik nemen het waarschijnlijk voor lief dat boeken ons prikkelen
tot nadenken en tot het vormen van een mening. Boeken voeden onze
fantasie en verbeeldingskracht. Om de bijzondere plaats van boeken te
begrijpen kunnen wij veel leren van de ervaringen van mensen voor wie
het lezen van een boek niet een gegeven is:
* Toen ik eens een blinde man vroeg waarom het zo belangrijk voor
hem is een boek juist ook in braille te kunnen lezen, en niet
alleen in gesproken vorm, antwoordde hij dat het hem de vrijheid
geeft het verhaal en de informatie ongekleurd tot zich te nemen,
dus zonder de interpretatie van een ander.
* Het zal u ook niet verbazen dat ik inspiratie haal uit gesprekken
met mensen die pas op latere leeftijd hebben leren lezen en
schrijven. Zo vertelde een vrouw die dit op haar 40e heeft geleerd
hoe emotioneel het voor haar was om de eenvoudig geschreven versie
van `Voetstappen' van Kader Abdollah te kunnen lezen.
* En heeft u wel eens een kind geobserveerd dat in een boek is
gedoken? Het lijkt in een andere wereld te zijn, in alle stilte en
intensiteit. De beelden die door boeken worden gecreëerd noemt de
schrijfster Astrid Lindgren zo sprekend "unieke beelden in de
geheime kamer van de ziel". Hoe vroeger wij investeren in de
ontwikkeling van een kind, hoe beter het is!
Boeken bieden ons dus een kans op reflectie, voeden onze
verbeeldingskracht en verrijken onze taal. En dan is er nog de
culturele waarde van boeken. Zij hebben de kracht van verbinding. Neem
de twee andere iconen (naast Spinoza) van Amsterdam Wereldboekenstad:
Annie M.G. Schmidt, met haar sprankelende verhalen en gedichten. De
gedeelde ervaring van Jip en Janneke bijvoorbeeld schept een band
tussen kinderen én ouders. En Anne Frank, de meest gepubliceerde
auteur van ons land. Dat 25 miljoen mensen `Het Achterhuis' hebben
gelezen - in één van de 60 talen waarin het boek is verschenen -
schept een gezamenlijke herkenning..... Boeken kunnen culturele
verschillen dus overstijgen. Boeken overleven dus ook generaties.
Juist daarom is het zo belangrijk om onze kinderen én traditionele
meesterwerken van de Nederlandstalige literatuur én nieuwere werken te
laten ontdekken. Dat zijn de verschillende geluiden die verrijken en
verbinden.
Vandaag vieren wij feest met de officiële opening van UNESCO's
Amsterdam Wereldboekenstad. Er is veel positieve energie in de stad
losgemaakt doordat mensen en individuen met elkaar samenwerken.
Geweldig. Daarnaast is het mijn vurige wens dat de `open mind' achter
Amsterdam Wereldboekenstad niet verdwijnt na april 2009 wanneer
Amsterdam het stokje overgeeft aan Beirut. Alleen dan worden de inzet,
fondsen en energie die in dit jaar zijn gestoken, maximaal benut.
Amsterdam Wereldboekenstad kan dus ook een constructieve kapstok zijn
om het doel van dit bijzondere jaar voor langere termijn te laten
beklijven, namelijk om boeken en lezen in de samenleving te
bevorderen. Misschien kan er bij het opstarten van activiteiten het
komende jaar al worden nagedacht hoe een activiteit ook na het einde
van Amsterdam Wereldboekenstad een blijvende positieve impact kan
hebben voor de inwoners en bezoekers van Amsterdam.
Eén voorbeeld hiervan is het Amsterdam Initiatief tegen
Laaggeletterdheid, dat dit jaar van start gaat. Het wordt zo opgezet
om te kunnen worden overgedragen aan de volgende Wereldboekensteden.
Dit initiatief is geboren uit een sterk bewustzijn binnen het bestuur
van Amsterdam Wereldboekenstad dat zonder geletterdheid, het lezen van
boeken een fictie is. Dit Initiatief draait om een wereldwijde
digitale marktplaats waarop aanbod en vraag elkaar moeten vinden:
innovatieve leermethodes en het leren lezen en schrijven onder
volwassenen. Unesco is zeer enthousiast over dit initiatief.
Ik wil graag eindigen met een ontroerend perspectief van Anne Frank.
Zij schreef in april 1944: "Met schrijven raak ik alles kwijt, m'n
verdriet verdwijnt, m'n moed herleeft!" Dan vraagt zij zich af of zij
ooit nog eens journaliste en schrijfster zal worden, waarover zij
zegt: "Ik hoop het zo, want in schrijven kan ik alles vastleggen, m'n
gedachten, m'n idealen en m'n fantasieën."
Laten de wijsheid, compassie en het lef van Anne Frank ons blijven
inspireren, nu en in de toekomst - en dat vanuit de voorbeeldfunctie
van Amsterdam waarover Spinoza sprak.
Dank u wel.
23 april 2008
* © RVD