EMBARGO tot woensdag 22 oktober, 1:01 uur.
Schelpdieren in de Waddenzee nemen bewust risico's
'Hersenloze' schelpdieren blijken bewust risico's te nemen. Het gedrag van nonnetjes in de Waddenzee lijkt sterk op dat van Duitse soldaten tijdens het beleg van Stalingrad. Dat stellen onderzoekers van het NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek van NWO op Texel. Ze publiceren hun resultaten woensdag in het wetenschappelijke tijdschrift 'Biology Letters'.
Bestellen:
Waarom nonnetjes samen klaarkomen en andere wonderen van het wad
T. Piersma
In de loop van het beleg van Stalingrad namen Duitse soldaten die waren ingesloten door Russische troepen steeds grotere risico's. Naarmate ze sterker verhongerden, waagden ze zich steeds meer op straat. De meesten werden daardoor echter een gemakkelijke prooi voor de Russische soldaten. Sommige Duitsers slaagden er echter wel in om eten te bemachtigen, waardoor ze overleefden. Dat ook 'hersenloze' schelpdieren in de Waddenzee leven volgens dit principe, is nu aangetoond door een groep onderzoekers van het NIOZ.
Ingegraven
De onderzoekers bepaalden in elf achtereenvolgende nazomers op meer dan tweeduizend plekken in de westelijke Waddenzee de diepte waarop het het nonnetje (Macoma balthica) leefde. Hoe dieper de schelpdieren in de wadbodem ingegraven zaten, hoe meer hun populatie een jaar later bleek te zijn toegenomen. In zomers waarin nonnetjes dicht onder het oppervlak van een wadplaat verbleven, werden er veel exemplaren door vogels opgegeten en kwamen er nauwelijks jonge nonnetjes bij. Hierdoor nam de populatie in het jaar daarna af.
Met hun ingraafgedrag geven nonnetjes dus aan hoe ze over hun eigen (reproductieve) toekomst denken.
Stofzuigerslang
Dit gedrag is gemakkelijk theoretisch te verklaren. Het nonnetje eet met behulp van een siphon. Dat is een soort stofzuigerslang die uit de schelp steekt en boven het maaiveld van de wadplaat uitkomt. Met die stofzuigerslang graast het nonnetje de algenmat van het plaatoppervlak af of hij filtert algen uit het water vlak boven de wadplaat. Hoe oppervlakkiger het nonnetje zit, hoe groter de omtrek van de cirkel van de stofzuigerslang om plantaardig plankton als voedsel te kunnen bemachtigen. Maar helaas voor het nonnetje ook hoe groter de kans om als prooi door een vogel te worden bemachtigd.
Om 'op safe' te spelen, zou het scheldiertje dus juist zo diep mogelijk moeten wegkruipen. Maar dan wordt de actieradius van de stofzuigerslang kleiner en krijgt het dier dus minder te eten. Het is voor het nonnetje dus altijd kiezen of delen.
Hoe logisch op zichzelf ook, zulk verfijnd adaptief gedrag aan de heersende voedselomstandigheden is nog maar zelden aangetoond, en al helemaal niet bij 'hersenloze', ongewervelde dieren.
Lekker in hun vel
De verbanden impliceren dat nonnetjes kunnen voorspellen, op grond van hun eigen conditie en algehele gezondheid, hoe groot de kans is dat ze er volgend jaar nog zijn. Als het slecht gaat, dan loont het om veel risico's te nemen door dicht bij het wadoppervlak veel te eten waardoor conditie en gezondheid ondanks de slechte heersende omstandigheiden toch verbeterd kunnen worden. Als nonnen echter 'lekker in hun vel zitten', kunnen ze beter 'op safe' spelen, en diep ingegraven het voorjaar afwachten, wanneer ze 'samen klaarkomend' veel nakomelingen produceren.
Dit onderzoek werd gefinancierd vanuit de Pionier-subsidie die prof. dr. Theunis Piersma kreeg van NWO.
Artikelgegevens
van Gils, J.A., C. Kraan, A. Dekinga, A. Koolhaas, J. Drent, P. de Goeij & T. Piersma. 2008. Reversed optimality and predictive ecology: burrowing depth forecasts population change in a bivalve. Biology Letters (vanaf woensdag 22 oktober 2008 online op http://dx.doi.org/10.1098/rsbl.2008.0452).
zie ook: Piersma, T. 2006. 'Waarom nonnetjes samen klaarkomen en andere wonderen van het wad.' KNNV Uitgeverij, Utrecht, ISBN 90-5011-225-0.
---
Noot voor redacties
NWO