40 jaar Kernfysisch Versneller Instituut
Datum: 05 december 2008
Op vrijdag 12 december wordt het 40-jarig bestaan van het Kernfysisch
Versneller Instituut (KVI) in Groningen gevierd met een symposium in
het Academiegebouw. In 1968 was het gebouw achteraan de Zernikelaan in
Groningen gereed en kon begonnen worden met de opbouw van het eerste
cyclotron. De festiviteiten rond het jubileum worden aangegrepen om
vertrekkend directeur Muhsin Harakeh, van wie ook de 60-ste verjaardag
gevierd wordt, in het zonnetje te zetten.
De eerste plannen voor de bouw van een grote versneller in Groningen
ontstonden in 1957. Voorvechter van de plannen was professor Brinkman,
hoogleraar aan de Rijksuniversiteit. In 1963 ging de regering akkoord
met de plannen. Er werd een contract getekend met Philips voor de bouw
van een isochroon cyclotron, dat in 1970 gereed was. In 1972 werd door
het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen (O&W), de Nederlandse
organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek (ZWO), de
Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de Stichting voor Fundamenteel
Onderzoek der Materie (FOM) een contract getekend over de
managementstructuur van het nieuwe instituut. Afgesproken werd dat het
KVI twee moederorganisaties zou hebben: de RUG en FOM. Kort daarna gaf
eerste directeur Brinkman het stokje over aan de naar Groningen
gehaalde Rolf Siemssen.
Het eerste onderzoek
In 1971 werden de eerste experimenten gedaan met het cyclotron. De
eerste jaren werd het onderzoek toegespitst op de fundamentele
kernfysica, in het bijzonder werd de structuur van de atoomkernen
bestudeerd. Er werd niet alleen experimenteel, maar ook theoretisch
onderzoek gedaan. Beroemde namen uit die tijd zijn Akito Arima en
Franco Iachello, die op het KVI hun befaamde Interacting Boson Model
ontwikkelden. Arima kreeg in 1994 een eredoctoraat van de RUG.
Een nieuw cyclotron
In 1985 begon een nieuwe fase voor het KVI. Om de wereldwijde
toppositie in het kernfysica-onderzoek te behouden werd besloten tot
de bouw van een nieuw, supergeleidend cyclotron. Dit cyclotron werd in
een Frans-Nederlands samenwerkingsverband in Orsay, bij Parijs,
gebouwd en AGOR gedoopt (Accélérateur Groningen-ORsay). In 1994 was
het cyclotron opgebouwd. Het werd met succes getest, daarna
afgebroken, in onderdelen naar Groningen vervoerd en daar weer
opgebouwd. De eerste experimenten met AGOR in Groningen vonden in 1996
plaats.
Nieuwe onderzoekslijnen
In de tachtiger jaren werd het onderzoek op het KVI verbreed. Er kwam
een groep die onderzoek ging doen in de atoomfysica, waarbij de atomen
als geheel van kern en elektronen onderzocht worden. Daarnaast werd er
naar aanleiding van het ongeluk met de kerncentrale in Tsjernobyl in
1986 een groep opgericht die zich, met gebruikmaking van kernfysische
technieken, richtte op het onderzoek naar de omgevingseffecten van
straling.
Precisieonderzoek aan stilstaande deeltjes
Eind jaren negentig werd het initiatief genomen tot een
onderzoekslijn, TRIµP genaamd, die de atoomfysica ging combineren met
technieken uit de kernfysica. Bij dit onderzoek worden met AGOR
geproduceerde deeltjes met lasertechnieken stilgezet, zodat ze met
uiterste precisie bestudeerd kunnen worden. Op deze manier kunnen de
grenzen van het bekende Standaardmodel van de elementaire deeltjes
onderzocht worden zonder gebruik te hoeven maken van immense
versnellers als bij het internationale onderzoeksinstituut CERN in
Genève.
Afscheid van directeur Harakeh
Scheidend directeur Muhsin Harakeh is op 1 januari 1996 aangetreden in
zijn functie en heeft het KVI dertien jaar geleid. De uit Libanon
afkomstige Harakeh studeerde en deed zijn promotieonderzoek in de
Verenigde Staten. Na perioden in Groningen, Kopenhagen en Amsterdam,
waar hij in 1986 hoogleraar werd aan de Vrije Universiteit, kwam hij
in 1993 definitief naar het KVI. Hij heeft het KVI door een moeilijke
periode gesleept nadat de Stichting FOM in 2004 besloot het
onderzoeksgebied kernfysica te verlaten. Hij initieerde een contract
van de Rijksuniversiteit Groningen met het Duitse zusterinstituut GSI
in Darmstadt, waardoor het fundamentele onderzoek in de kernfysica
voortgezet kon worden. Onder zijn leiding werden nieuwe
onderzoekslijnen in de astro-deeltjesfysica en de fysica van leven
geïnitieerd. Met het huidige brede spectrum aan fundamenteel en
toegepast onderzoek dat door de KVI-wetenschappers gedaan wordt, heeft
het KVI voor de komende jaren een uitdagende rol op het wereldwijde
wetenschappelijke toneel.
Geschiedschrijving van het KVI
Ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum heeft KVI-hoogleraar van het
eerste uur Adriaan van der Woude een boek geschreven over de
geschiedenis van het KVI, met de titel "40 Jaar KVI". Het boek wordt
gepresenteerd bij de festiviteiten op 12 december.
Informatie over het symposium: www.kvi.nl/kvi100/
Rijksuniversiteit Groningen