Symposium 'De droom - film, kunst en wetenschap'
11 november 2008
Locatie: KNAW, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam / Fimmuseum, Vondelpark
3, Amsterdam
Op 11 november organiseert de Commissie Wetenschap en Kunst van de
KNAW in samenwerking met het Filmmuseum een dag rond de droom. Vragen
als 'Wat doen dromen met ons?' 'Wat hebben we aan dromen?' 'En wat
kunnen we ermee?' worden belicht vanuit kunst en wetenschap.
Carel Blotkamp interviewt beeldend kunstenaar Paul
Klemann, Akademielid Henk Hillenaar spreekt over dromen in de
psychoanalyse, Solange Leibovici geeft een lezing over de films van
David Lynch, en Philippe Peigneux en Erin Wamsley bespreken de droom
vanuit de neurowetenschap. Slaaponderzoeker Eus van Someren is
dagvoorzitter.
Tijd: 13.15 - 17.30 uur
Plaats: Trippenhuis (gebouw van de KNAW), Kloveniersburgwal 29,
Amsterdam
's Avonds verplaatst het evenement zich naar het Filmmuseum voor twee
filmprogramma's rond het fenomeen dromen. Programma 1 bestaat uit de
korte Méliès-film Le Dirigeable fantastique en Bergmans film Wilde
Aardbeien. Programma 2 is een compilatie van films van o.a. Bruce
Conner, Matthias Müller en Barbara Hammer, waarin het thema 'de
droom' de rode draad vormt, aangevuld met de Buster Keaton-film
Sherlock Junior (1924). De programma's worden tweemaal vertoond, zodat
er gelegenheid is beide te zien.
Robbert Dijkgraaf, president van de KNAW, zal het avondprogramma
openen.
Tijd: 19.30 - 23.15 uur
Plaats: Filmmuseum, Vondelpark 3, Amsterdam
Programma
12.45 uur Inloop met koffie en thee
13.15 uur Welkom door Carel Blotkamp
13.20 uur Opening door dagvoorzitter Eus van Someren
13.30 uur Solange Leibovici
14.10 uur Philippe Peigneux (voertaal Engels)
14.50 uur Pauze
15.20 uur Henk Hillenaar
16.00 uur Erin Wamsley (voertaal Engels)
16.40 uur Carel Blotkamp in gesprek met Paul Klemann
17.20 uur Afsluiting
17.30 uur Vertrek met rondvaartboot naar Filmmuseum
Borrel en broodjes op de boot
19.30 uur Opening door Robbert Dijkgraaf
19.45 uur Aanvang programma 1 en 2
21.45 uur Herhaling programma 1 en 2
Aanmelden
Aanmelding is alleen nog mogelijk voor het middagsymposium. U dient
zich wel voor 7 november 2008 aan te melden via het
inschrijfformulier. De rondvaartboot van het Trippenhuis naar het
Filmmuseum is vol.
Voor het losse avondprogramma zijn nog beperkt kaarten (prijs: 7,80
euro) te koop bij het Filmmuseum. Meer informatie over het
filmprogramma is te vinden op www.filmmuseum.nl
Synopses
Henk Hillenaar zal aan de hand van voorbeelden van Freud ingaan op de
relatie tussen droom, dagdroom en creatief bezig zijn. Centraal staan
twee beschouwingen: de eerste over allerlei soorten fantasie zoals die
kunnen voorkomen in dromen, dagdromen, literatuur en kunst; de tweede
over stijl, metaforen en typen dromen in de kunst en literatuur.
Solange Leibovici bespreekt het werk van filmmaker David Lynch, die
altijd erg geïnspireerd is geweest door dromen. Zij doet dat aan de
hand van de film Blue Velvet uit 1986. In dit meesterwerk schetst
Lynch twee werelden: de echte wereld die wij ervaren en een onbewuste
droomwereld die verborgen zou moeten blijven. Aan de ene kant is er de
tegenstelling tussen de realiteit en de droom, maar aan de andere kant
blijkt ook de werkelijkheid van het stadje met zijn inwoners ook een
droomwereld: the American Dream.
Carel Blotkamp interviewt kunstenaar Paul Klemann. Vanaf midden jaren
negentig legt hij zijn dromen vast in tekeningen. Hij beschouwt deze
dromen als fascinerende belevenissen, afkomstig uit onbegrepen
regionen die dienen te worden overgeheveld naar de dag. 's Ochtends
schrijft hij de dromen onmiddellijk op waarna hij ze 's middags in
kleurpotlood op papier zet. Zijn tekeningen balanceren tussen het
fantastische van het surrealisme en het indringende van de authentieke
ervaring. Meer dan in de werkelijkheid van alledag ervaart Klemann in
zijn dromen een grenzeloze vrijheid en waarachtigheid.
Erin Wamsley spreekt over dromen als middel om onze ervaringen te
verwerken. Wetenschappers hebben lang gegist naar de reden waarom onze
herinneringen opduiken in dromen. Recente bevindingen laten zien dat
ons brein bepaalde ervaringen van de afgelopen dag letterlijk
'afspeelt' - wat ons zou helpen bij het onthouden van deze ervaringen.
Zij zal bewijzen bespreken die suggereren dat dromen een
weerspiegeling zijn van het opslaan van herinneringen. Dit proces zou
ook een rol spelen bij het inpassen van nieuwe - in eerder opgeslagen
herinneringen en deze zo langzaam veranderen.
