Kamervragen over experimentele stamceltherapie voor het kweken van paling
05 maart 2009 - kamerstuk
Kamerbrief met antwoorden op Kamervragen waarin de minister meldt dat
het doel van de experimentele stamceltherapie is om de aal tot
voortplanting te brengen door gebruik van natuurlijke prikkels.
Geachte Voorzitter,
Hierbij stuur ik u de antwoorden op de vragen van het lid Ouwehand (PvdD) over
experimentele stamceltherapie voor het kweken van paling.
1
Kent u het bericht 'Redt deze techniek ook de tonijn?1
Ja.
2
Kunt u bevestigen dat dit het project is waaraan u refereerde in antwoord op eerdere
Kamervragen over subsidies voor het kweken van glasaal2. Zo ja, kunt u toelichten
waarom u de implantatie van stamcellen van zebravissen in paling 'diervriendelijk' en
'natuurlijk' noemt?
Ja. Het aalreproductie-onderzoek in Leiden betreft zowel onderzoek naar natuurlijke
prikkels voor reproductie, als onderzoek naar methoden voor kunstmatige voortplanting
van de aal die zo min mogelijk stress veroorzaken en fysiologische relevante (natuurlijke)
hormoonspiegels bewerkstelligen (het stamcelonderzoek).
Het doel van het onderzoek is om de aal tot voortplanting te brengen door gebruik te
maken van natuurlijke prikkels, zoals verandering van temperatuur, zwemactiviteit en
lichtintensiteit, waarvan door diverse wetenschappers aangetoond is dat die de geslachtsrijping
stimuleren.
Daarnaast wordt de voortplanting geïnduceerd door het bewerkstelligen van bepaalde
natuurlijke hormoonniveaus door de toepassing van stamceltechniek. Het implantaat
neemt de functie over van de hypofyse, een orgaantje dat de reproductie aanstuurt. Het
implantaat kan dus gezien worden als een "kunsthypofyse".
De methode is diervriendelijk omdat de aal nauwelijks hinder ervan heeft en het dier
onder optimale omstandigheden wordt gehouden.
1 Trouw, 2 januari 2009
2 Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2007-2008, nr. 2479
3
Welk ethisch kader hanteert u bij het beoordelen van dierproeven voor niet-noodzakelijke
doelen, zoals in dit geval het experimentele gebruik van stamceltechnieken om vissen aan
te passen aan de menselijke behoefte om paling te eten? Kunt u dit toelichten?
De bij dit project gebruikte stamceltechniek is geen biotechnologische handeling zoals
geformuleerd in het Besluit biotechnologie bij dieren. Daarmee valt dit onderzoek niet
onder de vergunningsplicht van dit Besluit, en wordt er geen ethische toets gedaan door
de commissie biotechnologie bij dieren. Het betreffende onderzoek is wel als dierproef
aangemeld en (ethisch) getoetst door de Dier Experimenten Commissie (DEC).
Uitgangspunt voor de toetsing van de ethische aanvaardbaarheid van al het dierexperimenteel
onderzoek is het maatschappelijk nut van de te verwerven wetenschappelijke
inzichten. Dit maatschappelijke doel dient in verhouding te staan tot het ongerief dat
dieren wordt aangedaan, waarbij het uitdrukkelijke uitgangspunt is dat dieren zo min
mogelijk leed mag worden aangedaan. Verder gelden in alle dierexperimenteel onderzoek
de normen vervanging, vermindering, verfijning: vervanging van dierproeven door
diervrije methoden; vermindering van het aantal te gebruiken proefdieren, en verfijning
van de gebruikte methoden, zodanig dat het welzijn van de proefdieren zo min mogelijk
wordt aangetast, en dat met de proeven optimale resultaten worden verkregen. De DEC is
ervan overtuigd dat het wetenschappelijke belang van de onderzoeksvraag in een
acceptabele verhouding staat tot het ongerief van de dieren, en heeft het experiment
daarom aanvaardbaar geacht. Overigens is het primaire doel van dit onderzoek niet om de
vissen aan te passen aan de menselijke behoefte om paling te eten. Ik heb reeds eerder in
mijn antwoord op Kamervragen (Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2007-2008,
nr. 2479) het nut van dit onderzoek omschreven.
4
Kunt u beschrijven op welke wijze de stamcellen van de zebravissen worden verkregen en
hoe deze cellen worden ingespoten bij de paling?
