Persbericht Wageningen Universiteit, nr 068, 8 oktober 2008
Oratie prof. Michel Nielen:
Proactieve controle op vreemde stoffen in voedsel betaalt zich snel terug
Hormonen in rundvlees, bestrijdingsmiddelen op fruit en giftige stoffen geproduceerd door schimmels op graan zijn voorbeelden van ongewenste verontreinigingen of niet-toegestane stoffen in voedingsproducten. Met een proactieve houding van de overheid en een alert bedrijfsleven kan de daarmee veroorzaakte miljoenenschade snel worden beperkt. Dat zegt prof.dr. Michel Nielen bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon hoogleraar Detectie van chemische voedselcontaminanten op 9 oktober aan Wageningen Universiteit.
Voedselincidenten komen gemakkelijk aan het licht. Dat komt mede doordat het voedsel op ons bord de laatste stap is van een complexe voedselketen waarbij micro-organismen en ongewenste chemische stoffen (chemische contaminanten) in de voedselketen terecht kunnen komen. De menselijke factor is daarbij cruciaal, met name door onwetendheid van de betrokkenen in de voedselketen, maar evenzeer door bewuste fraude en illegaal handelen, zoals blijkt uit het recente melamine-incident in China. Een voorbeeld dichter bij huis is de acute vergiftiging na het eten van vlees veroorzaakt door residuen van de verboden groeibevorderaar clenbuterol dat bij runderen was toegepast. Dergelijke incidenten veroorzaken niet alleen directe slachtoffers, onrust en onzekerheid bij consumenten, maar brengen ook grote financiële en imagoschade toe aan economisch belangrijke bedrijfstakken. Het vertrouwen in onze voedselkwaliteit is een groot goed; in de bankensector is te zien wat er kan gebeuren als het vertrouwen wegebt. Volgens prof. Nielen is dit voor een belangrijk deel te voorkomen als de spelers in de voedselketen, zoals het bedrijfsleven, hun medewerking verlenen en de overheid proactief is en blijft.
In zijn inaugurele rede Speuren naar onbekende contaminanten in de voedselketen pleit prof.dr. Michel Nielen voor een systematisch georganiseerde aanpak. "Het succesvol opsporen van relevante problemen in de voedselketen heeft zijn voorwaarden", aldus de hoogleraar. "Bedrijven zijn geneigd tot korte termijn denken. Het optimaliseren van de winst noopt hen ertoe de risico's en mogelijke problemen van morgen voor zich uit te schuiven met de gedachte dat het zo'n vaart niet zal lopen. Uitsluitend zelfregulering is daarom niet in het belang van de consument."
Volgens de hoogleraar zouden alle spelers in de voedselketen alert moeten zijn op potentiële onverwachte risico's. Zo kan bijvoorbeeld door klimaatverandering de chemie van zeer giftige toxines die door natuurlijke schimmels op granen aangemaakt worden wijzigen, en kunnen door fraude onverwachte hormonen opduiken in de voedselketen; in beide gevallen zullen deze stoffen gemist worden in de gangbare controlepraktijk.
Een terugtredende overheid zou daarbij juist continu en intensiever de voedselketen moeten bemonsteren en onderzoeken op ongewenste contaminanten. Bij informatiespecialisten van de overheid zijn risicovolle plekken, zoals de route van illegale diergeneesmiddelen, handelsstromen en dierverplaatsingen, reeds in kaart gebracht. Daarom wegen de kosten van het proactief systematisch controleren van risicovolle plekken in de voedselketen gemakkelijk op tegen de miljoenenschade als gevolg van incidenten. Bovendien kan van proactief handelen en handhaven een preventieve werking uitgaan, aldus prof. Nielen.
Bio-actieve stoffen
Prof. Nielen pleit ervoor om monsters niet, zoals nu te controleren op de aanwezigheid van een select aantal risicovolle chemische verbindingen, maar te onderzoeken op hun biologische activiteit. Op die manier ontsnappen onbekende illegaal gefabriceerde of chemisch gebonden en daardoor niet detecteerbare, toxische stoffen niet langer aan het controleapparaat.
Prof. dr. Michel Nielen is verbonden aan RIKILT - Instituut voor Voedselveiligheid en de leerstoelgroep Organische Chemie van Wageningen Universiteit, beide onderdeel van Wageningen UR.