Ministerie van Buitenlandse Zaken

Crossing Border

Opening van het literatuur en muziekfestival Crossing Border

19-11-2008 | Koninklijke Schouwburg, Den Haag | Toespraak Timmermans - Staatssecretaris voor Europese Zaken

Dames en heren,

Ik ben het enige dat u nog scheidt van de mooie film die dadelijk gaat komen, dus ik zal het kort houden, want de film is prachtig! Een mooi thema dat u echt tot u moet nemen.

Ik ben politicus en zoals u weet hebben politici de neiging om te preken, maar dat wil ik vanavond niet doen. Ook hebben politici soms de neiging om alles te bevatten in allerlei spelregels voor u, zeker in deze tijd, en ook dat wil ik niet doen. Want ik vind dat - na de canon - we ook zeker geen behoefte hebben aan nog een catalogus waarin onze waarden zouden moeten worden vervat. Catalogi zijn er namelijk al. Die liggen al eeuwen vast in boeken, wat korter vast in films en ook al eeuwen vast in muziek.

Het nuttigste dat ik voor u kan betekenen, wat politici überhaupt voor mensen kunnen betekenen, is het af en toe leiden naar die boeken en naar die films en naar die muziek en laat mensen dan zelf maar bepalen of zij daar iets van waarde in vinden. Voor mij persoonlijk is het altijd zo geweest dat boeken en films en muziek de waarheid zo mooi logen dat de werkelijkheid veel levendiger was, kleurrijker was dan wat de realiteit kon voorschotelen. En daarmee is voor mij literatuur en muziek een belangrijk bestanddeel van mijn leven geworden.

Het mooie van Crossing Border is dat daar nou juist die grenzen worden overschreden. De grenzen in onze verbeeldingskracht en de grenzen tussen kunstvormen. In deze tijd leven we vooral volgens het gebod van het uitroepteken. We vinden van alles en de ander moet maar vooral horen wat wij vinden. Belangrijk is dat wij ook weer dat vraagteken ontdekken dat essentieel is voor de kunst. Dat essentieel is voor literatuur en voor film. Een vraagteken naar wat het leven is, hoe een ander het ziet. Een vraagteken ook naar wat ikzelf eigenlijk zie in de verbeelding van mijn eigen gevoel. En met dat eigen gevoel - zo zie ik toch de literatuur - proberen anderen te overtuigen.

Ik zou nooit politicus zijn geworden, ik zou nooit socialist zijn geworden als er niet een Louis Paul Boon was geweest die mij met De Kapellekesbaan en ook met Daens had overtuigd dat de sociale kwestie nog altijd leefde. Ik zou, als zoon van de mijnstreek, nooit politiek actief zijn geworden als ik niet wist dat je er ook wat aan kon doen. Oók dankzij de literatuur en dankzij de films. Ik zou nooit mijn Europese gevoel hebben gevonden zonder Wim Wenders, die mij liet zien wat het betekent om Europeaan te zijn op alle continenten. Ik zou nooit kunnen genieten van mijn leven zonder boeken. Zonder te zien dat, na Louis Paul Boon, er nu in Vlaanderen Dimitri Verhulst is, die in rauwe taal, heldere taal, aansprekende taal, de armoede kan verwoorden. Een tekort kan verwoorden en tegelijkertijd ook alle Franse romantiek die met het begrip armoede wordt geassocieerd door mensen zoals wij die het veel beter hebben, eruit kan halen. Dat is een verrijking van mijn leven en ik hoop ook van al zijn lezers.

Ik had twee weken geleden een ontmoeting met een Singaporese denker, een oud-diplomaat, Kishore Mahbubani, die ons kwam vertellen dat het eigenlijk afgelopen was met het Westen. Want nu kwamen China, India en Azië op, die de wereld zouden bepalen. Hij had prachtige boeken geschreven met analyses over de economie etcetera. En pas na afloop van mijn dialoog met hem kwam ik een mooi boek tegen, The White Tiger, van Aravind Adiga, die hier ook op Crossing Borders zal zijn. De hoofdpersoon uit dat boek heet Balram Halrar en hij schrijft brieven aan de Chinese premier Wen. Ik wil daar iets, een deeltje, uit citeren: 'Out of respect, for the love of liberty by the Chinese people and also in the belief that the future of the world lies with the yellow man and the brown man, now that our erstwhile master, the white skin man has waisted himself through buggery mobile phone usage and drug abuse..'

Dit was een veel mooiere samenvatting van de stelling van Mahbubani, dan Mahbubani zelf kon verzinnen. En het was een verbeelding van wat er nu gebeurt in de wereld. Van de veranderende verhoudingen in de wereld. Een verbeelding die eigenlijk veel dieper ging dan wat wij in economische analyses kunnen zien. Ik vind ook en ik pleit daarvoor dat je veel beter Tirza kunt lezen van Arnold Grunberg - of Onze oom prachtige roman - om te begrijpen wat er in onze samenleving, of in Nederland of in het Westen gebeurt, dan eindeloze rapporten van het Sociaal Cultureel Planbureau. Daar staat het veel duidelijker in, veel gevoeliger, veel educatiever, wat er gebeurt.

Ik heb altijd het gevoel gehad dat wat er in onze samenleving nu gebeurt, al jaren door Michel Houellebecq is verwoord. Hoe pijnlijk en confronterend ook. Ik denk dat ook in boeken als Der Turm van Uwe Tellkamp - net uit - daar kun je pas zien wat het was om te leven in de gevangenis die de DDR heet. Net zoals je dat zo goed kon zien in die prachtige film, Das Leben der Anderen. En ook als je de banaliteit van het kwaad van Hannah Arendt nu modern wilt zien, lees dan Jonathan Littel's Les Bienveillantes die net is vertaald in het Nederlands trouwens, schitterende vertaling (de welwillenden).

Dames en heren, wat ik alleen maar wilde zeggen is dat als je in de politiek zit je na een tijdje gaat geloven wat Ronald Reagan over politiek zei: 'Ik heb jarenlang gedacht toen ik in de politiek begon, het is op één na het oudste beroep ter wereld. Maar hoe langer ik erin zit, hoe meer het gaat lijken op het oudste beroep ter wereld'. Kijk, ik begrijp wat hij zegt en daarom wil ik nog maar eens benadrukken dat waar de politiek voor is, waar de overheid voor is, is om te ordenen wat we zelf niet in ons eentje kunnen regelen. En om te ordenen dat iedereen zijn vrijheid maximaal kan invullen, zonder de vrijheid van anderen voor de voeten te lopen. Dát moet de ambitie van de politiek zijn. En dat is wat ik vanavond wilde zeggen naast een groot compliment aan Crossing Border uitdelen. Want als u één keer naar een politicus wilt luisteren, luister niet naar verhalen over wat we vinden dat u moet vinden, luister dan tenminste naar een boekenlijstje dat ik u heb gegeven. En misschien wilt u één of twee van die boeken lezen of één of twee van die films bekijken. Heel veel plezier met die prachtige film!