Philippe Peigneux zal een lezing geven met als titel 'Dreams are made
of brains'. Peigneux brengt met moderne technieken de functie van het
brein in beeld. In de lezing zal hij vertellen wat deze technieken
bijdragen aan de kennis over de relatie tussen slaap en gedachten.
Recente studies hebben aangetoond dat slaap een rol speelt bij de
'offline' verwerking van recente herinneringen. Ook bij de verklaring
van dromen kunnen de beeldvormende technieken een rol spelen: door
cognitieve processen te koppelen aan de fysiologie in het brein, zowel
tijdens slaap als waak.
De sprekers
Eus van Someren is psychofysioloog in het Nederlands Instituut voor
Neurowetenschappen van de KNAW en het VU Medisch Centrum in Amsterdam.
Na jarenlang een dubbelleven geleefd te hebben als gitarist van de
band The Scene en hersenonderzoeker in het lab, koos hij in 2002
definitief voor de wetenschap. Van Someren houdt zich met
verschillende aspecten van slaap en slaapstoornissen bezig. Momenteel
werkt hij aan neuroimaging en aan het opzetten van een online
slaapregister, om hiermee de verschillende soorten slaapproblemen
beter te kunnen karakteriseren en begrijpen.
Henk Hillenaar is naast specialist in de ideeëngeschiedenis van de
zeventiende en achttiende eeuw ook psychoanalyticus. Hillenaar volgde
zijn opleiding grotendeels in Frankrijk en staat bekend als
representant van de Franse cultuur in Nederland. Sinds 1996 is hij lid
van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en in 2000
werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Baanbrekend werk verrichte Hillenaar niet alleen op het raakvlak
tussen psychoanalyse en de literatuur, maar ook in de muziek, religie,
geschiedenis, toneel en filosofie.
Solange Leibovici is universitair docent literatuurwetenschap aan de
Universiteit van Amsterdam. Leibovici werd opgeleid aan de
Rietveldacademie en verdiepte zich in de romanistiek,
vertaalwetenschap, filmwetenschap, psychoanalyse en cultuurfilosofie.
Ze doceert onder andere over de geschiedenis van de psychoanalyse en
Psychoanalytische theorieën over cultuur en literatuur en doet
onderzoek naar het ontstaan van creativiteit in kunst en literatuur
met behulp van psychoanalytische theorieën.
Paul Klemann is fotograaf, schilder en tekenaar. Vanaf midden jaren
negentig legt hij zijn dromen vast in tekeningen. Hij beschouwt deze
dromen als fascinerende belevenissen, afkomstig uit onbegrepen
regionen die dienen te worden overgeheveld naar de dag. 's Ochtends
schrijft hij de dromen onmiddellijk op waarna hij ze 's middags in
kleurpotlood op papier zet. Zijn tekeningen balanceren tussen het
fantastische van het surrealisme en het indringende van de authentieke
ervaring. Meer dan in de werkelijkheid van alledag ervaart Klemann in
zijn dromen een grenzeloze vrijheid en waarachtigheid.
Carel Blotkamp is emeritus hoogleraar moderne kunst aan de Vrije
Universiteit in Amsterdam en lid van de KNAW. Blotkamp studeerde
kunstgeschiedenis in Utrecht, waar hij van 1969 tot 1982 doceerde. Hij
was medeoprichter en redacteur van de kunsttijdschriften Simiolus en
Jong Holland en schreef recensies voor Vrij Nederland, NRC-Handelsblad
en de Volkskrant. Internationaal verwierf hij vooral bekendheid door
publicaties over De Stijl en Mondriaan. Blotkamp is ook beeldend
kunstenaar, voor wie tekst vaak het uitgangspunt vormt.
Erin J. Wamsley is een jonge onderzoekster aan de Harvard Medical
School in Boston. Ze bestudeert daar hoe het brein herinneringen
verwerkt tijdens de slaap en wat de rol van dromen hierbij is. Haar
doctorstitel behaalde Wamsley aan de Universiteit van New York, waar
ze keek naar cognitie tijdens slaap en waak. Momenteel is ze vooral
geïnteresseerd in de invloed van emoties in dromen op het geheugen en
hoe recente ervaringen in dromen naar voren komen. Uiteindelijk hoopt
ze antwoorden te vinden op die ene vraag: 'Wat is een droom?'
Philippe Peigneux is hoogleraar in de klinische neuropsychologie en
directeur van de onderzoeksunit neuropsychologie en functionele
neuroimaging aan de Vrije Universiteit Brussel. Deze Walloniër
verdiende zijn sporen in het vakgebied dat zich bezighoudt met het in
beeld brengen van cognitieve processen, waaronder de slaap. Hierbij
publiceerde hij al 64 wetenschappelijke artikelen. Peigneux heeft een
grote interesse voor de invloed van slaap op ons geheugen, waarbij de
rol van dromen volgens hem van groot belang is. Sinds kort is hij
secretaris van de European Sleep Research Society.
Organisatie: Commissie Wetenschap en Kunst
Meer informatie:
Suzanne Wagenaar, KNAW
tel. 020-5510860
suzanne.wagenaar@bureau.knaw.nl
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen