Algemene Rekenkamer

Rapport Herstructurering van bedrijventerreinen

12-11-2008

Probleem verouderde en verloederde bedrijventerreinen neemt toe, ondanks tal van herstructureringsplannen

Rijk kan gemeenten meer steunen, ook bij financiering projecten

Verouderde bedrijventerreinen leggen een groeiend beslag op de schaarse ruimte in Nederland. De ministers van Economische Zaken en VROM zijn er afgelopen jaren onvoldoende in geslaagd de rijksdoelstelling te halen om de hoeveelheid verouderd bedrijventerrein aan te pakken. Het probleem is de afgelopen jaren gegroeid, ondanks een groot aantal beleidsplannen om bedrijventerreinen die verouderd zijn te herstructureren. In het huidig tempo doorgaan, betekent dat het nog tientallen jaren duurt voordat het doel bereikt wordt.

Van alle bedrijventerreinen in Nederland is naar schatting een derde deel in meer of mindere mate niet meer volwaardig bruikbaar. Dit leidt tot een toenemende kans op leegstand en verloedering, overlast voor de (woon)omgeving en haperende verkeersstromen. Dit leidt op zijn beurt tot een trek van gevestigde ondernemingen naar nieuwe bedrijventerreinen, wat de problemen op de oude terreinen nog verder vergroot. Dit blijkt uit het onderzoeksrapport Herstructurering bedrijventerreinen, dat de Algemene Rekenkamer op 12 november 2008 publiceert.

Cijfers niet betrouwbaar
Uit enquêtegegevens van de rijksoverheid blijkt dat de meeste aan te pakken bedrijventerreinen in Noord-Brabant en Zuid-Holland liggen. In de provincie Utrecht is echter meer dan de helft van het areaal bedrijventerrein verouderd. Deze verouderingscijfers, waar het overheidsbeleid op is gebaseerd, zijn overigens niet voldoende betrouwbaar. Zo komt een verouderd Almeloos bedrijventerrein niet voor in het landelijk registratiesysteem IBIS. Er bestaat landelijk onvoldoende inzicht in de omvang van het probleem, het type veroudering en de passende maatregelen. De Algemene Rekenkamer beveelt de ministers aan een eenduidig representatief registratiesysteem op te zetten.

Financieel risico voor gemeenten
De praktijk wijst uit dat er niet genoeg geld beschikbaar is. Een gemeentebestuur twijfelt vaak of men een bedrijventerrein gaat opknappen, ombouwen of zelfs een geheel nieuwe functie geven. Gemeenten zijn immers verantwoordelijk voor de financiering en moeten vaak een aanzienlijk deel van de kosten zelf dragen. De rijksoverheid heeft voor de afgelopen acht jaar ¤ 400 miljoen gereserveerd. De herstructureringsopgave vergt echter miljarden. Het Rijk heeft gemeenten tot nu toe te weinig hulp geboden om aanvullende geldbronnen (particulier, EU, andere overheden) aan te boren. Evaluatie van de huidige subsidieregelingen is gewenst, ook om te bepalen of meer gemeenten voor een financiële bijdrage in aanmerking moeten komen. De steun aan gemeenten voor een goede diagnose en probleemaanpak blijft, ondanks diverse toezeggingen, achterwege.

Duurzaam gebruik schaarse ruimte niet verzekerd
Ondanks adviezen en beleidsplannen in de afgelopen tientallen jaren is bij de (her)inrichting van bedrijventerreinen een meer duurzame inzet van schaarse ruimte niet verzekerd. De regel om eerst bestaande terreinen te bebouwen of herinrichten voordat aan nieuwe wordt gedacht (zogenaamde SER-ladder), wordt door Rijk en provincie niet eenduidig uitgelegd bij het beoordelen van gemeenteplannen. Provincies ramen de behoefte aan nieuwe terreinen veelal hoger dan het Rijk. Rijk en provincies missen verder zicht op de vraag of bij die ramingen voldoende is gekeken naar de mogelijkheden voor aanpassing of ombouw van bestaande bedrijventerreinen. De ministers van EZ en VROM wijzen in hun reactie op dit rapport naar het recente advies van de Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen. De aangedragen oplossingen in dit advies - dat op verzoek van de ministers is geschreven - gaan in de goede richting, maar de financiering en sturingsinstrumenten zijn nog niet helder uitgewerkt. Het heeft in het verleden al eerder geschort aan uitwerking en implementatie van in de kern goede beleidsplannen. Bijstelling van de behoefteraming voor bedrijventerreinen en betere communicatie met gemeenten vindt de Algemene Rekenkamer gewenst.

Ruimtebeslag bedrijventerreinen: meer dan verdubbeld in twintig jaar In de afgelopen twintig jaar is het ruimtebeslag van bedrijventerreinen gegroeid van bijna 45.000 naar 97.000 hectare. Alle bedrijventerreinen in Nederland dekken inmiddels een oppervlakte van tweederde deel van de provincie Utrecht. Geschat wordt dat eenderde van alle bedrijventerreinen in meer of mindere mate aangepakt moet worden omdat zij niet meer voldoen. Dit is vergelijkbaar met het herstructureren van de oppervlakte van de gehele gemeente Rotterdam. Succesvolle herstructurering vermindert de noodzaak om nieuwe bedrijventerreinen aan te leggen. De ambitie van de rijksoverheid is sinds 2004 om 21.000 ha te laten aanpakken. Het rijk voorziet dat voor de periode 2004-2020 er nog eens 19.000 tot 23.000 hectare aan nieuwe bedrijventerreinen bij komt. Dat is qua oppervlakte ongeveer zo groot als heel Amsterdam.