Onderzoeksrapport: Ook in Nederland kunnen illegale sigaretten en shag naar de markt worden gepusht
Onderschatting aantrekkingskracht illegale sigaretten als goedkoop alternatief
Den Haag, 28 oktober 2008 - Nederland bevindt zich op een kruispunt van wegen als het om de illegale handel in shag en sigaretten gaat. Een forse toename van het huidige 'zwarte' marktaandeel van circa 8% in de tabaksconsumptie dreigt als de tabaksprijzen in Nederland komend jaar nog verder omhoog gaan. Dit concluderen onderzoekers van Integis (forensisch accountants en onderzoeksspecialisten) in het rapport 'Illegale handel in shag en sigaretten. Nederland als criminele groeimarkt.' De belangrijkste gevaren van een omvangrijke zwarte markt liggen volgens Integis op het vlak van overheidsfinanciën, gezondheidspolitiek en georganiseerde (zware) criminaliteit. Het rapport van Integis biedt voor het eerst een samenhangend beeld van de aard, omvang en achtergronden van de illegale handel in tabaksproducten in Nederland. Ook komt de veel omvangrijkere zwarte markt in enkele buurlanden ter sprake. Het onderzoeksrapport werd opgesteld in opdracht van de Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie (VNK).
Doorvoerland
Van de zes wereldwijde illegale handelsstromen loopt er een Europese stroom van illegale tabaksproducten via Nederland. Nu nog is Nederland vooral een doorvoerland voor met name het Verenigd Koninkrijk. Dit land kent de hoogste accijnzen op tabak van Europa. Maar ook Duitsland is via Nederland een bestemming voor smokkelaars. Daar komen regionaal forse uitschieters voor van 20 tot 75% illegale tabaksproducten. Nederland kan van doorvoerland een afzetgebied worden als de juiste voorwaarden voor het behalen van voldoende winstmarges voor criminelen ontstaan. Dat kan als de accijnsverhogingen vanaf najaar 2008 geleidelijk aan gaan doorwerken, maar ook als er in de toekomst een verkleining of zelfs opheffing komt van de huidige accijnsverschillen tussen sigaretten en shag.
Onbedoelde effecten
Overheden, stellen de onderzoekers, hebben teveel vertrouwen in het effect van prijsverhogingen op het terugdringen van tabaksconsumptie. Ze houden geen rekening met het effect van een verhoogde vraag naar illegale sigaretten als goedkoper alternatief. Zo kunnen smokkel en namaak de meeropbrengst van accijnsverhogingen aantoonbaar verminderen, terwijl het aantal rokers gelijk blijft. De beschikbaarheid van goedkope en betaalbare tabaksproducten op de zwarte markt vormt een risico voor de jeugd en druist in tegen de gezondheidspolitiek van de overheid. Goedkope, gesmokkelde tabak vindt namelijk vooral zijn weg naar de meest kwetsbare groepen in de samenleving. Door het ontstaan van een gedeeltelijk ongereguleerde markt verliezen maatregelen die bedoeld zijn om deze groepen - vooral jongeren - te beschermen, grotendeels hun betekenis.
Risiconemers versus georganiseerde misdaad
Integis schetst in de woorden van criminoloog prof. Petrus van Duyne de huidige illegale markt in Nederland als het werkterrein van 'beroepsmatige risiconemers'. Deskundigen zijn nu nog sceptisch over mogelijke betrokkenheid van georganiseerde criminaliteit in de smokkel van tabaksproducten in ons land. Tegelijk hebben zich recentelijk voorvallen in Nederland voorgedaan, waarbij georganiseerd optredende groepen met relaties met wapen- en drughandel vanwege tabakssmokkel werden aangehouden. Dit kan duiden op een veranderend karakter van de zwarte markt in Nederland met meer criminele betrokkenheid. Experts zijn het er over eens dat wanneer criminele structuren eenmaal zijn ontstaan, deze heel moeilijk zijn uit te roeien. Hoewel bewijsvoering lastig is, signaleren de onderzoekers van Integis dat internationale experts een relatie leggen tussen tabakssmokkel en financiering van terrorisme. Het rapport haalt criminoloog Maarten van Dijck aan, die stelt dat het merkwaardig zou zijn, gezien de mondiale omvang en enorme marges van illegale sigarettenhandel, dat terroristische organisaties hiervan geen gebruik zouden maken.
Bufferfunctie shag
Het prijsverschil tussen shag en sigaretten speelt een rol in het tegengaan van de verdere groei van een zwarte markt in Nederland, omdat shag fungeert als goedkoper legaal alternatief voor sigaretten. Door prijsstijgingen van tabak gaan rokers op zoek naar goedkopere alternatieven (legaal en illegaal). Extra verhogingen voor shag leiden ertoe dat zowel voor sigaretten- als shagrokers illegale producten het meest aantrekkelijk zijn geprijsd.
Onderzoeker en auteur van het rapport Paul Koedijk stelt: 'De illegale handel stroomt naar de plek waar men de hoogste marges tegen de laagst mogelijke kosten kan behalen. Vooralsnog zijn dat het Verenigd Koninkrijk en in mindere mate Duitsland. Maar als Nederland met de hoogte van de accijns en daaruit resulterende consumentenprijs vergelijkbare marges als in Duitsland zou creëren, dan stroomt de illegale handel ook deze kant uit. Een 'buffer' zoals shag kan dan nog remmend werken. Valt die echter weg, dan lopen we ook hier de kans dat illegale shag en sigaretten naar de markt gepusht gaan worden.'
De volledige tekst van het rapport 'Illegale handel in shag en sigaretten. Nederland als criminele groeimarkt' is beschikbaar als download via:
914eab.gif
Over Integis
Integis BV is een onafhankelijk onderzoeksbureau voor forensische dienstverlening in de financieel-administratieve sfeer en voor hoogwaardige onderzoeken in gecompliceerde en gevoelige kwesties. Met de onderzoeksresultaten stelt Integis opdrachtgevers in staat bestuurlijke of politieke conclusies te trekken en vervolgens passende acties te ondernemen.
Over VNK
De Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie (VNK) behartigt de belangen van de in Nederland gevestigde kerftabakindustrie op het gebied van onder meer accijnswetgeving en productregulering. De vereniging fungeert als gesprekspartner voor overheid, politiek, media en andere betrokken instanties.