Gemeente Kapelle

De oorlog en de 4 meiherdenking

Met het toenemen van de spanning tussen diverse Europese landen, vooral door de agressieve politiek van Hitler-Duitsland, verrijzen er kort voor 1940 op Zuid-Beveland twee verdedigingslinies: de Bathstelling en de Zanddijkstelling. In april 1940 wacht men met spanning de gebeurtenissen af. Dan valt Duitsland Noorwegen en Denemarken binnen. Alleen een onverbeterlijke optimist gelooft dan nog dat Nederland buiten het oorlogsgeweld kan blijven. Op 10 mei 1940 luidt ook voor Nederland de noodklok.

Door een buitengewoon toeval is het register met dienstorders van de Zanddijkstelling van mei 1940 bewaard gebleven. Het werd enkele jaren geleden aan het gemeentearchief van Kapelle geschonken. Enkele bijzonderheden hieruit:
⢠Op 15 april 1940 is er in Vlissingen een zogenaamd mobilisatieblijspel getiteld DUIKIE OP HET OORLOGSPAD. Het stuk  wordt opgevoerd door het Nationaal toneel onder directie van Rob Geraards.
⢠Op 29 april 1940 vindt er in het Concertgebouw te Vlissingen een vergadering van de NSB plaats. Soldaten mogen deze vergadering niet bijwonen.
⢠Cabaretgezelschap De Lachspiegel zal optreden in Vlissingen op 6 en 7 mei 1940. optredens op 3 en 8 mei worden afgelast. ⢠Op 7 mei worden vakantie-, buitengewoon-, klein (zaken)- en studieverloven ingetrokken. Alleen buitengewoon verlof wegens ernstig zieke familie of overlijden blijven toegestaan, mits men na dit verlof naar het onderdeel teruggaat.
⢠Op 8 mei wordt besloten dat het detachement Yerseke op vrijdag 10 mei versterkt met 12 man. Ze worden per vrachtauto naar Yerseke gebracht.
⢠Op 8 mei wordt een oefening op 9 mei afgelast. Op 10 mei 1940 valt Hitler-Duitsland ook Nederland binnen. Voor de soldaten van de Zanddijkstelling breekt nu het uur van de waarheid aan. De dienstorders worden grimmiger.
⢠10 mei 1940, 40e Regiment Infanterie, GEHEIM. Ter instructie voor de troepen aan de Zanddijk, wordt door mij het volgende bepaald. Aan de stelling moet zoveel mogelijk gewerkt worden, met inachtneming van de beveiliging tegen zicht uit de lucht. Zoolang geen gronddoelen te bestrijden zijn, moeten alle automatische wa-penen voor luchtafweer worden gebezigd. Een strenge vuurdiscipline moet daarbij in acht worden genomen. Aan uit te zenden patrouilles moet de ligging van landmijnen worden medegedeeld.
Elke wachtcommandant neemt maatregelen voor beveiliging van het vak (ook in de rug); alleen burgers voorzien van een geldig toegangsbewijs, doorlaten. Alle in uniform (postbode, politieagent, enz.) geklede persoonen controleeren of zij Nederlanders zijn. Aflossen van voorposten, wachten, piketten, enz. regelen door het aanleggen van een rooster. Bij het overvliegen van vliegtuigen moet iedereen zich dekken zoodat dus niet in troepjes mag worden samengescholen. Tot nader contact moeten in de stelling bij de automatische wapens alleen piketten worden geplaatst; voor het volledig bezetten van de stelling zal ik indien dit noodig wordt geoordeeld, nader bevelen geven.
Op 10 mei om 15.25 uur arriveren de eerste Franse militairen, die Nederland te hulp komen.

