Gemeente Hoorn
Franse tuin en theekoepel opgegraven aan Koepoortsweg
4 november 2008 - Archeologen van de gemeente Hoorn hebben in de
afgelopen week, voorafgaand aan de bouw van het zorgcentrum, aan de
Koepoortsweg 73 in Hoorn de resten van een 17de -18de-eeuwse tuin in
Franse geometrische stijl opgegraven. De resten waren overdekt door
een meter dikke laag van de Engelse landschapstuin uit de 19de eeuw.
Ook de funderingen van de 17de-eeuwse theekoepel aan het water van de
Tocht waren hierdoor geheel afgedekt.
In opdracht van de Stichting Stadsherstel Hoorn wordt het monumentale
patriciershuis binnenkort gerestaureerd en uitgebreid met een aan
aantal aanbouwen. De bedoeling is om hier een zorgcentrum voor ouderen
te vestigen. Het gehele gebied langs de Koepoortsweg is een van de
oudste uitvalswegen van Hoorn en daarmee archeologisch interessant.
Langs deze weg bouwden in de Gouden eeuw rijke Hoornse kooplieden hun
buitenhuis. De Vredenhof nabij de provinciale weg is daar het fraaiste
voorbeeld van. Minder groot maar toch bijzonder is het pand van aan de
Koepoortsweg 73. Op de stadskaart van de Hoornse historicus Velius
zijn in 1615 al twee panden op het terrein te zien. In de 18de eeuw
werd het onder meer bewoond door de voorname families Blauw, Berckhout
en Hoolwerff, die onder andere op de Grote Oost voorname huizen
bezaten. Zij gebruikten de Koepoortsweg 73 als buiten. De voorgevel
van het huidige pand stamt uit 1876. De raamlijst aan de gevel met het
jaartal 1746 alliantiewapen van Hoolwerff is destijds hergebruikt.
Franse tuin en schelpenpaden
Het pand is vermoedelijk voor 1615 gebouwd en later langzamerhand
uitgebreid. Een deel van de zijvleugel is in de 19de eeuw gesloopt om
een toegang vanaf de weg naar de tuin te krijgen. De funderingen
hiervan zijn teruggevonden. Bij de bouw van het pand is gelijktijdig
een voor die tijd moderne Franse tuin aangelegd. De hoofdas van de
symmetrische tuin liep direct door vanaf de hoofdingang van het huis
recht op de theekoepel aan de Tocht af. Op ongeveer 8 meter achter het
huis lag op het eerste kruispunt van de paden een vijver of een kleine
fontein. Op intervallen van 8 en 11 meter werden haaks op de hoofdas
kaarsrechte paden aangelegd tot aan het perceel van de buren. Al deze
paden bestonden uit fijne grijswitte schelpjes. De schelpenpaden waren
ongeveer een meter breed.
Theekoepel
Aan de Tocht ofwel de Gouw, de belangrijkste vaarroute van de stad
Hoorn naar het noordelijke achterland, werd in de late 17de eeuw in
gele steentjes een bescheiden fundering voor een theekoepel gemetseld.
Deze 6 bij 4 meter grote koepel stond voor de helft in het water op
palen. Hierbij moet niet worden gedacht aan de grote barokke
theekoepels die bijvoorbeeld langs de Vecht zijn te zien, maar aan de
fundering voor een eenvoudig maar representatief rechthoekig houten
gebouw. Hierin konden de dames des huizes samen met de visite
theedrinken, een belangrijk tijdverdrijf van de toenmalige elite. De
langsvarende boeren en tuinders konden dan goed zien hoe de rijken van
de stad zich vermaakten. De theekoepel moet in 1796 nog daar hebben
gestaan, aangezien deze nog op de stadskaart van Doesjan voorkomt. De
enige overgebleven theekoepel is nog te zien als een zeskantig houten
gebouw aan het begin van de Koepoortsweg naast de snackbar van Van
Ree.
Tuinvazen en theeservies
Bij de opgraving is in afvalkuilen theeservies van Chinees porselein
uit het midden van de 18de eeuw gevonden, maar ook fraaie wijnglazen
uit deze tijd. Er zal zodoende ook wel geborreld zijn langs het water.
Tevens zijn fragmenten van grote grijze tuinvazen met fraaie
bloemversieringen gevonden. Deze moeten in de 17de-18de eeuw op
gemetselde zuilen in de tuin hebben gepronkt met prachtige bloemen en
planten daarin.
Rond 1800 is de hele geometrische tuin veranderd in een landschapstuin
in Engelse stijl. Daarbij zijn bomen geplant waaronder de nu zo
kolossale rode beuk en de grote walnotenboom. Deze domineren tot op
heden de aanblik van de tuin.
Het onderzoek wordt deze week afgerond, waarna met de nieuwbouw zal
worden gestart.