Datum: 3 maart 2009
Nadere informatie verkrijgbaar bij: Paul de Bijl (tel. 070-3383379),
Jacqueline Timmerhuis (tel. 070-3383477)
Open source software kan vervolginnovaties bevorderen
Als softwaregebruikers eenmaal gekozen hebben voor een bepaalde
software-'familie', dan blijven zij die vaak lang gebruiken. Vanwege
deze geringe neiging tot overstappen kunnen nieuwe leveranciers
moeilijk tot de markt toetreden. Zo kan het gebeuren dat zogenoemde
open source software (OSS), dat is software zonder licentiekosten die
vrijelijk te bewerken is, geen voet aan de grond krijgt. Dat kan zelfs
gebeuren wanneer OSS goedkoper en beter is dan ingeburgerde
'proprietary software' (PS) ofwel gesloten software.
In dergelijke omstandigheden kan het soms nuttig zijn voor de overheid
om OSS te stimuleren, bijvoorbeeld door als grote klant deze producten
af te nemen of door bij aanbestedingen de voorkeur te geven aan OSS.
Voorwaarde is wel dat dit niet ten koste gaat van de innovatieprikkels
op langere termijn. OSS kan sneller vervolginnovaties aanwakkeren.
Daar staat tegenover dat PS voorkomt dat anderen gratis meeliften op
bestaande innovaties, wat ook gunstig kan zijn voor innovatieprikkels.
Dit concluderen de CPB-onderzoekers Michiel Bijlsma, Paul de Bijl en
Viktória Kocsis in het vandaag verschenen CPB Document Competition,
innovation and intellectual property rights in software markets. De
studie is verricht op verzoek van het ministerie van Economische
Zaken, naar aanleiding van het 'Actieplan Nederland Open in
Verbinding'. Dit actieplan beoogt een gelijk speelveld op de
softwaremarkt van de innovatie en de economie te bevorderen door het
gebruik van OSS te stimuleren.
De studie van het CPB bekijkt, op basis van inzichten uit de
economische literatuur, de economische fundamenten van dit beleid ten
aanzien van OSS. Hiermee sluit het CPB zich aan bij een groeiende
literatuur: veel internationaal toonaangevende economen, zoals
Nobelprijswinnaar Eric Maskin, verdiepen zich in open source
ontwikkelingen.
Licentievormen en innovatieprikkels
Softwarelicenties kunnen verschillen. In het geval van PS behoudt de
producent meestal het exclusieve recht op reproductie, distributie en
ontwikkeling. Dit stelt leveranciers in staat om winst te maken door
software te verkopen en eerder gemaakte ontwikkelingskosten te dekken.
OSS is daarentegen veelal gratis en geeft andere programmeurs, via
toegang tot de 'broncode', de mogelijkheid het programma te verbeteren
en verder te verspreiden. Voorbeelden zijn internet browser Mozilla
Firefox en het Linux besturingssysteem voor pc's. De prikkels om OSS
te ontwikkelen komen dus uit een andere hoek dan winst uit directe
verkoop van de software. Voorbeelden zijn de winst door verkoop van
aanvullende producten en diensten (bijv. ondersteuning bij het gebruik
van software) en gedrevenheid van individuele programmeurs (bijv.
persoonlijke motivatie of het vergroten van kansen op de
arbeidsmarkt).
Netwerkeffecten en overstapkosten leiden tot
leveranciersafhankelijkheid
Het blijven hangen bij een leverancier kan twee oorzaken hebben. Ten
eerste de aanwezigheid van netwerkeffecten: naarmate meer gebruikers
dezelfde of compatibele software gebruiken, ontlenen zij er meer nut
aan. Denk aan software waarbij gebruikers bestanden en applicaties
willen kunnen uitwisselen. Door netwerkeffecten stappen gebruikers
minder snel over en krijgen gevestigde leveranciers marktmacht. Bij
besturingssystemen en tekstverwerkers speelt dat in sterke mate. Ten
tweede de aanwezigheid van overstapkosten: deze ontstaan als
overstappen op andere software vraagt om organisatorische
aanpassingen, of als gebruikers opnieuw moeten leren werken met
nieuwe, complexe software. Wanneer de leveranciersafhankelijkheid
groot is, dan zet zelfs een fors prijs- of kwaliteitsverschil afnemers
niet meer aan tot overstappen. Meer innovatieve software van
concurrenten staat dan buitenspel.
Open of gesloten software?
Wanneer leveranciersafhankelijkheid grote vormen aanneemt in een markt
voor bepaalde software, is de vraag welke vorm van beleid concurrentie
en innovatie kan aanwakkeren. Het is niet zo dat OSS per definitie te
prefereren valt. Als in de ontwikkelingsfase dure expertise ingekocht
moet worden, zoals grafisch artwork bij games, dan biedt PS meer
mogelijkheden om de vooraf gemaakte kosten terug te verdienen.
Niet-vrij beschikbare software zal dan aanzetten tot nieuwe
ontwikkelingen. Als het daarentegen gaat om de vraag welk softwaretype
de beste mogelijkheden biedt voor vervolginnovaties door anderen, dan
kan open source software wellicht betere kansen bieden. OSS zet de
deur wijd open voor vervolginnovaties, terwijl dat bij PS via
commerciële contracten gaat. Voor iedere markt en ieder type software
moeten deze voor- en nadelen tegen elkaar worden afgewogen.
Beleidsimplicaties
Wanneer de leveranciersafhankelijkheid groot is terwijl OSS geen
evidente voordelen ten opzichte van PS biedt, kan algemeen beleid -
niet specifiek gericht op OSS - concurrentie en innovatie aanwakkeren.
Een voorbeeld is het stimuleren van compatibiliteit of open
standaarden. Hierdoor kunnen gebruikers van applicaties van
verschillende leveranciers bestanden beter uitwisselen.
Als voor bepaalde applicaties OSS maatschappelijk gezien wel
duidelijke voordelen heeft terwijl er sprake is van een grote,
gevestigde leverancier, dan is beleid dat specifiek is gericht op OSS
een optie om de leveranciersafhankelijkheid te verminderen. De
overheid kan bijvoorbeeld als aanjagende klant optreden, of kan bij
aanbestedingen de voorkeur geven aan OSS.
Beleid dat ingrijpt in markten vraagt om een zorgvuldige onderbouwing
en uitwerking. De overheid heeft bovendien een informatieachterstand
ten opzichte van marktpartijen. Dat zou kunnen resulteren in verkeerde
keuzes, een reden temeer voor een zorgvuldige aanpak.
CPB Document 181, Competition, innovation and intellectual property
rights in software markets, is te bestellen bij:
Bibliotheek Centraal Planbureau
Postbus 80510
2508 GM Den Haag
Telefax: 070-3383350
E-mail: bibliotheek@cpb.nl
Prijs: 9,- euro
De publicatie is tevens (gratis) beschikbaar als PDF-bestand op de
website van het CPB
Centraal Planbureau