Democratie.Nu: Directe democratie in opmars in de wereld

12/12/2008 08:30

DEMOCRATIE.NU

In de wereld is directe democratie aan een duidelijke opmars bezig. De tendens is duidelijk: overal ter wereld komen de mensen meer en meer op voor rechtstreekse beslissingsmacht. Dit bleek ook uit de hoge opkomst en de onderwerpen gepresenteerd op het eerste World Forum of Direct Democracy in Aarau, Zwitserland.

Van 1 tot 4 oktober 2008 vond in Aarau het eerste World of Direct Democracy Forum plaats, een vierdaags academisch seminarie en activistisch event omtrent directe democratie. Voor de organisatie tekenden het Initiative and Referendum Institute Europe (IRI-Europe) en het in Aarau gevestigde Centre for Research on Direct Democracy (C2D).

Zwitserland mocht de spits afsteken van een evenement dat bezieler Bruno Kaufmann (IRI) wil zien uitgroeien tot een jaarlijks mondiaal forum voor directe democratie. Vier dagen lang reflecteerden en debatteerden goed 80 deelnemers uit meer dan 30 landen rond 3 thematische ankerpunten: "Zwitserse praktijk, wereldwijde ervaringen, transnationale mogelijkheden".

Van omnibuschauffeurs tot Amerikaanse revolutionairen. Bij de deelnemers gesprokkeld...

VS - Democracy Foundation

'Never trust a representative government!' aldus de bezieler van Democracy Foundation: Mike Gravel, ex-senator voor de Democraten en in 2008 nog kandidaat bij de presidentsverkiezingen. Gravel is een compromisloos direct-democraat. Hij zegt het met George Washington: 'The basis of our political systems is the right of the people to make and to alter their constitutions of government'. Meer dan tien jaar geleden startte hij het National Initiative for Democracy (www.ni4d.us). Doelstelling is om via een massale nationale handtekeningenactie de Grondwet rechtstreeks te wijzigen en het referendum op federaal niveau in te voeren. Gravel en zijn medewerkers hebben een 'Democracy Amendment' ontworpen, een amendement bij de grondwet dat de wetgevende macht van het volk bevestigt. Daarnaast moet een 'Democracy Act' het volk de mogelijkheid geven, zijn wetgevende macht via nationale referenda uit te oefenen. Ni4d is nu volop bezig met de praktische organisatie van het nationale referendum zoals de modaliteiten voor het stemmen per internet, voor het controleren van de stemmen enz.

Gravel is een vurig voorstander van een globaal project voor directe democratie. Hij hoopt dat zijn project ook aan andere landen zal kunnen worden aangepast, en dat anderen zijn wetsontwerpen als model zullen gebruiken. Hij is ook bereid om gelijkaardige projecten voor het veranderen van de wet in andere landen mede te financieren. Bruno Kaufmann van IRI-Europe kondigde overigens een globaal dd-platform aan, dat gebruiksvriendelijke dd-tools aan organisaties zal aanbieden, alsook samenwerking bevorderen en zelfs financiële steun bieden. De website gaat binnenkort online.

Azië opvallend sterk vertegenwoordigd

Deelnemers uit Zuid-Korea, Japan, de Filippijnen, Taiwan, Thailand en Hong-Kong: Azië begint warm te lopen voor directe democratie. Getuige daarvan ook de uitgebreide documentatie op www.iri-asia.net. Ook tonen de Aziatische media heel wat meer belangstelling voor democratie dan de Europese.

Duitsland - Omnibus für direkte Demokratie

Wellicht de meest opvallende deelnemer in Aarau was de Duitse Omnibus für Direkte Demokratie, letterlijk een rijdend burgerinitiatief dat al sinds 1987 door Duitsland toert en nu meer dan 3000 democratievrienden heeft verzameld. Het jaar 2009 staat voor Omnibus volledig in het teken van de campagne voor de invoering van het nationaal referendum in Duitsland.

Campagnes : landen, regio's en initiatieven brengen verslag uit...

Zuid-Tirol : schenken de burgers zichzelf een democratie?

Dankzij de "Initiative für mehr Demokratie / Iniziativa per più Democrazia" en haar partnerorganisaties kunnen de burgers van de Italiaanse autonome provincie Zuid-Tirol in 2009 via een referendum een volwaardige directe democratie op gemeentelijk en provinciaal niveau invoeren. Als de groepering erin slaagt, 40 % van de stemgerechtigden te overtuigen om te gaan stemmen, lijkt niets het succes nog in de weg te staan.

