Partij van de Arbeid

Den Haag, 12 november 2008

Bijdrage van het lid Van Dam (PvdA) aan de Begroting Buitenlandse Zaken

Gesproken woord geldt!

Voorzitter,
Op 4 november 2004 opende REM haar concert in Madison Square Garden met de hit uit 1987 "It's the end of the world as we know it". Het was een reactie op de herverkiezing van president Bush twee dagen eerder. Vier jaar later, 4 november 2008, kwam een einde aan het tijdperk Bush met de historische verkiezing van Barack Obama.

Bush laat hem een historische erfenis na.

Missers in Afghanistan.
De inval in Irak,
gevangenschap zonder proces,
illegale verdwijningen,
geheime gevangenissen
en zelfs marteling.
Een beschadigd bondgenootschap.
Een moeizame relatie met Rusland en China.
Geen vooruitgang in het Midden-Oosten of Darfur.
De klimaatproblematiek,
de financiële crisis,
een paniekerige oliemarkt,
een enorm begrotingstekort
en een groeiende staatsschuld.
Op Youtube is een toepasselijk filmpje te vinden, waarin Bush zelf de woorden van REM uitspreekt. "It's the end of the world as we know it, and I feel fine...” Als Bush niet de slechtste Amerikaanse president uit de geschiedenis was, dan weet ik het niet meer.

Eén president kon het verschil maken.
Eén nieuwe president kan dat dus ook.
Alle hoop is gericht op Barack Obama.
De hele wereld lijkt te hopen dat hij alles oplost. Hoe graag hij het ook zal willen, het is haast onmogelijk om alle verwachtingen waar te maken. Toch is er duidelijk momentum.
Internationale politiek gaat over energie. Ik bedoel niet olie of gas, maar de energie van mensen die er in geloven dat ze het verschil kunnen maken. Met de verkiezing van Obama is de energie weer terug.

Amerikanen waren toe aan verandering. Nederland en Europa nog veel meer. Ook wij willen hoop, optimisme, toekomstgerichtheid, saamhorigheid, verandering en geloof in eigen kunnen.

Dat is geen toeval. Overal in het westen zijn mensen onzeker. Over de dreiging van terrorisme.
Over autoritaire regimes in Rusland, Iran en Saudi-Arabië die olie en gas beheersen. Over China en India die pijlsnel groeien.
Over Amerika dat geld heeft moeten lenen bij China en rijke olielanden. Over de financiële crisis.
We zien de economische en politieke macht verschuiven. Van het westen naar het oosten.
Van democratische landen, naar autoritaire regimes. Van vrije markten, naar centraal geleide economieën. Van idealistische verdedigers van mensenrechten en vrijheden, naar landen voor wie het eigen belang ten koste van alles mag gaan.

Natuurlijk worden we hier onzeker van.
We zoeken houvast.
Dat vinden we niet door ons af te keren van de buitenwereld. Hoe populair dat soms ook lijkt. Toen ik eerder dit jaar op de radio discussieerde over Birma reageerden luisteraars dat Nederland zich eerst eens druk moest maken om zijn eigen problemen. Toen ik vorige week aandrong op Europees ingrijpen in Congo, kreeg ik in stand.nl te horen dat Afrikanen maar eens moesten leren hun eigen problemen op te lossen. Die reacties staan niet op zichzelf.
De VVD wil de ontwikkelingshulp aan de allerarmsten halveren. De SP stemde tegen de bescherming van vluchtelingen uit Darfur en ontheemden in Tsjaad door Nederlandse mariniers.

Het is simpel om binnenlandse politiek te bedrijven over de rug van de allerarmsten of de allerkwetsbaarsten. Maar kies nu eens niet voor de makkelijke weg. Het is niet makkelijk om op te komen voor internationale solidariteit, Het is niet makkelijk verantwoordelijkheid te dragen voor lastige militaire missies, Het is niet makkelijk op te komen voor eenheid in Europa. Maar wel nodig.
We moeten immers vooruit.
Niet alleen uit idealisme. Ook uit eigen belang.
De wereldwijde strijd om energie, grondstoffen en politieke invloed is opgelaaid. Nederland is simpelweg te klein en te onbelangrijk om hierin alleen op te treden. We hebben onze vrienden keihard nodig.

In de eerste plaats kan Nederland niet zonder de EU. De EU zou een grootmacht kunnen zijn. Maar is dat niet, want het is verdeeldheid troef.
Of het nu gaat om energiedeals, om het Midden-Oosten, om Congo of om de relatie met Rusland, Europa heeft moeite om op één lijn te komen. Het resultaat is vaak slap. Het Verdrag van Lissabon kan helpen, maar als Europa werkelijk een rol wil spelen moet een cultuur ontstaan gericht op eenheid en daadkracht. Zoals we die uiteindelijk ook bij de aanpak van de kredietcrisis hebben gezien.

De VS is wel een grootmacht. We delen veel.
Onze geschiedenissen zijn verbonden, onze economieën zijn verweven, onze waarden zijn gedeeld. De erfenis van Nederlandse invloed die in 1609 begon, is meer dan de vlag van de stad New York. Tolerantie, persoonlijke vrijheid, de 'American Dream' en democratie zijn allen terug te voeren op Nederlandse wortels. We moeten de banden met onze belangrijkste bondgenoot aanhalen. Hoe gaat het kabinet dit aanpakken?
Volgend jaar is daar alle gelegenheid toe. Het is dan 400 jaar geleden dat Hudson aanmeerde in wat later Nieuw-Nederland werd. Wat zou er mooier zijn dan dat de nieuwe Amerikaanse president volgend jaar op de Dam in Amsterdam komt spreken over de waarden die ons binden en de noodzaak om samen op te trekken? Ik wil het kabinet vragen hem hiervoor uit te nodigen.

