Gemeente Heerlen
Toespraak dodenherdenking 4 mei 2009, burgemeester Heerlen

Leven met verschillen: over vrijheid en identiteit

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft dit jaar gekozen voor het jaarthema "Vrijheid en identiteit". In de Tweede Wereldoorlog is bij uitstek gebleken hoe ideeën over identiteit de vrijheid kunnen aantasten.

Ook vandaag de dag worden oorlogen uitgevochten waarbij identiteit een grote rol speelt. Hoe komt dat toch? Wanneer wordt identiteit een gevaar voor de vrijheid? Vrijheid en identiteit staan op gespannen voet met elkaar. Beide hebben ruimte nodig om te kunnen ademen. Die ruimte is er ook, meer dan genoeg zelfs. Maar als de één zich sterk maakt ten koste van de ander, ontstaat er verstikkingsgevaar. Dan dreigen zowel de vrijheid als de identiteit het loodje te leggen.

Hoe kunnen we dat voorkomen? Op zijn minst is het nodig om erachter te komen wie en wat je bent, wat je identiteit is. Identiteit is primair iets van jezelf. Maar om er iets zinnigs over te kunnen zeggen, heb je de spiegel van een ander nodig.
Om vast te kunnen stellen: 'zo ben ik' en 'zo ben ik niet'. Die spiegel helpt ons ook te ontdekken bij wie we ons thuis voelen.
Maar via de ander komen we er ook achter bij wie we ons niet thuis voelen. Wij en zij.

Soms ervaren we de zij-groep zelfs als een bedreiging voor onze wij-groep. Zo verandert de ander in een tegenstander en in extreme gevallen zelfs in de vijand. In iemand die onze identiteit bedreigt en die we om die reden het liefst buitenspel willen zetten. Resultaat: weg vrijheid.

Vandaar dat het Nationaal Comité 'Vrijheid en identiteit' dit jaar als thema heeft gekozen, om samen te ontdekken hoe we het beste in alle vrijheid onze identiteit kunnen ontplooien.

In de Tweede Wereldoorlog is keihard gebleken hoe ideeën over identiteit de vrijheid kunnen aantasten. Ideeën over de eigen superieure identiteit werden gebruikt om het oorlogsgeweld en de vervolgingen te legitimeren. Degenen die niet bij de eigen groep hoorden, werden als minderwaardig behandeld, uitgesloten en in veel gevallen vervolgd en vermoord. Kunnen we zulke ontsporingen voorkomen?

Hoe kun je in vrijheid jezelf zijn als individu of als groep, je eigen identiteit uiten maar tegelijkertijd voorkomen dat je eigen identiteit leidt tot een diskwalificatie van anderen?

In een vrije samenleving heeft de overheid een bijzondere en een ingewikkelde rol: ze moet vrijheden van burgers eerbiedigen en beschermen. Maar ook de vrijheden van verschillende mensen en van verschillende groepen wegen ten opzichte van elkaar. Als grondrechten botsen, dan zoekt de overheid naar een oplossing waarin de vrijheid zo min mogelijk wordt geschaad. In Nederland hebben mensen hierdoor veel ruimte om af te wijken van het gemiddelde, van de norm. Maar is dit onbeperkt? Zijn er grenzen aan de mate waarin je mag afwijken van de norm?

Een wezenskenmerk van oorlogen is dat mensen die afwijken van het ideaalbeeld gewelddadig worden uitgesloten. In Nederland en in veel andere landen is de vrijheid om af te wijken van de meerderheid stevig verankerd in de grondwet. De laatste jaren staan echter ook de grenzen aan vrijheden hoog op de agenda. En vinden sommigen dat er te veel vrijheid is en dat de bandbreedte waarbinnen mensen in vrijheid hun identiteit mogen uiten of vormen, beperkt moet worden.

Mijn oproep aan iedereen is om - ondanks de soms grote verschillen van bevolkingsgroepen en culturen- veel respect voor elkaar te hebben. Respect voor de ander maakt ons Nederland en ons Heerlen tot wat het is en wat moet blijven: een tolerant land, een tolerante stad. Een land, een stad waar we vreedzaam naast elkaar leven en in staat zijn om goed samen te werken. Ook al zijn er soms grote verschillen. Het is de kunst om in vrijheid te leren leven met verschillen. Want uiteindelijk is er altijd meer dat ons bindt dan dat ons scheidt.

De dramatische gebeurtenissen van afgelopen donderdag kunnen tijdens deze herdenkingsbijeenkomst uiteraard niet onbesproken blijven. De televisiebeelden van Koninginnedag in Apeldoorn spreken voor zich. Nederland is geschokt en verlamd over de gevolgen van de gruweldaad van één persoon. Gevolgen met verschrikkelijk veel leed voor slachtoffers, nabestaanden, leden van ons koningshuis en vele andere mensen. Maar een gevolg van de gruweldaad is ook een groot nationaal trauma.

En toch mag deze actie geen gevolgen hebben voor de manier waarop wij Nederlanders met z'n allen, jong en oud en vele culturen samen, Koninginnedag en andere festiviteiten vieren.

Mijn advies aan het kabinet en ons koningshuis is dan ook om volgend jaar op 30 april Koninginnedag opnieuw te vieren in Apeldoorn. Met hetzelfde feestprogramma en dezelfde feestroute. Volgens mij is dit een juiste rouw- en traumaverwerking voor de nabestaanden van hen die zijn omgekomen, voor de slachtoffers, het koninghuis en alle Nederlanders. Deze belangrijke "herkansing" accentueert de vrijheid en tolerantie waar wij in Nederland zoveel belang aan hechten en blijven hechten. Nabestaanden, slachtoffers, leden van het koningshuis en de gemeente Apeldoorn verdienen dit.

Met deze woorden wil ik mijn toespraak voor deze dodenherdenking afsluiten en dank ik u mede namens het hele gemeentebestuur voor uw aandacht en uw aanwezigheid bij deze plechtigheid.

---- --

Burgemeester Gresel tijdens dodenherdening
Koninginnedag 2010 weer in Apeldoorn

Tijdens de dodenherdenkingsbijeenkomst vanavond om 19.00 uur in Heerlen houdt burgemeester Toine Gresel een toespraak waarin de thema's 'vrijheid en identiteit' centraal staan. Hij staat ook stil bij de slachtoffers van het drama in Apeldoorn en geeft zijn persoonlijke mening over de viering van Koninginnedag volgend jaar.

Toine Gresel: "Nederland is geschokt en verlamd door de gevolgen van de gruweldaad van één persoon. Gevolgen met verschrikkelijk veel leed voor slachtoffers, nabestaanden, leden van ons koningshuis en vele andere mensen. Maar deze gruweldaad is ook een groot nationaal trauma. En toch mag deze actie niets veranderen aan de manier waarop wij Nederlanders met z'n allen, jong en oud en vele culturen samen, Koninginnedag en andere festiviteiten vieren."

'Herkansing'
Burgemeester Gresel adviseert het kabinet en koningshuis dan ook om Koninginnedag 2010 opnieuw te vieren in Apeldoorn. Met hetzelfde feestprogramma en dezelfde feestroute. "Volgens mij is dit een juiste rouw- en traumaverwerking voor nabestaanden van hen die zijn omgekomen, voor slachtoffers, leden van het koninghuis en alle Nederlanders. Deze 'herkansing' accentueert de vrijheid en tolerantie waar wij in Nederland zoveel belang aan hechten en willen blijven hechten. Àlle Nederlanders verdienen dit.'