Georgië

Van de jonge Georgische staat kunnen we in België nog iets leren: sinds de onafhankelijkheid die in 1991 per referendum werd goedgekeurd, konden de Georgiërs per nationaal referendum het aantal parlementsleden van 235 tot 150 terugbrengen in 2003 en bij een dubbel referendum in 2008 de parlementsverkiezingen vervroegen en zich uitspreken over toetreding tot de NAVO. Wij kunnen alleen maar vaststellen dat Georgië op het vlak van burgerdemocratie al veel verder staat dan heel wat West-Europese landen.

Frankrijk

Nicolas Sarkozy beloofde tijdens de verkiezingscampagne meer inspraak voor de Franse burgers. En jawel, de gewijzigde Franse grondwet voorziet ook een nieuwe regeling voor referenda. Maar volgens Francis Hamon (Paris XI) legt de nieuwe regeling de drempel voor referenda onrealistisch hoog. Nu bezit ook het Parlement het initiatiefrecht: in een eerste stap moet minstens één vijfde van de verkozenen (beide kamers samen) het initiatief steunen. Vervolgens moet 10 procent van de kiesgerechtigde bevolking het voorstel ondertekenen. Dat zijn niet minder dan 4,5 miljoen handtekeningen! Daarna moet het referendum plaatsvinden, 'tenzij beide kamers van het parlement het voorstel bespreken' (ze moeten het niet eens goed- of afkeuren). In dat laatste geval is er geen referendum. Sarkozy heeft zijn Parlement een dinosauruswindei doen leggen.

Ook het door Chirac ingevoerde artikel 88-5 van de grondwet, dat een referendum over de toetreding van nieuwe EU-staten verplicht maakte, liet Sarkozy wat meer op maat snijden : in de toekomst komt er alleen een referendum als de president het wil.

Catalonië

De Catalaanse deelregering, al dan niet gedreven door haar autonomiemotieven, wil de directdemocratische inspraak voor burgers op regionaal en gemeentelijk niveau vergroten, door procedures te vereenvoudigen en burgers beter over hun inspraakrechten te informeren. Met dat doel riep de Generalitat zelfs een ministerie van burgerparticipatie in het leven. Twee ambtenaren van dit ministerie namen deel aan de conferentie en mochten de visie van hun regering voorstellen. Voorlopig blijft het nog bij algemeenheden en goede intenties (veel "we would" en "we could" in het overzichtsdocument), maar toch waren heel wat deelnemers aangenaam verrast dat een regering uit eigen beweging zo'n initiatief opstartte.

Verenigde Staten

Het is opmerkelijk dat de Amerikaanse kiezers op 4 november 2008 zich niet alleen uitspraken over de personenkwestie "Obama of McCain?", maar ook over 152 andere vragen. In maar liefst 36 Amerikaanse deelstaten mogen de burgers beslissen over thema's zoals hernieuwbare energie, het homohuwelijk of het opnemen van kredieten door overheden. In 59 gevallen gaat het om een Referendum op initiatief van de burgers zelf. De andere referenda werden door commissies of parlementen geïnitieerd of zijn wettelijk verplicht. In totaal mogen de Amerikaanse burgers in 2008 over 273 vragen zelf beslissen, waarvan er 68 "van onderaf" opgestart werden.

In 24 deelstaten kunnen de inwoners dank zij een initiatiefrecht zelf politieke vragen op de agenda zetten. Deze mogelijkheid bestaat sinds 1898. Volgens het Initiative & Referendum Institute (IRI) kent het burgerinitiatief in Amerika sinds 1990 een hogere vlucht dan ooit: maar liefst 741 initiatieven werden opgestart.

Vandaag bestrijkt de burgerwetgeving een breed spectrum, gaande van het homohuwelijk of de steun aan minderheden tot dierenbescherming en het medisch gebruik van marihuana. Maar ook thema's met een weerslag op de begroting zijn niet uitgesloten. Zo hadden alleen in de maand november 15 referenda plaats over de vraag of de overheid kredieten mag opnemen (bvb. voor alternatieve energiebronnen, medische zorgverstrekking of hogesnelheidstreinen).

Debatavond - Europa, de EU en democratie

De Europese Commissie bekent kleur...

De Europese Commisse vaardigde Christian Leffler, kabinetschef van vice-commissievoorzitster Wallström, naar Aarau af. Leffler had de moed openlijk toe te geven dat de Europese Commissie zichzelf geenszins als een democratische instellingen ziet.

Wat het Ierse No! betreft hield Leffler het bij de typische dooddoeners die moeten bewijzen dat burgers te achterlijk zijn om over 'Lissabon' te oordelen.

Volgens Leffler heeft Europa niet zozeer te kampen met een democratisch deficit dan wel met een legitimiteits- en een perceptieprobleem (zo zei hij het woordelijk). Uitgebreid schilderde Leffler hoeveel moeite de Commissie doet om bij haar wetgevend werk alle mogelijke betrokken partijen te consulteren : vakbonden, lobbyisten, politieke partijen, burgervertegenwoordigingen, het Comité van de Regio's enzovoort - de lijst is ellenlang en waarlijk indrukwekkend. Maar wat Leffler niet met zoveel woorden zei : uiteindelijk beslist de Commissie en de Commissie alleen. Samengevat komt Leffler's bijdrage erop neer dat de Commisie alle betrokken partijen het gevoel wil geven gehoord te worden, maar uiteindelijk gewoon haar eigen zin doet.

Raad van Europa : Venetië-commissie

De Venetië-Commissie van de Raad van Europa ontwikkelt 'standards of good practice' aangaande politieke instellingen. Relevant voor de directe democratie zijn vooral de documenten Code of Good Practice on Referendums en Guidelines for Constitutional Referendums at National Level.

De academische blik...

Een definitie van directe democratie?

David Altman (Santiago, Chili) pleitte voor het uitwerken van een algemeen aanvaardbare definitie van directe democratie. Altman deed zelf een persoonlijk voorstel voor een definitie: "Mechanisms of Direct Democracy are formal institutional arrangements through which citizens take a decision (or emit their opinion) directly, at the ballot box, through a universal and secret vote.

Voor Altman behoren de volgende vormen van democratie niet tot directe democratie: overlegdemocratie ('deliberative democracy' à la Gutmann, Elster, Cohen, Habermas enz, waar burgers alleen mee mogen debatteren maar niet beslissen), participatief budgetteren (participative budgeting), piqueteros-acties en burgerinitiatieven die niet uitmonden in een stemming. Uit een uitgebreide comparatieve studie besluit Altman dat landen met een sterk directdemocratische inslag zoals Uruguay en Zwitserland niet kwestbaarder lijken voor populistische tendenzen dan zuiver representatieve democratieën. Uit zijn statistieken blijkt ook dat militaire en presidentiële regimes tendentieel het meest gebruik maken van plebiscieten (stemmingen geïnitieerd door de overheid, vaak zonder bindende waarde) om hun acties te legitimeren.

Locale en regionale directe democratie in de VS

De nood aan een duidelijke regeling van campagnefinanciering is ook een belangrijke vraag. Joe Mathews, journalist, dd-sympathisant en 'Irvine senior fellow' bij de America Foundation (VS), rapporteerde dat de direkte democratie tegenwoordig onder vuur ligt in Californië, een staat met een lange traditie van burgerinitiatieven, door het verschijnen van oneerlijke publiciteitscampagnes op tv, het ontstaan van een "initiatiefindustrie" (de professionalisering van handtekeningencollectes) enz. Mathews onderstreepte dat nieuwe media een belangrijke factor kunnen worden in het rechtvaardiger maken van campagnes. Mathews is eerder pessimistisch over de toekomst van directe democratie in de VS. Hij stelt vast dat de directe inspraak van het volk in Amerika al decennialang niet meer toeneemt.

Ook Mike Gravel wees op de problemen die in Californië ontstaan omtrent de financiering van referenda. Hij wil dit probleem verhelpen door de financiering te reglementeren, via transparantie van oorsprong van geldmiddelen, een programma op prime-time televisie met voor- en tegenstanders van het initiatief enz.

Democratie en ICT

Zwitserland heeft een lange ervaring met het 'op afstand stemmen' via de briefstem die sinds 2005 in alle kantons wordt gebruikt. Veel Zwitsers staan dan ook te springen om via het internet te stemmen. Echter niet via stemmachines omdat deze fraudegevoelig zijn. Op plaatsen waar via het internet gestemd kan worden maken zowat 90% van de kiezers er gebruik van. De stemprocedure is echter nog niet transparant genoeg: daartoe moet de gebruikte proprietary software vervangen worden door software in open source.

