Zuiveringsmoerassen voor het verbeteren van waterkwaliteit
06 november 2008 - kamerstuk
directie Landbouw
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA 's-GRAVENHAGE
uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum
DL. 2008/2622 6 november 2008
onderwerp bijlagen
Zuiveringsmoerassen voor het
verbeteren van waterkwaliteit
Geachte Voorzitter,
Tijdens het AO landbouwgronden van 3 juli jl. heb ik een toezegging gedaan om u te
informeren over de achtergronden van de plannen voor zuiveringsmoerassen en daarbij
een visie te geven op het realiteitsgehalte van dergelijke plannen. Mede namens de
staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat bericht ik u als volgt.
Als eerste ga ik in op de achtergronden van zuiveringsmoerassen. Vervolgens zal ik ingaan
op de studie "ex ante evaluatie Kaderrichtlijn Water" van het Planbureau voor de
Leefomgeving (PBL) en mijn voornemens betreffende zuiveringsmoerassen.
1. Achtergrond zuiveringsmoerassen
Zuiveringsmoerassen worden ook wel "helofytenfilters" genoemd. Helofyten zijn moeras-
planten, zoals biezen en riet. Die planten nemen stikstof en fosfaat op uit het water en
CO2 uit de atmosfeer en stimuleren het bacteriële bodemleven. Hierdoor wordt het
natuurlijke zuiverende vermogen van het oppervlaktewater vergroot en stikstof-
verbindingen als nitraten afgebroken. Fosfaten worden opgenomen en met CO2
opgeslagen in plantenbiomassa. Bij goed beheer en onderhoud wordt deze biomassa
periodiek geoogst en met de daarin aanwezige fosfaten afgevoerd. Naast het verbeteren
van de waterkwaliteit kunnen zuiveringsmoerassen worden ingezet voor waterberging en
kunnen ze ervoor zorgen dat steden minder kwetsbaar worden voor wateroverlast. Het
geoogste riet uit het moeras kan mogelijk worden gebruikt voor energieopwekking.
Tenslotte vormen moerassen een prachtig en aantrekkelijk gebied waar recreanten
kunnen fietsen, wandelen en kanoën.
Een voorbeeld van een dergelijk multifunctioneel zuiveringsmoeras is recentelijk
aangelegd bij de gemeente Hoogeveen en op 24 september jl. door de staatssecretaris van
Verkeer en Waterstaat officieel geopend. In dit project gaan het voorkomen van water-
overlast via waterberging hand in hand met waterzuivering. In het projectgebied van
45 ha wordt een zuiveringsmoeras aangelegd van 7 ha (nu het grootste van Nederland)
voor opvang en zuivering van riooloverstortwater en regenwater van een industrieterrein.
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
6 november 2008 DL. 2008/2622 2
2. Zuiveringsmoeras als maatregel om KRW-doelen te halen
Om de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) te halen, is er behoefte aan kosten-
effectieve maatregelen die de waterkwaliteit kunnen verbeteren. Het kabinet steunt dit
door 75 miljoen euro vrij te maken voor het Innovatieprogramma Kaderrichtlijn Water.
Met dit programma wordt beoogd om doorbraken te realiseren bij de aanpak van de
meest hardnekkige knelpunten bij de uitvoering van de KRW. Deze doorbraken kunnen
ingezet worden in de tweede generatie Stroomgebiedbeheersplannen voor de
Kaderrichtlijn Water. Onderzoek naar kosteneffectiviteit van zuiveringsmoerassen kan ook
binnen deze lijn worden geplaatst.
Het toepassen van zuiveringsmoerassen lijkt een veelbelovende innovatieve maatregel om
de waterkwaliteit te verbeteren. De eerste onderzoeksresultaten wijzen erop dat ze
effectief zijn in de reductie van nutriënten naar oppervlaktewater.
In de komende jaren zal worden nagegaan hoe kosteneffectief (grootschalige) zuiverings-
moerassen zijn en hoe zij maximaal kunnen bijdragen aan het verbeteren van de water-
kwaliteit en welke gebieden zich goed lenen voor deze oplossing.
Op dit moment worden zuiveringsmoerassen incidenteel ingezet zoals hierboven
beschreven in het "zuiveringsmoeras Hoogeveen". In de ontwerpen van de eerste
generatie Stroomgebiedbeheersplannen (2010-2015) is de aanleg van enkele zuiverings-
moerassen van beperkte omvang door waterbeheerders opgenomen.
3. Ex ante evaluatie Kaderrichtlijn Water
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft een ex ante evaluatie Kaderrichtlijn
Water uitgevoerd. Deze ex ante evaluatie laat zien dat naar verwachting niet alle doelen
overal en tijdig kunnen worden gerealiseerd. Zuiveringsmoerassen zijn verkend als
mogelijke grootschalige aanvullende maatregel om de waterkwaliteit te verbeteren.
In de doorgerekende variant van het PBL nemen zuiveringsmoerassen met een omvang
van 140.000 hectare circa 6% van het Nederlandse landbouwareaal in beslag. Ik zie dit
scenario van het PBL als het doorrekenen van een maximaal denkbare situatie om de
bovengrens van het verbeteren van de waterkwaliteit te verkennen. Het daadwerkelijk op
een dergelijke schaal omzetten van landbouwgrond in zuiveringsmoerassen acht ik niet
realistisch in de Nederlandse situatie waar op elke hectare een ruimteclaim ligt.
In gebieden waar er een knelpunt is met het realiseren van de benodigde waterkwaliteit
kunnen zuiveringsmoerassen mogelijk ingezet worden waarbij er sprake is van meer-
waarde, indien deze gecombineerd worden met andere functies zoals biomassaproductie.
Daarnaast zijn er nog vele andere maatregelen ten behoeve van de KRW denkbaar. Of er
maatregelen genomen moeten worden en welke maatregelen ingezet worden hangt af
van de lokale of regionale situatie. Er zal gebiedsgericht gekeken moeten worden waar,
welke maatregel het meest effectief is.
Als er voor wordt gekozen om zuiveringsmoerassen aan te leggen, is hiervoor ruimte en
water nodig, veelal landbouwgrond. De basis voor het aanleggen van helofytenfilters is in
beginsel vrijwilligheid.
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
6 november 2008 DL. 2008/2622 3
Als er wordt besloten tot de aanleg van zuiveringsmoerassen op grotere schaal, zal er te
zijner tijd bekeken moeten worden hoe de aanleg van zuiveringsmoerassen geïnstrumen-
teerd kan worden.
4. Conclusie
Zuiveringsmoerassen lijken een veelbelovende innovatieve maatregel om knelpunten in
waterkwaliteit op het gebied van nutriënten aan te pakken. Daarnaast zijn er kansen om
een zuiveringsmoeras te combineren met andere functies. De komende jaren wordt
nagegaan in hoeverre zuiveringsmoerassen kunnen worden ingezet. Het kabinet heeft
echter geen plannen om 140.000 hectare landbouwgrond om te zetten in zuiverings-
moerassen. Er zal gebiedsgericht gekeken moeten worden waar zuiveringsmoerassen
effectief kunnen worden ingezet. Het uitvoeren van een dergelijke maatregel geschiedt
primair op basis van vrijwilligheid.
DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN
VOEDSELKWALITEIT,
G. Verburg
---- --
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit