Kunstenaarskolonies aan Noordzee gekenmerkt door pragmatisme
Datum: 08 september 2008
Steeds meer kunstenaars vestigden zich in de laat negentiende eeuw aan
de Noordzeekust. Op zoek naar authenticiteit streken zij neer in
plaatsen als Domburg, Volendam, Skagen (Denemarken) en Worpswede
(Duitsland). Toch bleek niet idealisme, maar pragmatisme uiteindelijk
de reden voor veel kunstenaars om hier te blijven, ontdekte
kunsthistoricus Brian Barrett. Barrett promoveert op 18 september aan
de Rijksuniversiteit Groningen.
Aan het eind van de negentiende eeuw waren veel landschapsschilders op
zoek naar authenticiteit. Ze wilden weg van de grote stad. Om het
landelijke leven vast te leggen, maar ook om afstand te nemen van het
academische salonsysteem. `In eerste instantie lagen er dus inderdaad
wel filosofische ideeën ten grondslag aan hun vertrek uit de stad',
erkent Barrett. `Maar de reden dat ze aan de kust bleven was vooral
economisch.'
Veel voordelen
Barrett: `Een beginnend kunstenaar stond vroeger voor dezelfde
problemen als kunstenaars tegenwoordig. Wil je kunnen leven van je
werk, dan moet je naam maken. Maar hoe? Want waar je nu heel veel
media hebt, hadden kunstenaars toen maar weinig opties om zichtbaar te
worden voor een groter publiek.' Wonen in een kunstenaarskolonie had
daardoor vele voordelen. Het was goedkoop, er was ruimte om
zelfvertrouwen te kweken en het was dé plek om de onbedorven natuur
van het platteland vast te leggen. Kiezen voor het mooie natuurschoon
als onderwerp bracht wel een probleem met zich mee. De kunstacademies
waar veel schilders waren opgeleid, leerden hun studenten niet om
buiten te schilderen. Ook op dit vlak bood een kunstenaarscollectief
uitkomst. Barrett: `Allemaal samen werken op het strand schept een
band. De kunstenaars deelden niet alleen hun technische kennis met
elkaar, maar ook hun ervaringen.'
Eclectische mix
Natuurlijk was er al eerder in de geschiedenis sprake van groepen en
gilden in de kunstwereld. `Maar dat waren groepen op basis van geloof.
Een collectief op basis van economische gronden was relatief nieuw',
aldus Barrett. Met de goed gedocumenteerde opkomst van de school van
Barbizon werd dit concept overal onder kunstenaars omarmd als de beste
oplossing voor hun financiële, technische en filosofische problemen.
En dat zonder er een sociale, religieuze of politieke agenda op na te
houden. Net zoals in de late Romantiek vormden de kunstenaars een
eclectische mix van individuen.
Technische vooruitgang
De timing van de trek naar de kust was ideaal. Dankzij de komst van de
trein was de mobiliteit sterk verbeterd. En dankzij de uitvinding van
verftubes kon schilderen ineens ook buiten. Ook de kunstwereld zelf
was sterk aan verandering onderhevig. Van het monopolistische
academische salonsysteem werd dankzij de opkomst van individuele
kunsthandelaren een ommezwaai gemaakt naar een nieuwe internationale
kunstmarkt.
Belangrijke rol hoteliers
Oude hotelregisters speelden een belangrijke rol in het onderzoek van
Barrett. `In veel gevallen kon ik in deze registers precies zien wie
in welke periode waar verbleef.' De hoteliers hadden volgens Barrett
veel gemeen met de kunstenaars. Beide groepen waren in staat
traditionele kennis op creatieve wijze opnieuw toe te passen in nieuwe
situaties. `De hoteliers-nieuwe-stijl kunnen zelfs als leiders van
deze gemeenschappen worden beschouwd', aldus Barrett. Hun hotels waren
belangrijk als sociale centra en plaatsen waar kunstwerken vaak voor
het eerst te zien waren. De dorpen waar de kunstenaars zich als
collectief vestigden veranderden natuurlijk ook. Plotseling vormden
deze de basis voor een aantal van de opvallendste nieuwe
maatschappelijke ontwikkelingen, zoals massatoerisme, mode,
ontspanning en sport. Kunstenaars die naar deze dorpen waren getrokken
ontwikkelden zich snel en werden zo even vernieuwend als hun
omgeving.
Belangrijke rol hoteliers
Oude hotelregisters speelden een belangrijke rol in het onderzoek van
Barrett. `In veel gevallen kon ik in deze registers precies zien wie
in welke periode waar verbleef.' De hoteliers hadden volgens Barrett
veel gemeen met de kunstenaars. Beide groepen waren in staat
traditionele kennis op creatieve wijze opnieuw toe te passen in nieuwe
situaties. `De hoteliers-nieuwe-stijl kunnen zelfs als leiders van
deze gemeenschappen worden beschouwd', aldus Barrett. Hun hotels waren
belangrijk als sociale centra en plaatsen waar kunstwerken vaak voor
het eerst te zien waren. De dorpen waar de kunstenaars zich als
collectief vestigden veranderden natuurlijk ook. Plotseling vormden
deze de basis voor een aantal van de opvallendste nieuwe
maatschappelijke ontwikkelingen, zoals massatoerisme, mode,
ontspanning en sport. Kunstenaars die naar deze dorpen waren getrokken
ontwikkelden zich snel en werden zo even vernieuwend als hun
omgeving.
Curriculum vitae
Brian Dudley Barrett studeerde dubbel cum laude af aan de University
of Exeter in 1973. Hij promoveert tot doctor in de Letteren bij de
RUG. De titel van het proefschrift luidt: `North Sea Artists'
Colonies, 1880-1920 - Their Development and Role in Marketing
Modernism'. De afgelopen dertig jaar was Barrett wereldwijd werkzaam
als curator, ontwerper, illustrator, auteur en museumconservator.
Meer informatie
B.D. Barrett, tel. (050) 541 87 34 (thuis), e-mail:
brian51@versatel.nl
Rijksuniversiteit Groningen