Hoe makkelijker het is om te stemmen, hoe groter de opkomst, rapporteerde Michel Chevallier van het staatskanslij van Genève. Hij benadrukte dat de doeltreffendheid van het e-stemmen sterk van de procedures en de praktische organisatie afhangen, minder van de gebruikte IT-techniek. Wat blijkt uit de statistieken?

. Jonge mensen stemmen nu in gelijke proportie aan hun demografische gewicht.

. Er is geen verschil tussen de hoeveelheid mannen en de hoeveelheid vrouwen die stemmen.

. Inkomen en politieke kleur hebben geen speciaal invloed op e-stemmen (inkomen en opleiding hebben sowieso een positieve invloed op het stemmen, of het nu per stembus, post of internet is).

. 55,5% van de mensen die gewoonlijk niet stemmen, stemmen wel per internet, tegenover 18,7% van de mensen die gewoonlijk wel stemmen. Het internetstemmen overhaalt dus voornamelijk mensen die vroeger nooit stemden.

. En, zo blijkt, éénmaal gewonnen altijd gewonnen: 90% van de burgers die ooit via het internet stemden blijven dat doen.

Het effect van referenda op onderhandelingen over Europese integratie

Simon Hug van de Universiteit van Genève stelde een vergelijkende studie voor die de stelling bevestigde dat bij onderhandelingen over EU-verdragen die landen het sterkst staan die het 'zwaarste' ratificatieproces kennen. Als je weet dat er thuis een referendum komt, kun je meer concessies afdwingen. Sara Binzer Hobolt van de Universiteit van Oxford probeerde aan te tonen dat, hoe intenser de campagne en het debat rond een referendumvraag zijn, hoe meer de mensen over de vraag zelf, eerder dan over hun regering of volgens hun algemene gevoelens tegenover instituties stemmen.

Tot slot... twee uitsmijters

. Een Zwitser die 80 jaar oud wordt heeft in zijn leven gemiddeld 1200 de mogelijkheid om aan een referendum deel te nemen.

. Het zijn witte raven maar ze bestaan: verkozenen die voor directe democratie ijveren. In Aurau konden we er alvast Heidi Hautala spotten (ex-EU-parlementslid, ex-presidentskandidate in Finland, waar ze momenteel in het parlement zit). Niet in Aarau aanwezig (maar wel in ons kamp) was EU-parlementslid Diana Wallis. Zij zit ook in de raad van bestuur van IRI.

Over Democratie.Nu

De leden van Democratie.Nu vormen een onafhankelijke en politiek ongebonden burgerbeweging die ijvert voor de invoering van het Bindend Referendum Op Volksinitiatief (BROV). We zijn mensen uit alle lagen van de maatschappij en van alle politieke kleuren, maar als beweging zijn we noch formeel, noch inhoudelijk gelinkt aan een of meerdere politieke of maatschappelijke bewegingen. We willen dat iedereen evenveel beslissingsrecht moet hebben om zijn of haar politieke doelstellingen te verwezenlijken, maar we staan als beweging strikt neutraal ten opzichte van die doelstellingen zelf.

Andere berichten en ideeën van Democratie.Nu kan u terugvinden op www.democratie.nu en nalezen in het boek 'Directe democratie: feiten, argumenten en ervaringen omtrent het referendum'.

Dit persbericht is een door Sander Heylen ingekorte versie van het verslag van het World Forum of Direct Democracy in Aarau, dat Bert Penninckx, Isabella Palin en Geert Van Hout voor Democratie.Nu hebben geschreven. Het volledige verslag vindt u op http://democratie.nu/bibliotheek/opinie/eerste_world_of_direct_democracy_forum_-_verslag_van_uit_aarau.html

De tekst over de 152 referenda bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen is een vrije vertaling van een persbericht van Mehr Demokratie eV.


Democratie.Nu vzw

t.a.v. Bert Penninckx

Zavelstraat 22

3212 Pellenberg

bert.penninckx@democratie.nu

Zonder referendum geen www.democratie.nu

Geef jezelf stemrecht op www.artikel33.be

Voor eventuele hyperlinks en bijlagen:
Zie het origineel