Er bestaan wereldwijd cryobanken waarin allerlei cellijnen zijn opgeslagen. Die zijn
nauwkeurig geregistreerd, en wetenschappers wisselen die onderling uit of kunnen ze
kopen bij commerciële instellingen. Daarnaast kunnen nieuwe embryonale cellen worden
geïsoleerd en doorgekweekt volgens protocollen gepubliceerd in wetenschappelijke
artikelen. Cellen kunnen worden doorgekweekt in steriele cultures onder zeer strikte
condities tot het aantal dat benodigd is. Implantaten worden samengesteld uit een aantal
cellen dat overeenkomt met het gewicht van een hypofyse (circa 5 mg), en onderhuids als
suspensie ingespoten bij alen onder lichte verdoving.
5
Kunt u uiteenzetten hoeveel zebravissen en hoeveel palingen voor dit dierexperimentele
project worden gebruikt?
Voor dit onderzoek zijn tot nu geen zebravissen gebruikt, omdat gebruikgemaakt wordt
van bestaande cellijnen. Voor implantaatexperimenten zijn de afgelopen drie jaar circa
40 palingen per jaar gebruikt.
6
Deelt u de mening dat het feit dat de Europese paling bijna is uitgestorven uitsluitend te
wijten is aan de mens, door zijn activiteiten van overbevissing, verontreiniging van het
oppervlaktewater en het bemoeilijken van migratie? Zo nee, waarom niet?
Ik verwijs naar mijn eerdere antwoord op deze vraag (Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2007-2008, nr. 2479).
7
Deelt u de mening dat het voor de hand ligt herstel van het palingbestand in de
Nederlandse wateren juist te realiseren door deze oorzaken aan te pakken, waarop ook
het zojuist aan de Europese Commissie aangeboden aalherstelplan is gericht? Zo nee,
waarom niet?
Met mijn brief aan de Kamer over de vernieuwing en verduurzaming van de Noordzeevisserij
(29 675, nr. 61) en drie brieven over (proces rond) herstel van de aalstand heb ik de
Kamer recent geïnformeerd.
8
Deelt u de mening dat deze redenatie ook geldt voor de in het artikel gesuggereerde
toepassing van de techniek op zalm en tonijn, waarvan in het artikel zelfs wordt vermeld
dat het fantastisch zou zijn om op deze manier de blauwvintonijn te redden? Zo nee,
waarom niet?
De oorzaak van de achteruitgang van het bestand van de blauwvintonijn is voornamelijk
gelegen in overbevissing. Binnen de kaders van de International Commission for the
Conservation of Altantic Tunas (ICCAT) worden afspraken gemaakt over het beheer van de
tonijn. De mogelijkheden om de stamceltechniek ook voor andere vissoorten zoals tonijn
toe te passen, zijn op dit moment nog niet goed te overzien.
9
Kunt u uiteenzetten wat het totale budget is van dit project, hoeveel subsidie hiermee
gemoeid is, en welke partijen - waaronder het ministerie van LNV en de EU - welke
bedragen reeds hebben verleend en nog zullen verlenen?
Voor dit project (celimplantaten) werd door LNV een subsidie verleend van ¤ 100.000.
Ook het ministerie van Economische Zaken heeft een subsidie verstrekt (¤ 152.820). De
techniek van celimplantaten zal verder worden ontwikkeld binnen een breed internationaal
samenwerkingsverband dat zich richt op de kunstmatige voortplanting van de
aal. Hiertoe heeft dit consortium een Europese subsidie aangevraagd van ¤ 2.999.307.
10
Kunt u een overzicht geven van de lopende projecten waarbij middels stamceltransplantatie
de voortplanting van dieren wordt bevorderd en hierbij toelichten hoeveel van deze
projecten door u worden gefinancierd?
Zoals ik bij mijn antwoord op vraag 3 heb aangegeven, valt een dergelijk project niet
onder het Besluit biotechnologie bij dieren. Dientengevolge beschik ik niet over een
registratie van lopende projecten op dit gebied.
11
Bent u voornemens aanvullende subsidies te verstrekken voor de uitbreiding van dit
project naar bijvoorbeeld de blauwvintonijn? Zo ja, kunt u dit toelichten?
Nee, de Europese Commissie heeft vorig jaar al een subsidie toegekend voor een project
wat zich richt op de ontwikkeling van technieken voor de kunstmatige voortplanting van
de tonijn.
12
Kunt u een overzicht geven van alle proefdieronderzoeken die in opdracht van of met
subsidies van u worden uitgevoerd en kunt u daarbij inzicht geven in de ethische toetsing
van deze onderzoeken? Zo nee, waarom niet?
Nee. Proefdieronderzoek dat niet valt onder het Besluit biotechnologie bij dieren of de
Wet op de dierproeven, en zaken als opdrachtgever, financier en ethische toetsing van het
onderzoek worden niet centraal geregistreerd.
DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN
VOEDSELKWALITEIT,
G. Verburg
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit