19 juni 2008
Schaamte en schuld motiveren sociaal gedrag
Promotie Ilona de Hooge over morele emoties
Iedereen weet wat emoties zijn, maar weinig mensen weten waarom we precies emoties hebben. Psychologe Ilona de Hooge onderzocht de functie van twee emoties die belangrijk zijn voor relaties met anderen, namelijk schaamte en schuld. In verschillende studies laat ze zien dat schaamte en schuld mensen aanzetten tot sociaal gedrag. Ze promoveert op vrijdag 27 juni op dit onderzoek aan de Universiteit van Tilburg.
Schaamte wordt in de psychologische literatuur vaak gezien als een negatieve emotie die slecht is voor onze sociale relaties en voor ons welbevinden. De Hooge laat zien dat dit beeld onterecht is. Ze voerde onderzoek uit waarbij mensen gevraagd werd zich gevoelens van schuld of schaamte te herinneren of zich situaties in te beelden en te beschrijven wat ze dan zouden doen. Ook liet ze proefpersonen taken uitvoeren met andere mensen, waarbij ze de situatie zo manipuleerde dat gevoelens van schaamte of schuld werden opgeroepen, bijvoorbeeld door ze slechter te laten presteren dan de anderen. Vervolgens keek ze naar wat de proefpersonen na die ervaring deden.
Schaamte ontstaat wanneer we dingen doen waardoor we ons negatief voelen over onszelf, als we bijvoorbeeld slecht presteren of domme fouten maken. Een van de manieren om je weer beter te gaan voelen over jezelf is door je socialer op te stellen. Dit werkt volgens het onderzoek van De Hooge echter alleen wanneer je omgaat met de mensen tegenover wie je je schaamt; bij buitenstaanders heeft dit geen zin. Doordat eerder onderzoek juist de aandacht legde op buitenstaanders en geen effecten van schaamte vond, werd schaamte onterecht als een slechte emotie gezien.
Schuld werd al langer als een positieve emotie gezien. Deze emotie ontstaat wanneer we iemand benadeeld hebben, bijvoorbeeld als we over iemand roddelen of iemand kwetsen. Iemand die zich schuldig voelt heeft vaak de neiging om het goed te maken met de ander, om mensen te compenseren door zich sociaal op te stellen. Over het algemeen leidt dit tot sociaal gedrag, maar De Hooges experimenten laten zien dat schuld niet altijd voor iedereen gunstig is. Soms zorgt de neiging tot het goedmaken met de een voor het negeren van de behoeften van een andere persoon.
Voorafgaand aan de promotie van De Hooge vindt op donderdagmiddag 26 juni aan de Universiteit van Tilburg een internionaal symposium plaats over morele emoties en gedrag. Gerenommeerde sprekers zijn onder meer de Amerikaanse hoogleraar June Price Tangney, die in de jaren 1990 het onderzoek naar sociale emoties in gang zette, en de Amerikaan Timothy Ketelaar, bekend om zijn onderzoek naar effecten van emoties op gedrag.
Ilona de Hooge (Rotterdam, 1982) startte haar studie psychologie aan de Universiteit van Tilburg in 2000. In 2004 studeerde ze cum laude af op de specialisaties arbeid en organisatiepsychologie, sociale psychologie en methodologie. Haar promotieonderzoek voerde ze uit bij het interdisciplinaire onderzoeksinstituut Tiber voor de psychologie van economisch gedrag en bij de Faculteit Sociale Wetenschappen. In augustus 2008 begint ze als universitair docent Marketing management aan de RSM Erasmus Universiteit in Rotterdam.
Universiteit van Tilburg