De wereld verandert snel en we hebben onze Europese en Amerikaanse vrienden nodig om in te kunnen spelen op de veranderende politieke wereldorde. Economische macht wordt gebruikt voor politieke doeleinden. Vooral Rusland en China doen dit met andere normen en andere middelen dan de Westerse landen gewend waren. Aan Nederland, de EU en de VS de taak om zich in aan deze nieuwe situatie aan te passen, zonder daarbij af te doen aan onze idealen en ons eigenbelang. De wereld is veranderd, maar de gereedschapskist van de minister van Buitenlandse Zaken niet. Is dat niet gek? Zou de minister hierop in willen gaan?

China groeit en groeit en onze economieën raken steeds meer met elkaar verweven. Maar die groei gaat gepaard met stevige onderdrukking in eigen land en een totaal gebrek aan maatschappelijke verantwoordelijkheid buiten de grenzen. China is mede verantwoordelijk voor de ellende in Darfur, in Congo of in Birma. We gebruiken oude instrumenten als diplomatiek contact om druk uit te oefenen op China. Zonder resultaat. We zullen het handelsinstrument moeten durven inzetten. De PvdA wil een wereldwijde handelsstop op grondstoffen die conflicten aanjagen. Europese investeringen in bedrijven die handelen in olie of koltan uit conflictgebieden moeten verboden worden. Als voorbeeld Congo. Het conflict heeft alles te maken met de strijd om grondstoffen. Veel metalen uit Congo zitten in onze mobieltjes. Daarom zal ik later een online petitie openen, gericht aan de fabrikanten van mobiele telefoons om aan te tonen dat ze geen Congolees koltan of cassiteriet gebruiken. Ik hoop dat mijn collega's vanmiddag als eerste willen tekenen.

Ik wil de beide ministers vragen om in een nota nader in te gaan op de relatie tussen grondstoffen en conflicten en het instrumentarium dat we in zouden kunnen zetten om de angel van gewin uit conflicten te kunnen trekken. Hoe zit het bijvoorbeeld met initiatieven om de transparantie van de productieketen te vergroten?

China gebruikt bovendien zijn positie in de Veiligheidsraad. Verkoop ons uw olie en wij zorgen dat de Veiligheidsraad u niet lastig valt! De Veiligheidsraad als handelsinstrument.
Kan de minister ingaan op de consequenties voor het functioneren van de Veiligheidsraad?

Net zoiets geldt voor Rusland. De EU is de grootste koper van Russische producten. En van Russisch gas uiteraard. Rusland gebruikt zijn macht op de energiemarkt om assertiever te opereren. Rusland is economisch zeer afhankelijk van ons. Maar wij gebruiken die macht niet.

Voor China en Rusland geldt beide dat ze momenteel economisch sterker van de EU afhankelijk zijn dan andersom. Is de minister bereid om samen met de staatssecretaris van EZ in een brief in te gaan op de strategische ontwikkeling van onze handelsrelaties? Hoe vinden wij het evenwicht tussen handelsbelangen en idealen? Tot op welke hoogte zijn we bereid ons belang te schaden om mensenrechtenschendingen te bestrijden? Is het slim om de handelsrelatie met China en Rusland verder uit te breiden. Zijn we tevreden met de huidige betalingsbalans? En hoe kunnen we zorgen dat China en Rusland sterker van de EU afhankelijk blijven dan andersom?

De EU is te zeer afhankelijk van Russisch gas. We moeten minder afhankelijk worden om politiek niet chantabel te zijn. Kan de regering in een nota ingaan op energiebeleid als onderdeel van buitenlands beleid?

Rusland stuurt aan op de oprichting van een soort OPEC voor gas, met in elk geval Iran en Qatar. De bedoeling daarvan kan niet anders zijn dan ons meer te laten betalen. We hoeven niet op Rusland te rekenen om ons probleem met Iran op te lossen. Iran wil praten nu Obama gekozen is. Er moet daarom snel na 20 januari een top komen van de EU en de VS om snel te spreken over Iran, maar ook over het Midden-Oosten, Afghanistan, Irak, de sluiting van Guantanamo Bay en het geheime detentieprogramma van de CIA. Wil de regering dit voorstel overnemen? Obama wil een andere koers varen, we moeten het ijzer smeden nu het heet is.

We zullen samen op moeten trekken. De wereld is onzeker. Het is niet meer ideologie die ons verdeelt, maar eigen belang. Ieder voor zich. In zo'n wereld vind je geen houvast door je af te keren van het buitenland, maar door de handen ineen te slaan, je vriendschappen en bondgenootschappen te koesteren en gezamenlijk in het geweer te komen tegen iedereen die je idealen bedreigt.

Persvoorlichting Tweede Kamer-fractie Partij van de Arbeid Plein 2
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
T 070 318 2694
E s.boting@tweedekamer.nl

woensdag 12 november 2008