⢠Inhoud: Fransche troepen zijn aangekomen. Doorgeven aan alle posten dat deze moeten worden doorgelaten. Officieren komen in autoâs. Er zullen meerdere detachementen volgen.
Iets later die middag volgt dit bericht:
⢠Indien Duitsche soldaten gevangen genomen worden, die geheel of gedeeltelijk in Nederlandsche uniform gekleed zijn, moeten deze zonder vorm van proces worden neergeschoten.
Het wachtwoord van 11 tot 12 mei 12.00 uur luidt SCHAVUIT. De volgende dag wordt dit: SCHIETSLEUF. Omdat dit ook voor de Fransen een onuitsprekelijk woord is, moet er de volgende dagen bij wijze van wachtwoord een teken worden gegeven: âlinkerarm recht omhoogâ. In Wemeldinge wordt op 12 mei een groep gestationeerd om te waken tegen landingen met rubberbootjes en tegen parachutisten. ⢠BEWAKINGSBEVEL VOOR WEMELDINGE.
Een politiewacht wordt ingesteld van 2 mitr. Groepen en 1 hoornblazer onder Co. van een officier. Deze geeft een mitr. Groep, welke geplaatst wordt aan het westelijke hoofd van den haveningang, ter bewaking tegen landingspogingen middels rubberbootjes. Bij de politiewacht is steeds een auto beschikbaar voor overval. Zij treedt overdag op als overvalstroep voor parachutisten. Deze dienst loopt van 20.00 tot 20.00 uur volgenden dag en wordt bij toerbeurt verricht door 2- en 3-III. Hedenavond te leveren door 3-III. Per alarmkwartier wordt een wacht geplaatst van 1 o.o. en 4 man. In elk alarmkwartier wordt een officier gelegerd. Mijn c.p. is dag en nacht bezet door een officier van dienst. C.-kattendijke zorgt voor eigen beveiliging in denzelfden geest. De G.T. en Gn.T. worden bewaakt door eigen personeel. Gn, G.T. en Gn.T. stellen mij een regeling daarvan voor. Res.majoor C-III-40 R.I. H.F.L. Krämer.
⢠14 mei: alle roeibootjes vorderen en een wacht bij plaatsen. Het laatste bericht is ook van 14 mei en gaat over het uitleggen van grote lappen waarmee de frontlijn wordt aangeduid. ⢠Het uitleggen mag echter alleen geschieden als U bericht is dat de Bathstelling gevallen is en Engelsche bombardementsvliegtuigen naderen. De val van de Bathstelling zal U door mij worden medegedeeld. Bij nadering van Duitsche vliegtuigen na het uitleggen der grondlappen deze onverwijld oprollen.
Engelse luchtsteun komt niet, de Bathstelling wordt verlaten, waarna ook de Zanddijkstelling wordt opgegeven. Dit gebeurt zonder dat van strijd sprake is geweest. Op 16 mei steken de Duitsers het Kanaal door Zuid-Beveland over, verdrijven de daar provisorisch gelegerde Franse troepen, en stoten door tot Walcheren.
Ook dit jaar staan we stil bij 4 mei. Op deze datum herdenken we de landgenoten die in de Tweede Wereldoorlog of bij een later oorlogsconflict om het leven zijn gekomen. Elk dorp in de gemeente Kapelle heeft zijn eigen monument waarop de namen staan van de plaatsgenoten die door de oorlog het leven hebben verloren. De herdenking is zoals steeds in de hervormde kerk te Kapelle. Het programma begint met een afmars met de piper, de scouting en oud-strijders vanaf het station door de Van der Biltlaan naar de kerk waar om 19.00 uur de herdenking begint. Deze bestaat uit enkele gezangen, orgelspel, een gedicht, toespraken, het voorlezen van de namen van alle in de gemeente door oorlogsgeweld omgekomenen, een rondgang rond de kerk naar het monument, muziek van OKK uit Wemeldinge bij het monument, het leggen van kransen en bloemen bij het monument. Na afloop is er gelegenheid tot het drinken van koffie of thee in de kerk. Daar zijn tevens de gedichten te zien die kinderen van het basisonderwijs in de gemeente Kapelle hebben gemaakt over wat Vrijheid en Identiteit voor hen betekent. Vrijheid en Identiteit is het landelijke thema van de 4 mei-herdenking.

Vlagprotocol 4 mei
In 1968 nam de ministerraad het besluit om altijd op 4 mei de dodenherdenking te houden, ongeacht de dag van de week. In de vooravond van 4 mei hangen in Nederland de vlaggen halfstok als blijk van eerbied en respect voor de doden. De periode waarin de vlag halfstok hangt duurt van 18.00 uur tot zonsondergang. Op 4 mei 2008 gaat de zon om 21.10 uur onder. De vlag die gebruikt wordt is de Nederlandse driekleur zonder wimpel.
Er is geen richtlijn voor de afmeting van de vlag, behalve dat de lengte zich verhoudt tot de breedte als 3:2. De vlag mag in gehesen situatie nooit de grond raken. De vlaggenstok moet dus een goede lengte hebben. In principe mag de onderste punt niet aan de mast worden bevestigd; de vlag dient te wapperen. In het geval dat de vlag anders de grond raakt, mag hier een uitzondering op gemaakt worden. Vlaggen mogen niet tussen zonsondergang en zonsopgang worden gehesen of blijven hangen. Een uitzondering geldt bij onbemande openbare gebouwen en in gevallen waarbij de vlag dusdanig verlicht is dat de kleuren goed te zien zijn. Op 4 mei wordt âuitgebreidâ gevlagd, dat betekent dat de vlag op alle rijksgebouwen uithangt. Bij het hijsen van de vlag wordt deze eerst vol gehesen, waarna hij langzaam wordt neergehaald tot het midden van de vlag op de helft van de normale lengte is gekomen. Daarna wordt de vlaggenlijn vastgebonden. Na zonsondergang wordt de vlag op herdenkingsplaatsen gestreken. Bij het strijken van de vlag gaat de vlag vanaf halfstok eerst naar de top alvorens neergehaald te worden. Bij openbare gebouwen die onbemand zijn, mag de vlag na zonsondergang halfstok blijven hangen. Meer informatie: zie www.4en5mei.nl.

Oproep: oud-strijders uit de gemeente die willen deelnemen aan de herdenking kunnen zich om 18.30 uur aansluiten bij de delegatie van oud-commandoâs bij het station.
Comité 4 mei in de gemeente Kapelle. Informatie: f.de.klerk@kapelle.nl.

4 mei comité, Frank de Klerk.