4 november 2008
Huisrituelen populair bij moderne gezinnen
Huisrituelen van moderne gezinnen vormen een belangrijk element in hun leven. Christelijke symbolen en tradities worden daarvoor nog steeds gebruikt, al zijn ze vaak creatief verwerkt. En het zijn de vrouwen die de regie hebben bij de uitvoering. Dat stelt theologe Goedroen Juchtmans die op 11 november promoveert. Zij deed haar onderzoek in de Tilburgse nieuwbouwwijk de Reeshof.
Juchtmans constateert in haar proefschrift dat de leegloop van de kerken, ingezet in de jaren zestig, niet heeft geleid tot het uitbannen van religie, of het geloof in hogere machten. De kerken verloren gezag over uitoefening van het geloofsleven en de rituelen en in eerste instantie leidde dat tot een vacuum. Maar vooral sinds de jaren negentig worden er thuis veel (vaak nieuwe) rituelen gebruikt.
Kernvraag in het onderzoek van Juchtmans is hoe gezinsleden in huis geloof tot uitdrukking brengen. Ze bezocht daarvoor in de Tilburgse Reeshof scholen en vijftien gezinnen, die ze gedurende een jaar ondervroeg en observeerde. De inwoners van de wijk zijn grotendeels katholiek en bij belangrijke gebeurtenissen in hun leven, zoals geboorte, dood, en christelijke feestdagen, vieren ze thuis rituelen. Deze worden door de vrouwen uitgevoerd en zijn soms seculier, maar ook vaak nog gebaseerd op christelijke rituelen die ze van thuis uit kennen. Deze rituelen worden vaak sacraal gemaakt: expliciete gebedsformules en verwijzingen naar God verdwijnen. Basale symbolen als licht en stilte komen zo centraal te staan. De rituelen zijn dus niet helemaal nieuw, maar het gevolg van creatief gebruik van christelijke rituelen. Ook seculiere rituelen vertonen vaak sporen van heiligheid en gewijdheid, zoals met Sinterklaas, verjaardagen en geboorten.
Traditionele christelijke huisrituelen worden veel minder gevolgd. Doel van deze huisrituelen, die bewust verwijzen naar God, is behoud van de band tussen geloof en dagelijks leven en het begrijpelijk maken van gebedsformules voor kinderen.
Huisrituelen nieuw concept in geloof
Juchtmans is het niet eens met de opvatting dat geloof geindividualiseerd is. Ze stelt dat de persoonlijke beleving van een huisritueel weliswaar centraal staat, maar niet los kan worden gezien van de traditie en de groep. Als groep speelt de familie de grootste rol. Het ontwikkelen van huisrituelen gaat meestal buiten de katholieke kerk om die geloofsbeleving steeds meer kerkelijk en officieel heeft gemaakt.
Goedroen Juchtmans studeerde godsdienstwetenschappen (K.U.Leuven) en vergelijkende cultuurwetenschap (Universiteit van Gent). Momenteel is ze senior onderzoeker aan het HIVA-KU. Leuven.
Universiteit van Tilburg