Reactie op het proefschrift van D. Adang, An epidemiological study on low-level 21-month
microwave exposure of rats, van juni 2008
Het onderzoek
Doel van het onderzoek was om biologische effecten en sterfte door blootstelling aan elektromagnetische
velden van GSM en radar te onderzoeken. Hiertoe zijn 4 groepen ratten blootgesteld aan twee simulaties
van GSM, een simulatie van een radarsignaal en geen blootstelling (controlegroep).
De onderzoeker vindt in het bloed van de ratten een verhoging van het aantal monocyten na 3 maanden
en na 8 maanden blootstelling. Alleen in de groep blootgesteld aan het radarsignaal zijn meer dieren
gestorven dan in de controle groep.
Ten slotte laat de sectie op 19 van de 124 ratten zien dat 17 ratten kanker ontwikkelden. Van de
controlegroep zijn slechts twee ratten bestudeerd waarvan er één kanker had. De onderzoeker
concludeert dat het aantal gestorven ratten te klein is om iets te zeggen over een mogelijke relatie tussen
kanker en blootstelling aan elektromagnetische velden.
De onderzoeker ziet in de gevonden verschillen van monocyten in het bloed een aanwijzing dat
elektromagnetische velden biologische effecten veroorzaken. Een oorzakelijk verband heeft hij niet
gevonden.
Oordeel van het Kennisplatform
Het Kennisplatform is met de onderzoeker van mening dat uit de studie geen conclusie kan worden
getrokken over een relatie tussen voorkomen van kanker en het wel of niet blootgesteld worden aan EM-
velden. De studie geeft aanwijzingen dat biologische effecten kunnen optreden door blootstelling aan EM
velden. Een vertaling van de biologische effecten naar gezondheidseffecten kan niet gemaakt worden.
Maatschappelijke context
Het onderzoek wordt aangehaald als aanwijzing voor een relatie tussen mobiele telefonie en kanker. De
media meldden dat in het onderzoek naar GSM en WIFI is gekeken; WIFI is echter niet onderzocht. De
gebruikte 970 MHz signalen, die bedoeld waren om de effecten van GSM900 te bestuderen, zijn niet
hetzelfde als een echt GSM900 signaal.
Achtergrond
De opzet van het onderzoek wordt in het proefschrift uitgebreid beschreven. In het onderzoek zijn vier
groepen van elk 31 ratten bestudeerd. Doel van het onderzoek was om biologische effecten en sterfte
door blootstelling aan elektromagnetische velden te onderzoeken. De groepen zijn in vier identieke
ruimtes losgelaten en gedurende 21 maanden bestudeerd. Gedurende het gehele onderzoek werden de
groepen ratten elke dag twee uur lang blootgesteld. De ratten werden blootgesteld aan:
- een continu signaal met een frequentie van 970 MHz en een gemiddelde veldsterkte van 28 V/m op
het niveau waar de ratten rondliepen;
- een gepulst signaal met een frequentie van 970 MHz, een puls die 0,1 seconde duurt en die iedere
seconde herhaald werd en een gemiddelde veldsterkte van 91 V/m op het niveau waar de ratten
rondliepen;
Kennisplatformreactie 2008 003 - 1 / (2)
- een continu signaal met een frequentie van 9,7 GHz en een gemiddelde veldsterkte van 33 V/m op
het niveau waar de ratten rondliepen; en
- geen signaal (controlegroep).
De verdeling van de veldsterkte op het niveau waar de ratten liepen, was niet helemaal gelijkmatig: de
afwijking tussen de minimale en de maximale veldsterkte was niet meer dan 30% . De eerste twee
blootstellingsituaties zijn bedoeld om de effecten van GSM900 te bestuderen. Het signaal in de derde
situatie simuleert een continue blootstelling aan het signaal van een radar.
Om de mogelijke biologische effecten in kaart te brengen, werd iedere 3-4 maanden van alle ratten een
bloedmonster afgenomen. De resultaten van de analyse van de samenstelling van het bloed en de
aanmaak van bijvoorbeeld stress gerelateerde hormonen zijn uitgebreid beschreven. Als een rat tijdens
het onderzoek stierf, werd er sectie verricht waarbij onder andere werd gekeken naar de ontwikkeling van
kanker. Aan het einde van het onderzoek zijn de overlevende ratten gedood en op een deel daarvan is
sectie verricht. In het proefschrift zijn de resultaten van de sectie van totaal 19 van de 124 ratten uit de
verschillende groepen met elkaar vergeleken.
De onderzoeker vindt een verhoging van Monocyten en het immuunsysteem het aantal monocyten (zie kader) na 3 Adang vindt een tijdelijke verhoging van het aantal maanden en na 8 maanden blootstelling monocyten. Monocyten spelen een belangrijke rol in het immuunsysteem van mens en dier. Monocyten De onderzoeker geeft aan dat de behoren tot de witte bloedlichamen. Uit monocyten gevonden verschillen in de kunnen macrofagen ontstaan. Macrofagen bloedmonsters een indicatie vormen dat beschermen het lichaam tegen lichaamsvreemde elektromagnetische velden biologische cellen en stoffen. Ze doen dat door die cellen en effecten veroorzaken. Een oorzakelijk stoffen gericht op te nemen om ze vervolgens af te kunnen breken. Macrofagen doen dat zeer selectief. verband heeft hij niet gevonden. Het aantal monocyten is niet stabiel. Bij gezonde Het aantal gestorven dieren wijkt alleen mensen vormen monocyten 4 tot 10% van de witte van de controlegroep in de derde bloedlichamen. Een toename van het aantal blootstellingsituatie (Radar).Tenslotte laat monocyten kan wijzen op een ontsteking wat gerelateerd kan zijn met de ontwikkeling van kanker. de sectie zien dat bijna alle 19 ratten
kanker ontwikkelden. Van de
controlegroep zijn twee ratten bestudeerd waarvan er één kanker had. De onderzoeker concludeert dat het aantal gestorven ratten te klein is om een conclusie toe te laten over een mogelijke relatie tussen kanker en blootstelling aan elektromagnetische velden. De keuze van de groep van 19 ratten uit de 124 gedode ratten is niet toegelicht. Op foto's die in het proefschrift zijn opgenomen zijn de afwijkingen in de ratten aan de buitenkant duidelijk zichtbaar. Aangezien slechts op twee ratten van controlegroep sectie is verricht is het niet mogelijk enige uitspraak te doen over een relatie of verband tussen het optreden van kanker in ratten en de blootstelling aan EM-velden.
Referenties
1. Adang, D. An epidemiological study on low-level 21-month microwave exposure of rats, proefschrift, Katholieke Universiteit van Leuven, België, juni 2008.
Verantwoording
In deze reactie beschrijft het Kennisplatform Elektromagnetische Velden en Gezondheid een (wetenschappelijke) publicatie. Dit is het resultaat van overleg tussen deskundigen uit de organisaties die deelnemen aan het Kennisplatform. Het overleg vindt plaats in het wetenschapsforum en het communicatieforum. Foraleden vertegenwoordigen de aan het Kennisplatform deelnemende organisaties. De vertegenwoordigers van de organisaties staan vermeld op de website van het Kennisplatform (www.kennisplatform.nl). Alle deelnemende organisaties staan achter de inhoud van het bericht. Kennisplatformreactie 2008 003 - 2 / (2)